دوران امام محمد باقر(ع)؛ نقطه عطفی در حیات فکری شیعه

خبرگزاری شبستان،سرویس فرهنگی، مریم داوری: با بررسی تاریخ اسلام می توان دریافت که بزرگترین چالشی که جامعه اسلامی را با مشکلات گوناگون روبرو کرده است، کشمکش های خلفا بر سر قدرت بود. هرازگاهی با انتقال قدرت از شخصی به شخص دیگر و یا از سلسله ای به سلسله ای دیگر مشکلات ساختاری برای جامعه اسلام روی می داد و آن را دستخوش دگرگونی هایی در عرصه سیاست و فرهنگ می کرد.

 دوران زندگانی امام محمد باقر (ع) نیز به دور از این دگرگونی ها نبود. این دوران همزمان بود با قدرت یابی مروانیان که حاکمیت را از چنگ امویان گرفتند. ویژگی های خاص مروانیان و تفاوت های نسبی آنان با بنی امیه در حاکمیت تاثیرهای گوناگونی بر این دوره از تاریخ اسلام گذاشت. در این میان حکومت عمر بن عبدالعزیز گونه ای دیگر می نماید. تفاوت های عمده خلافت او با دیگر مروانیان اندکی آرامش و ثبات را به جامعه ای از افزونی نارضایتی های عمومی به حد انفجار رسیده بود، حاکم ساخت.خدمات فرهنگی او در راستای برداشتن سب امیرالمومنین (ع) و پایان دادن به منع نوشتن احادیث نبوی تاثیری شگرف در فضای فرهنگی جامعه داشت.

 این امر به امام محمد باقر (ع) این فرصت را داد که پیامدهای ناهنجار ناشی از تدوین نشدن سنت نبوی را از میان ببرد و گام بزرگی در تداوم حیات فکری شیعه بردارد. در چنین شرایطی امام به پرورش شاگردان و تربیت نیروهای کارآمد و ارزشی در شاخه های گوناگون علوم اسلامی پرداخت و توانست چهارچوب عقیدتی شیعه را بیشتر تبیین کند به گونه ای که امروز بیشترین روایت های نقل شده از پیشوایان معصوم (ع) در متن های دینی از امام محمد باقر (ع) و فرزندشان امام صادق (ع) است.

 از این لحاظ می توان دوره زندگانی و امامت امام باقر (ع) را نقطه عطفی در حیات فکری و اندیشه شیعه قلمداد کرد. کتاب «ژرفای دانش» نوشته حجت الاسلام ابوالفضل هادی منش پژوهشی درباره زندگانی پر خیر و برکت و چگونگی اوضاع حاکم بر دوران زندگی امام باقر (ع) است. نویسنده در این کتاب نخست با نگاهی به زندگانی امام و ویژگی های برجسته اخلاقی ایشان در ترسیم چهره روشنی از امام باقر (ع) می کوشد. سپس جایگاه علمی و تلاش های فرهنگی ایشان در زمینه تربیت دانشوران، بنیانگذاری نهضت پویای علمی در رویارویی با اندیشه های ناسالم و شبهات دینی بررسی شده است.

 در این کتاب همچنین با نگاهی به عملکرد حکمرانان هم عصر امام باقر(ع) و موضع گیری های امام در برابر آنان شرایط سیاسی حاکم و مبارزات سیاسی امام و ابزار مبارزه ایشان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در پایان کتاب «ژرفای دانش» زمینه ها و عوامل شهادت امام محمد باقر (ع) بررسی شده است و با ارایه گلچینی از سخنان گهربار و درس های آموزنده امام و کرامت های ایشان دیدگاه برخی اندیشمندان اهل سنت در مورد پیشوای پنجم شیعیان آورده شده است.

روزنه ای به سوی آفتاب ، ویژگی های برجسته، بررسی مقام علمی و تلاش های فرهنگی امام محمد باقر (ع)، مبارزات فرهنگی امام باقر (ع)، اوضاع سیاسی و موضع گیری های امام باقر (ع)، شهادت امام باقر (ع)، امام باقر (ع) از دیدگاه اندیشمندان اهل سنت و گلبرگی از آفتاب عناوین هشت فصل کتاب «ژرفای دانش» است.

در این کتاب نظرات دانشمندان اهل سنت از جمله حافظ ابو نعیم احمد بن عبدالله اصفهانی، ابن اثیر، ابن جوزی، جمال الدین ابوالحجاج یوسف مزی، شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، شهاب الدین ابوالفلاح بن احمد الکری الحنبلی، علی بن الحسن بن هبه الله شافعی، محمد امین سویدی، قاضی محمد احمد کنعان در مورد امام محمد باقر (ع) ذکر شده است.

حجت الاسلام ابوالفضل هادی منش نویسنده و پژوهشگری است که در حوزه دین قلم می زند. از جمله کتابهای وی می توان به نور نیایش،خورشید رهنمای، یادگار آفتاب، ژرفای دانش، میراث دار رسول، امام رئوف، دریای جود، شهریار نیکی، کوثر جاودان، سرور شهیدان، پیشوای اندیشه، نعمت عاشورا، بانوان آسمانی و فرازهای عاشورا اشاره کرد.

در قسمتی از کتاب «ژرفای دانش» می خوانیم: هرچند امام عائله مند بود و زندگی ساده ای داشت ولی بین مردم به بخشندگی و کرامت مشهور بود. همواره به نیازمندان و بی نیاز بخشش می کرد و این رفتار را مایه خرسندی خویش قرار داده بود و در بخشش ها همیشه شان و مرتبه افراد را در نظر می گرفت و به اندازه ای کمک می کرد که نه موجب اسراف و زیاده روی و نه سبب تحقیر و پایین آمدن شان او شود. بخشندگی او را این گونه می ستودند:« ابو جعفر (ع) در بخشش هایش به ما از 500 درهم تا هزار درهم می بخشید. بخشندگی و احسان او نسبت به آشنایان و بیگانگان و هر که به او رو می آورد به گونه ای بود که امیدداران به کرمش و آرزومندان بخشش اش هرگز خسته و دل آرزده نمی شدند. شدت علاقه مندی او به بخشش و برتری ای که این ویژگی در درگاه خدا داشت، گاه او را بر آن می داشت که بسان نیاکان پاکش به نیازمندی های زندگی بی اعتنایی کند و تا جایی که توان داشت به نیازمندان می بخشید».

در قسمت دیگری از این کتاب آمده است: آنگونه که پیشتر نیز گفته شد زندگی فردی امام (ع) به دور از زیور و زینت دنیایی بود. اتاق امام بسیار ساده و کوچک بود ولی هرگز به زنان خویش سخت نمی گرفت و هرگز خاطر خویش را از اندیشه در امور دنیایی نمی آشفت. جابر بن یزید جعفی می گوید:

«روزی محمد بن علی (ع) به فرمود: ای جابر! اندوهگینم و دلم گرفته است. گفتم: اندوه تان به خاطر چیست؟ فرمود: کسی که لذت شراب ناب الهی در دلش باشد از غیر خدا روی برتافته و دلش گرفتار او می شود. ای جابر! مگر این تحفه دنیا چیست؟ مگر دنیا جز مرکبی که بر آن سوار می شوی یا لباسی که می پوشی و یا همسری که اختیار می کنی، چیز دیگر هم هست؟ ای جابر! خداجویان بر این دنیا تکیه نمی کنند و به آن دل نمی بندند و خیال خود را از آخرت خوش نمی دارند. دل فریبی های دنیا دل آنان را هرگز از یاد خدا باز نمی دارد. گوش آنان را بر ذکر خدا نمی بندد و زرق و برق دنیا چشم شان را از دیدن نور الهی کور نمی کند. از این روست که نیکان پاداش دریافت می کنند و رستگار می شوند. پس بکوش آنچه خدا نزد تو از دین و حکمت اش به امانت گذاشته پاس داری».

گفتنی است، کتاب «ژرفای دانش» پژوهشی در زندگی و سیره امام محمد باقر (ع) نوشته «حجت الاسلام ابوالفضل هادی منش» مشتمل بر 160 صفحه در قطع  رقعی در شمارگان دو هزار نسخه با قیمت 16 هزار تومان از سوی انتشارات بهار دلها منتشر شده است.