خبرگزاری شبستان؛ گروه اندیشه: ویژگی‌ها و ظرفیت‌های مناظره‌های امام رضا (ع) به منزله شکلی از ارتباط کلامی و تبلیغ دینی قابل بررسی است. دقت در مناظره‌های امام با نمایندگان ادیان و فِرَق دیگر نشان دهنده این واقعیت است که امام (ع) با وجود اثبات حقانیت و ابطال ادعاهای طرف‌های مناظره، از منازعه اخلاق گریزِ، برحذر مانده و در کمال صراحت، دقت، ادب و احترام، نفسِ این مناظره‌ها را به عرصه‌ای برای بسط اخلاق و معرفت الهی تبدیل کرده‌اند. شاخص‌های اخلاقی با مصداق‌هایی نظیر انصاف مداری در گفتگو، احترام و تکریم متقابل و پرهیز از نقد شخصیت افراد؛ شاخص‌های منطقی مربوط به سیره امام رضا (ع) در گفت و گوها بود.
مهم‌ترین مبانی و اصولی که در سیره عملی امام رضا (ع) در گفت و گوی ادیان مورد توجه بود عبارت است از: اصل عدالت، اصل کرامت انسانی، اصل آزادی فکر و عقیده، اصل نفی تعصب و نژادپرستی و رعایت اصول اخلاقی در مناظره و گفتگو با دیگران. امام رضا (ع) در سخت‌ترین و طولانی‌ترین مناظرات و گفت‌وگوها، بدون این که در دام کوچک‌ترین استدلال باطل یا غیر اخلاقی بیفتد، با استفاده از منطق و استدلال با طرف مقابل خود به گفت‌وگو می‌پرداخت و به پرسش‌های آنان پاسخ می‌داد. خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان برای بازشناسی سیره امام رضا(ع) در تعامل علمی و اخلاقی با مخالفان با حجت الاسلام والمسلمین امیر علی حسنلو استاد حوزه و مدیرگروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه گفت و گو داشته است که در ادامه می خوانید.
تعامل علمی و اخلاقی هشتمین امام شیعیان با مخالفان و اهل سنت چگونه بود؟
امام در مرو در مناظرات وجلساتی که مامون تشکیل داد شرکت نمود وبا رهبران همه فرق وادیان دراین جلسات علمی تبادل علمی و گفتگوها و مجادله احسن را که قرآن کریم از آن سخن گفته به اجرا گذاشت؛ زمانی که به امام رضا(ع) اطلاع دادند که مامون گفته است چنین جلسه ای ترتیب داده ام و ایشان باید در جلسه حضور یابند برخی یاران امام حتی نگران بودند ولی امام رضا (ع) با گشاده رویی تمام وارد جلسه مناظره شدند و ابتدا حضار سوالات خود را مطرح کردند. نکته جالب در مناظرات این بود که امام رضا(ع) با هر فرد که سخن می گفت تمام استدلالات را از کتاب آیین و مسلک آن شخص بیان می کرد، مثلا اگر با مسیحی سخن می گفت از انجیل شاهد مثال می آورد، اگر با یهودی سخن می گفت از تورات پاسخ می داد.
امام رضا(ع) در این مناظرات با روش استدلال، منطق و اندیشه پاسخ می دادند، با این چنین شرایطی بود که در این مناظره همه از پاسخ های حضرت قانع شدند و بسیاری مسلمان شدند، رعایت اصول مسلم دین برای امام در این جلسات نیز قابل توجه است؛ توجه حضرت به اقامه نماز اول وقت بود به گونه ای که وقتی در اثنا جلسه زمان نماز فرا رسید، حضرت مناظره را به همراه جماعت مسلمان حاضر در مجلس ترک کردند و بعد از اقامه نماز برای ادامه بحث بازگشتند.
امام در مقام دفاع از اهل بیت(ع) با علمای اهل سنت چگونه رفتار می کردند؟
رفتار کریمانه امام با علمای اهل سنت نیز بسیار قابل توجه است؛ لذا اهل سنت از امام روایات زیادی نقل کرده ودر محضر حضرت شاگردی نموده ودر وصف حضرت وفضایل حضرت کتاب نوشته اند ؛ حدیث سلسله الذهب را اهل سنت نیز نوشته ونقل نموده اند؛
جایگاه علمی و حدیثی امام رضا (ع) را اهل سنت از تابعین مدینه شمرده و ترمذی، ابوداود و ابن ماجه در کتاب های سنن خود در مباحث زکات، ایمان و... از امام(علیه السلام)حدیث نقل کرده اند.
ذهبی می نویسد: «ایشان از بسیاری از بزرگان، حدیث نقل کرده؛ از جمله پدران و عموهای خود، مانند: موسی بن جعفر(علیه السلام)، اسماعیل، اسحاق، عبداللَّه، علی، فرزندان جعفر، عبدالرحمن بن ابی الموالی و...، و افرادی همچون: ابوصلت عبدالسلام هروی، احمد بن عامر طائی، عبداللَّه بن عباس قزوینی، آدم بن ابی ایاس، احمد بن حنبل، محمد بن رافع، نصر بن علی جهضمی، خالد بن احمد ذهلی، اسحاق بن راهویه، ابوزرعه رازی، محمد بن اسلم طوسی و... از ایشان نقل حدیث کرده اند».
ابن حبان بُسْتی شافعی (م354 ق) در مورد جایگاه حدیثی امام، پس از تجلیل از امام و خاندان ایشان، احادیث آن حضرت را معتبر دانسته، چنین می گوید: «علی بن موسی الرضا أبوالحسن مِنْ ساداة أهل البیت و عقلائهم و جُلّه الهاشمیین و نبلاءهم یجب أن یعتبر حدیث إذا روی عنه...».
حاکم نیشابوری شافعی (م405 ق) نیز درباره جایگاه حدیثی امام می گوید: بزرگان و پیشوایان اهل حدیث از آن حضرت نقل حدیث کرده اند: «روا عنه من ائمة الحدیث آدم بن ابی ایاس و نصر بن علی الجُهْنی و محمد بن رافع القُشَیْری و غیرهم...».
امام در دفاع از حق وبیان حق وبرتری اهل بیت با هیچ کس وبه هیچ وجه کوتاهی نداشت ؛ وقتی برخی از علمای اهل سنت تفسیر آیه لتسئلن یومئذ عن النعیم را تحریف نموده وتفسیر نادرستی کرد ، اما با ستناد به روایتی از پیامبر(ص) درباره فضایل علی (ع) آن را به محبت ومودت اهل بیت(ع) تفسیر نمود که خداوند در قیامت از مردم سئوال خواهد نمود.
امام رضا علیه السلام با علمای اهل سنت در مدینه و مرو به احترام رفتار می نمود در ضمن اینکه از بیان حق هرگز کوتاهی نمی کرد و وظیفه خود می دانست مردم را از حقایق آگاه نماید ؛ براین اساس از امام رضا (ع) از جدش امام صادق (ع) نقل فرمود : حضرت تاکید نموده‌اند بر چند مطلب اول بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم و دوری از بد گویی به خلفا وبا اهل سنت باید به بهترین نحو سخن گفت. درواقع حضرت در این روایت به دنبال مدح خلفا نیستند؛ بلکه می‌خواهند به شیعیانشان تاکید نمایند که با زبان درست و بدون توهین و دشنام با اینها سخن گویند ؛ چنانکه شیوه امام در مناظرات با رهبران دیگر مذاهب نیز اینگونه بود .
امام شیعیان را از جدال ودشمنی با اهل سنت در موضوعاتی که فایده ندارد نهی می فرمود و از وارد شدن در اموری که اینها را نه تنها به حق نمی‌رساند بلکه سبب لجاجت وتنش با آنها را برمی انگیزد و باعث دوری از حق می‌شود. در این باره حضرت می شود نهی فرموده‌اند «لعن الله الذین یجادلون فی دینه اولئک ملعونون علی لسان نبیه» خداوند کسانی را که در دین او جدال می‌کنند، لعنت می‌کند. آنان در زبان پیامبر(ص) خدا نیز لعنت شدگانند. حضرت همواره در تلاش برای پرهیز از مباحثات لجاجت برانگیز بودند.
ی
اشاره ای به سبک زندگی رضوی داشته باشید به ویژه در خصوص توجه به فقرا چگونه بوده است؟
درس های زیادی از سبک زندگی رضوی می توان آموخت و آنها را در اصلاح امور زندگی و کاستن از آسیب های فردی واجتماعی کاربردی نمود. درباره سیره امام رضا علیه السلام کتابهای خوبی نوشته شده است از جمله کتاب «اصول وآداب تغذیه وپوش در سبک زندگی امام رضا علیه السلام » این کتاب از جمله آثاری است که می تواند در باره سبک زندگی راهنمای اصلاح سبک زندگیمان باشد.
امام رضا (ع) در مدینه به فقیران سرکشی و از آنان حمایت و برای آنها غذا و خوراک تأمین میکرد. پس از اینکه حضرت (ع) به مرو منتقل شد و تحت مراقبت قرار گرفت، سرکشی به فقیران به صورت حضوری با محدودیت مواجه یا اساساً منع شد. مؤمنان فقیر در فرصت‌های پیش آمده در منزل آن حضرت حضور یافته و برای رفع مایحتاج و نیازمندی‌ها استمداد می‌کردند و گاهی حضرت سفره‌ای را مهیا میکرد و در آن از همه نوع غذا آماده میکرد و فقرا را دعوت کرده و این آیه را تلاوت می‌فرمود: «فلا اقتحم العقبه، و ما ادریک ما العقبه، فک رقبه، او اطعام فی یوم ذی مسغبه....». منظور از «اقتحام عقبه» انفاق‌هایی که مؤمن برای دیگران کرده، چنانکه در ادامه آیه «عقبه» را تفسیر می‌کند.
سیره همه اهل بیت (ع) توجه به تأمین خوراک فقرا بوده است، از این رو می‌توان دریافت که توجه و اهمیت به خوراک و تغذیه در نگرش و روش آنان به عنون یک ضرورت حیاتی مطرح بوده است. این قاعده واصل باید در تمدن اسلامی فرهنگ ثابت و محور همه متمکنان جامعه باشد. در این جامعه که بینش آن اینگونه بنا شده، هرگز مقهور سیاست‌های دشمنان دین نخواهد شد و همواره خودکفا بوده و برکات زمین وآسمان از آن رویش وریزش خواهد کرد. جامعه‌ای که متمکنان آن، از محرومان بی‌خبر و بی‌درد نسبت به درد وگرسنگی آنان باشند، یک جامعه دینی متمدن نیست. بلکه جامعه‌ای مترف است که به سوی انحطاط در حرکت است. زراندوزی و سکه‌بازی در فرهنگ اسلام جایی ندارد و هیچگاه در اسلام چنین تمدن‌هایی پا برجا نبوده‌اند.
نظر شما