کشتی گیله مردی؛ نمادی از فرهنگ پهلوانی مردم گیلان

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ گود زورخانه پوریای ولی رشت، پهلوانان زیادی را به خود دیده است. خانه ای که نه جای زورآزمایی بلکه مکانی برای فراگیری فرهنگ پهلوانی و جوانمردی است. ورودی این ساختمان، دو «میل» بزرگ کرم رنگ خودنمایی می کند. میل هایی که طرح ترنج بر روی آن نقش بسته است. طرحی که بر نوع پوشش متفاوت پهلوانان نیز می توان دید.

این زورخانه، اگرچه مانند بسیاری از زورخانه‌های قدیم ایران، قدمت تاریخی ندارد، اما معماری‌اش کم و بیش شبیه همان زورخانه هاست. بنایی مسقف با درب ورودی بسیار کوتاه که باید سر را خم کرد و به حالت احترام وارد سالن اصلی شد. بزرگ و پهلوانی که وارد می شود، مرشد حتما زنگ زورخانه را به نشانه ورودش به صدا درمی آورد. گود زورخانه با بخش تماشاگران اختلاف ارتفاع دارد. وقتی از گود هشت ضلعی زورخانه سقف را می نگری، پنجره هایی تعبیه شده که آسمان پیداست و تو گویی، سربرخاک می آسایی و دست ها به آسمان برمی افرازی.

زورخانه پوریای ولی اگرچه شبیه مهرابه های آیین میترا در آیین مهر ایران باستان است، اما خبری از «آب زور» و شیره گیاه «هوم» نیست. ولی با گذشت زمان فرهنگ پهلوانی و جوانمردی را در خود زنده نگه داشته است. فرهنگی که با دین اسلام عجین شد و پهلوانان و نوچه ها با تاسی به جوانمردی علی(ع)، مرام وی را در زندگی در پیش می گیرند.

یک پژوهشگر معتقد است، زورخانه ها علاوه بر افزایش قدرت بدنی، کارکرد معنوی و روحانی هم داشت. «میثم نواییان» می گوید: ورزش های باستانی و زورخانه ای ریشه در فتوت نامه های ما دارد. کتاب هایی تحت عنوان فتوت نامه از دوره قاجار به‌جامانده است. مانند «فتوت نامه سلطانی» که درباره آداب و رسوم جوانمردی صحبت شده است.

وی می افزاید: یکی از قدیمی ترین آثاری که در مورد آیین جوانمردی نوشته شده، کتاب «سمک عیار» است. از مطالب این کتاب مانند نام ابزارهای جنگی و عدم وجود مسجد متوجه می شویم مربوط به پیش از اسلام است. در سمک عیار، جوانمرد خود را مقید به آب و نمکی می داند که می خورده و به آن قسم یاد می کند. آب و نمک برایشان مقدس بود.

نویسنده کتاب میترائیسم در شمال ایران توضیح می دهد: هرکس وارد زورخانه می شد، با وضو می رفت زیرا معتقد بود مکان مقدسی است و نباید ناپاک رفت. گود زورخانه پایین تر بود تا پهلوان تواضع و از جنس خاک بودن خود را فراموش نکند. در زورخانه، پهلوانان درجه بندی داشتند و در هر درجه و مقامی نباید از مرام های پهلوانی و قهرمانی عدول می کردند و افراد ملزم به تزکیه نفس فردی بودند. در ورزش پهلوانی درجه بندی داریم و فرد هرچقدر هم که قوی باشد، زمانیکه وارد زورخانه می شود، «نُوچه» مرشد است. نوچه باید به مرحله «پیر» و «سورا» برسد. اصطلاحی داریم به اسم «کهنه سوار» یعنی به مرحله ای رسیده که می تواند در موارد خاص از خودش دفاع کند و نوعی دوره متوسط را گذرانده است.

نوائیان «کشتی گیله مردی» را نیز برگرفته از فرهنگ پهلوانی می داند و توضیح می دهد: کشتی گیله مردی با ورزش زورخانه ای ارتباطاتی دارد. در این نوع کشتی که ریشه عمیقی با فرهنگ مردم گیلان دارد، ابتدا باید نیایش کرد. حتی اگر سرپهلوان هم باشی، تا وقتی رسم نیایش را بجا نیاوری، نمی توانی کشتی بگیری. بعد از آن باید از بزرگان اجازه بگیری. کشتی گیر، قبل از اجرای کشتی به سمت شرق می جهد و هرچقدر بیشتر بپرد، نشان دهنده توانایی جسمانی اوست. علت پرش به سمت شرق، نوعی احترام به امام رضا(ع) است و احترام به خورشید. همانطور که می دانیم، «خراسان» در اصل خور آسان بوده یعنی جایی که خورشید از آن بالا می آید و احترام برای نور و خورشید، یکی از نمادهای آیین میترا بود.

این پژوهشگر ادامه می دهد: در کشتی گیله مردی هم مانند ورزش زورخانه، کشتی گیران درجه بندی دارند. به فردی که تازه کشتی می گیرد،«تنگوله» می گویند. یعنی هنوز خرده پاست و کشتی گیر محسوب نمی شود. مراحل بالاتر پهلوان و سرپهلوان است. یکی از آداب خاص و منحصربفرد کشتی گیله مردی، رسم «امان خواهی» است که من در ورزش های دیگر ندیده ام. به این شکل که اگر در میانه بازی، فرد احساس کرد، مغلوبِ حریف می شود و ممکن است بیفتد، با زدن دو کف دست بهم امان خواهی می کند و به نوعی مکث و آغاز دوباره در کشتی است. رسم دیگر کشتی گیله مردی، «دوران خواهی» است. کسی که پیروز می شد، یکنفر او را همراهی کرده و به عنوان پیروز به بقیه معرفی می کرد و مردم به او هدیه می دادند.

نوائیان درباره جایزه کشتی گیله مردی اینگونه توضیح می دهد: جایزه کشتی گیله مردی هم خاص است. گاو نر یا بَرَم. برم از فعل بردن می آید و گاو نر یا ورزا، سرمایه مهمی برای یک روستایی گیلان بود. در مرحله بعدی گوسفند و یا پارچه بود. گاو هم سمبلی از ارتباط آئین مهر با ورزش زورخانه ای و کشتی گیله مردی است و می توان با مطالعه کتاب دکتر مهرداد بهار، نمادها و نشانه های آیین مهر و ورزش زورخانه ای را دریافت.

نواییان یادآور می شود: کشتی گیله مردی در گذشته در گیلان زیاد اجرا می شد. در عروسی ها و جشن هایی نظیر نوروزبل و جشن خرمن. در کشتی گیله مردی هم لباس شبیه ورزش زورخانه ای است. بالاتنه بدون پوشش و پایین تنه، شلوارکی که با نقوش خاصی همچون ترنج قلاب دوزی می شد.

سنت حسنه گلریزان، رسمی بود که در زورخانه ها اجرا می شد و برای نیازمندان، کمک مالی جمع آوری می گشت. سنتی که به قول نواییان باید احیا شود و برای فلسفه وجودی گلریزان تولید محتوا نمود تا بتوان ورزش های باستانی را به نسل بعدی انتقال داد.