زیارت جامعه کبیره میراث گرانبهای امام هادی (ع) در مبانی شیعه است

خبرگزاری شبستان_ مشهد_ مرضیه وحدت؛ حضرت امام هادی علیه السلام امام دهم ما شیعیان در سال ۲۱۲ هجری قمری دیده به جهان گشود. پدر ایشان حضرت امام محمدتقی جوادالائمه علیه السلام و مادرشان بانویی فاضله و عفیفه به نام سمانه است. نام مبارک ایشان علی از القابشان نقی، هادی و نجیب؛ و کنیه شأن ابوالحسن است. ایشان سال ۲۵۴ هجری در شهر سامرا به شهادت رسیدند. به مناسبت ولادت امام هادی (ع) خبرگزاری شبستان با حجت‌الاسلام «عباس نصیری فرد» رئیس مجمع تبیین و ترویج تمدن نوین اسلامی و عضو کمیسیون سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفتگویی داشته است که در ادامه می خوانید:

 
در خصوص شرایط دوران زندگی امام علی‌النقی(ع) توضیحی بفرمایید؟
اگر بخواهیم شرایط دوران زندگی امام علی‌النقی(ع) را توضیح دهیم ایتدا باید مقدمه ای عرض کنم و آن اینکه ؛اگر به لحاظ عملکرد و اقدامات امامان معصوم، فضای سیاسی اجتماعی دوران امامت ائمه معصومین را به 4 بخش تقسیم کنیم، فضای سیاسی و اجتماعی دوران امام هادی (ع) را می توان بخش سوم دوران امامت ائمه معصومین تلقی کرد. به این صورت که بعد از رحلت پیامبر که دوران امامت ائمه شروع شد، در این فصل عده ای به دنبال انحراف اسلام و جایگزین کردن خلافت بر امامت بودند. این جریان فکری تا زمان امام حسین (ع) ادامه پیدا کرد و با قیام حضرت از این انحراف جلوگیری شد، در واقع مردم متوجه این حرکت نرم فکری و فرهنگی که از دوران سقیفه شروع شده بود، شدند.

 
دوره دوم که از زمان امام سجاد (ع) شروع می شود دوران تثبیت تفکر توحیدی اسلام مبتنی بر رویکرد اهل بیت است . امام سجاد (ع) و امام باقر (ع) به دنبال تثبیت پایه های اصلی فکری و مبانی اسلام در جامعه بودند و در طی این حرکت امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صادق (ع) مکتب اهل بیت را به صورت ساختارمند و نظامند تبیین می کنند و با تربیت شاگردان فراوان، مکتب اهل بیت را در تمامی مناطق اسلامی ساختار سازی می کنند. لذا می توان گفت در دوره دوم حرکت اصلاحی ائمه معصومین با هدف تثبیت اسلام مبتنی بر اندیشه اهل بیت در جامعه اسلامی تا زمان امام صادق  (ع) صورت گرفته است.
 

دوره سوم که از امام کاظم (ع) شروع می شود و تا امام جواد (ع) ادامه پیدا می کند، با نحله های فکری انحرافی که از جوامع مختلف مذهبی و ادیان دیگر وارد اسلام شده بودند مبارزه می شود. در این دوران تزکیه و تهذیب دین اسلام در کشورهای اسلامی گسترش پیدا می کرد و نگاه اسلامی مبتنی بر تفکر و اندیشه اهل بیت به ویژه در حوزه کلامی و فلسفی به جامعه تزریق و تبیین می شود.
 

دوره چهارم که از امام هادی (ع) شروع می شود ، زمینه سازی و بستر سازی برای ظهور انجام می شود. در ابن دوران به حرکت های فکری و سیاسی منحرفین توسط بنی عباس با میدان دادن به کسانی که در مورد اهل بیت غلو می کردند و افرادی که از اجتهادات فردی برای به حاشیه بردن ائمه استفاده می کردند، دامن می زدند. لذا از اینجا امام هادی (ع) حرکت اصلاحی اهل بیت را شروع می کنند.
 

امام هادی (ع) در یک فضای این چنینی که استبداد حکومت عباسیان در اوج خود بود به گونه ای که به هیچ عنوان اجازه نمی دادند تفکر و اندیشه اهل بیت در جامعه رسوح پیدا کند و حتی با شیعیان به شدت برخورد می شد و به بدترین وجه به شهادت می رساندند، به وظایف امامت خود می پردازد.
 

دومین نکته ای که در فضای جامعه امام هادی (ع) بود نفوذ جریان فکری شیعه در شهرها و مناطق جغرافیای اسلام یعنی علی رغم استبداد حکومت عباسیان جریان فکری شیعه که به همت امام رضا و جواد شروع شده بود به اقصی نقاط کشورای اسلامی رسیده بود و عباسیان این تفکر و اندیشه را خطر می دیدند و به دنبال این بودند این تفکر اهل بیت را محدود کنند .
 

در زمان امام هادی (ع) جریان های اجتماعی مخالف عباسیان که غالبا به دنبال ایجاد تفکر شیعی و اهل بیت نبودند، در تمامی شهرها و کشورهای اسلامی شورش می کردند و  این فضای ناامن اجتماعی به دلیل حکومت استبدادی عباسیان ایجاد شده بود. لذا امام هادی (ع) در یک فضای این چنینی دوران امامت خود را سپری و جامعه اسلامی را به نیکی  هدایت کردند.
 
رویکرد امام هادی (ع) در مواجهه با شرایط موجود چه بود؟
در آن زمان یکی از اساسی ترین مشکل، بحران سازی های فکری و فرهنگی توسط عباسیان و نحله های گوناگون ضد شیعی بود، یکی از بحران سازی های فکری در جوامع اسلامی تلاش برای جایگزین خلافت به جای امامت بود چون عباسیان می خو استند خلیفه را جایگزین امام کنند لذا می گفتند همان کاری که امام معصوم می خواهد انجام دهد همان را خلیفه انجام می دهد.

بر همین اساس است که امام هادی (ع) برای مبارزه با این تفکر زیارت نامه غدبریه را بیان می کنند که یکی از زیارت نامه های بسیار پر مغز و از زیارت نامه های صحیح السندی است که حضرت بیان کردند و زیارت نامه غدیریه با رویکرد جایگاه امامت مطرح می شود.
 

در خصوص زیارت جامعه کبیره که توسط امام هادی (ع) ذکر شده است بفرمایید؟
انحراف دیگری که در جریان فکری شیعی در آن زمان به وجود آمده بود و توسط عباسیان حمایت می شد، افرادی تحت عنوان غلو کنندگان جایگاه معصومین را در جایگاه خدا می دیدند لذا حضرت هادی (ع) برای مبارزه با این جریان فکری زیارت جامعه کبیره را بیان کردند.
 

زیارت جامعه کبیره یکی از زیارت نامه های صحیح السند و پرمحتوا است که سفارش به خواندن آن در زیارت ائمه شده است. در این زیارت نامه امام هادی (ع) تقریبا 200 عنوان از صفات و جایگاه ائمه را بیان می کند و رابطه بین امام با خدا و امام با مردم را به زیبایی تبیین می کند. یعنی جایگاهی که امام دارد، نه جایگاه خدایی و نه جایگاهی به عنوان فرد عادی است.
 

حضرت جایگاه امام نسبت به خدا و جایگاه امام نسبت به مردم را به زیبایی در جامعه کبیره بیان می کند بر همین اساس که است که زیارت جامعه کبیره از جمله زیارت هایی است که در همه حرم های ائمه توصیه شده و حتی امام عصر (عج) فرمودند: روزهای دوشنبه و پنج شنبه با زیارت جامعه کبیره، من را زیارت کنید.

بر همین اساس این زیارت نامه چون جایگاه ائمه و جایگاه امامت و ولایت را تبیین می کند یکی از سندهای بسیار مهم در جریان فکری شیعه محسوب می شود این نشان می دهد مهمترین مسئله در جریان مدیریت فکری و فرهنگی جامعه توسط امام هادی (ع) بحث جایگاه امامت بوده که حضرت این را به زیبایی بیان کردند.
 

یکی دیگر از حرکت های فکری و اصلاحی امام هادی (ع) برای اصلاح جامعه ، جلوگیری حضرت از فرقه فرقه شدن و شقه شقه شدن شیعه بود. تا قبل از امام رضا (ع) شیعیان به گروههای مختلف فکری از جمله شیعه زیدیه، اسماعیلیه، واقفیه و ... تبدیل شدند لذا مهمترین مسئله در زمان امام هادی (ع) ارتباط با مردم جهت هدایت شیعیان بود، اما حضرت به شدت تحت نظر بودند و در یک پادگان نظامی توسط متوکل محصور بودند از این رو ایشان با سیستم وکالت با شیعیان ارتباط داشتند.
 

سیستم وکالت از زمان امام کاظم (ع) ایجاد و در زمان امام جواد (ع) ادامه پیدا می کند و در زمان امام هادی (ع) گسترش می یاید. در این مسئله بسیاری از نمایندگان خاص حضرت تحت عناوین و شغل های مختلف اما با هدف اصلی ارتباط با امام وارد سامرا می شدند ، دستورات امام را دریافت و در بلاد و شهرهای خود آن را بیان می کردند لذا امام هادی (ع) با سیستم وکالت سعی در ارتباط با شیعیان جهان داشتند و به این وسیله اجازه ندادند شیعیان دچار انحراف شوند.
 

چرا به امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) عسکریین می گفتند؟
چون این دو امام بزرگوار در پادگانی در سامرا محصور بودند و اجازه ارتباط با کسی را نداشتند و به شدت توسط خلیفه عباسی زیر نظر بودند.
 

از جمله اقدامات امام هادی (ع) در آماده سازی شیعیان برای عصر غیبت چه بود؟
یکی از کارهایی که از زمان امام رضا (ع) شروع شد و جزو برنامه های همه ائمه معصویمن بود آماده سازی جامعه برای پذیرش غیبت امام عصر بود . همچنین تمام ائمه بعد از امام رضا (ع) در سن کودکی به امامت می رسند و این نشان می دهد که جامعه آرام آرام باید قبول کند که امام معصوم در سنین پایین می تواند به امامت برسد.

نکته دیگر این است که مردم باید آماده شوند تا امام را بدون اینکه ببینند قبول کنند لذا یکی از کارهای امام هادی (ع) مقدمه سازی برای پذیرش غیبت امام عصر بود و حضرت از طریق مدیریت واسطه ای برای این مسئله اقدام می کردند.

افرادی که امام هادی (ع) را ملاقات نمی کردند اما امام برای آنها پیام می داد در چنین فضایی ایمان به اهل بیت مهمترین مسئله ای بود که خود اهل بیت به آن تاکید می کردند.  به عبارتی وقتی افرادی که امام را نمی دیدند اما ایمان به امام داشتند و حرف امام را می پذیرفتند آماده می شدند تا با شروع شدن عصر غیبت تردید نکنند و امامت را بپذیرند. بر این اساس یکی از فعالیت های بسیار مهم امام هادی (ع) زمینه سازی فکری جامعه برای غیبت امام زمان (عج) بوده است.