کاندیدای اصلح باید خوف از «خشیت الهی» داشته باشد

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، حضرت علی (ع) به مالک اشتر فرمان می دهد تا نفس خود را از پیروی آرزوها بازدارد و به هنگام سرکشی رامش کند پس بهترین اندوخته تو باید اعمال صالح باشد، هوای نفست را در اختیار گیر و از آنچه حلال نیست خویشتن  داری، مبادا هرگز دچار خودپسندی شوی و به خوبی‌های خود اطمینان کنی و ستایش را دوست داشته باشی. که اینها همه از بهترین فرصت‌های شیطان برای هجوم آوردن به توست و کردار نیکوکاران را نابود می‌سازد لذا در این خصوص با دکتر «علی شیرخانی»، محقق، پژوهشگر حوزوی و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی قم گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

کاندیدای اصلح از منظر قرآن و اسلام چیست؟

با توجه به داستان ها و حوادثی که در قرآن کریم مطرح و بیان شده است، خداوند متعال شاخص ها و ویژگی هایی را در خصوص حکمرانان، فرمانروایان و کاندیدای اصلح ارایه داده است؛ مثلا در سوره یوسف (ع) وقتی پادشاه شنید که حضرت یوسف (ع) معبر خوبی است و آنچه را تعبیر می کند در عالم واقع محقق می شود، گفت یوسف را نزد من آورید تا او را برای کارهای خود برگزینم؛ پس هنگامی که با یوسف سخن گفت به او اعلام کرد: تو امروز نزد ما دارای منزلت و مقامی در همه امور امین هستی «وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي ۖ فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مَكِينٌ أَمِينٌ»این آیه بیان می کند که توانایی و امانت داری دو ویژگی مهم فرمانروایان و حاکمان از دیدگاه قرآن کریم است، جالب اینجاست حضرت یوسف (ع) در جواب ایشان می فرمایند:قَالَ اجْعَلْنِي عَلَىٰ خَزَائِنِ الْأَرْضِ ۖ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ، (مرا سرپرست خزانه های سرزمین قرار ده زیرا من نگهبان دانایی هستم) در واقع فرمانده مصر ابتدا توانایی و مکنب سپس امانت داری را بیان می کند، ولی در لسان حضرت یوسف (ع) ابتدا امانتداری سپس علم و دانایی مطرح شده است؛ بنابراین ما باید فردی را که به عنوان یک رییس جمهور، وکیل، رییس قوه قضاییه و هر پست دیگری در کشور انتخاب می کنیم ویژگی های حفیظ و علیم بودن را داشته باشد.

داستان جالوت و طالوت در قرآن کریم چه ویژگی از کاندیدای اصلح در اسلام را بیان می کند؟

همچنین در سوره بقره به داستان جالوت و طالوت اشاره شده است. «وَ قالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَكُمْ طالُوتَ مَلِكاً قالُوا أَنَّى يَكُونُ لَهُ الْمُلْكُ عَلَيْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْكِ مِنْهُ وَ لَمْ يُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَيْكُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ يُؤْتِي مُلْكَهُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِيمٌ‌« و پيامبرشان به آنها گفت: همانا خداوند طالوت» را براى زمامدارى شما مبعوث (وانتخاب) كرده است، گفتند: چگونه او بر ما حكومت داشته باشد در حالى كه ما از او به فرمانروايى شايسته‌تريم و به او ثروت زيادى داده نشده است؟ پيامبرشان گفت: خداوند او را بر شما برگزيده و توان علمى و جسمى او را افزون نموده است وخداوند ملكش (فرماندهى ورهبرى) را به هر كس بخواهد مى‌بخشد وخداوند (احسانش) وسيع و (به لياقت‌ها و توانايى‌هاى افراد) آگاه است.بر اساس این داستان قرآن کریم می فرماید:فردی که به عنوان مسئول پستی در جامعه بر عهده می گیرد، باید علاوه بر علم و تخصص لازم از توانایی های جسمی هم برخوردار باشد تا مسئولیتی را که بر عهده گرفته، بتواند به نحو احسن به سر انجام برساند لذا هدف خداوند در انتخاب طالوت به عنوان فرمانده جنگ، قدرت و توانایی جسمی و علمی وی بوده است.

باز خداوند در آیه 41 سوره حج می فرماید:«الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ» (آنان که خداوند را یاری می کنند آنهایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می دارند و زکات می دهند و امر به معروف و نهی از منکر می کنند و از هیچ کسی جز خداوند نمی ترسند، چون می دانند که عاقبت کارها به دست اوست.) در اینجا توجه به ارزش ها و باورهای دینی تاکید شده است. فردی که می خواهد به عنوان حاکم یک سرزمین انتخاب شود ابتدا باید اقامه صلوه نماید سپس زکات بپردازد، ضمن اینکه توجه به فریضه امر به معروف و نهی از منکر هم به عنوان یکی از ویژگی های کاندیدای اصلح در نهج البلاغه حضرت علی (ع) بسیار مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.

کاندیدای اصلح از منظر نهج البلاغه؟

حضرت در این باره می فرمایند: امر به معروف و نهی از منکر فریضه ای است که همه فرایض دیگر در سایه آن به پا داشته می شوند، یعنی مسئولی که انتخاب می کنیم بر اساس همین آیه چهل و یک سوره حج باید امر به معروف و نهی از منکر داشته باشد؛ ضمن اینکه می بایست صلاه را به پا دارد و زکات را هم بپردازد، چون از طریق این دو ویژگی فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه محقق می شود و همچنین حضرت در جای دیگر «قدرتمند» بودن را یکی از ویژگی های کاندیدای اصلح یا فردی که می خواهد مسئولیتی در جامعه اسلامی بر عهده بگیرد، می داند.

قاعدتا منظور از قدرتمندی در اینجا شامل قدرت جسمانی، فکری، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی می باشد لذا با توجه به اینکه جامعه ما هم از لحاظ داخلی و هم از لحاظ خارجی یک جامعه پیچیده و با مسایل و مشکلات مختلف است، می طلبد که فرد انتخاب شده به عنوان یک حاکم یا رییس جمهور به ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه اشراف داشته باشد تا با توانایی های خود به پیچیدگی های بین المللی فائق آید و هم مشکلات داخل را مرتفع کند،چون اگر از چنین توانایی برخوردار نباشد بلافاصله در خارج از کشور با انعقاد قراردادهای بی پایه و بی اساس ضربات سنگینی به منافع کشور و ملت وارد می کند این در حالی است که قرآن کریم می فرماید: ضمن اینکه این حاکم باید قدرتمند و توانا باشد، باید عالم هم باشد. عالم نه به معنای روحانی بلکه به معنای اینکه از اوامر و دستورات پروردگار در مسایل حکومتی خود آگاه باشد.

بر همین اساس حضرت امیرالمومنین (ع) در نامه خود به مالک اشتر می فرماید با مردم مهربان باش، با لطافت برخورد کن، از نیازهای آنها آگاهی داشته باش، ترشرویی مکن، سعی کن با آنها به عنوان یک فرد عادی رفت و آمد داشته باشی، همچنین به گونه ای رفتار کن که احساس کنند تو از خودشان هستی تا با تو همکاری داشته باشند، در واقع هدف حضرت امیر (ع) از این بیانات به مالک اشتر این است که وی را متوجه کند اگر تو مردم دار باشی و با آنها رفتار خوبی داشته باشی، نتایج مطلوبی از حکومت و حکمرانی ما حاصل می شود و اگر غیر از این باشد مردم به تدریج از شما سرد شده و علیه حکومت اقدام می کنند؛ ضمن اینکه تقوا و پارسایی هم به عنوان ویژگی های اصلح یک کاندیدا به کرات در قرآن و نهج البلاغه و حتی در وسایل الشیعه نیز اشاره شده است و می فرماید اگر فردی که تقوا و پارسایی ندارد ولو عاقل هم باشد، نباید انتخابش کنید، چون حاکمی که به منویات و واجبات پروردگار بی توجه است، موجب فساد در دین و دنیای شما می شود؛ بنابراین تقوا یکی از ویژگی های کاندیدای اصلح از دیدگاه حضرت امیر (ع) است.

در جای دیگر می فرمایند: اگر شما کسی را که از بلوغ عقلی و فکری برخوردار نیست انتخاب کنید در نهایت پشیمان خواهید شد. همچنین ما باید فردی را که به عنوان کاندیدا انتخاب می کنیم، خیرخواه و ناصح بوده و به فکر منافع ملی مردم باشد، منافع ملی را بر منافع فردی ترجیح دهد و نهایت تلاش خود در این را راستا نماید.

اگر یک حکمران در دایره مسولیت خود خوف از خداوند نداشته باشد چه مشکلاتی برای مردم و جامعه پیش می آید دیدگاه حضرت امیر (ع) در این زمینه چیست؟

همچنین کاندیدای اصلح از دید حضرت علی (ع) و قرآن کریم باید «یخافون الله» باشد، یعنی خوف بر خشیت الهی داشته باشد،چون فردی که رییس جمهور یا هر مسئولی می شود، بودجه و اعتبار زیادی در اختیارش قرار می گیرد در صورتی که خوف الهی نداشته باشد بیت المال را مورد سوء استفاده قرار می دهد ضمن اینکه در کنار خوف الهی باید نظارت های مردمی از باب امر به معروف و نهی از منکر به صورت قوی اعمال شود چون با توجه به اینکه کنترل های الهی وجود ندارد لذا اگر خوف الهی هم نباشد ممکن است برخی عملکردها و اقدامات حاکم به ضرر ملت و جامعه صورت پذیرد.