به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، خیالی سازی و شمایل نگاری در نقاشی پشت شیشه به عنوان بخشی از هنر قهوه‌خانه‌ای مطرح هستند. در این میان شمایل نگاری با زیرشاخه‌های گوناگون، برگرفته از اعتقادات قلبی هنرمندان و مردم عامه جامعه به عنوان یک هنر دینی مطرح است. به شکلی که بخشی از گرایشات شیعی را مطرح می‌کند. زمانی نه چندان دور هنرمندان بسیاری در گوشه و کنار ایران وجود داشتند که در این بخش از نقاشی پشت شیشه دست به خلق اثر می‌زدند. در این میان آثاری که شمایل حضرت علی علیه السلام را نشان می‌دادند یا تابلوهایی که با موضوع کلی آن حضرت مشاهده می‌شدند کم نبودند. در آستانه عید سعید غدیر به موضوع مولای متقیان در آثار نقاشی پشت شیشه با استاد «سعید رضاخان»، هنرمند نقاش پشت شیشه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
جایگاه شمایل حضرت علی علیه‌السلام در نقاشی پشت شیشه کجاست؟
در آثار شمایل نگاری، بیشترین آثار به واقعه کربلا می‌پردازند که به اصطلاح، تابلوهای عاشورایی نامیده می‌شوند. پس از آن یکی از بیشترین موردهایی که دیده می‌شود؛ نقاشی‌هایی با موضوع حضرت علی علیه‌السلام است؛ این مجموعه آثار به دو بخش نقاشی و خوشنویسی تقسیم می‌شوند که هرکدام در جای خود باید بررسی شوند.
این آثار از چه دوره‌ای دیده می‌شوند؟
با این فرض که ظهور گل و مرغ از دوره زندیه و شهر شیراز آغاز می‌شود و نقاشی پرتره شاهزادگان قجری هم از زمان فتحعلی شاه رواج پیدا می‌کند؛ شمایل‌نگاری پس از خیالی سازی (با فاصله زمانی کم) رواج پیدا می‌کند. به شکلی که با گذشت زمان گسترش می‌یابد و نزد عموم شناخته می‌شود.
چرا در آن زمان آثاری از این دست رواج یافتند؟
این موضوع به بافت اجتماعی، مذهب و ساختار فکری و اعتقادی مردم آن روزگار باز می‌گردد. جامعه شیعی آن دوران، تاثیر زیادی بر شمایل‌نگاری پشت شیشه داشته که در این میان موضوع حضرت امیر علیه‌السلام نیز به دلیل جایگاه آغاز امامت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به این معنی که عشق و علاقه قلبی مردم نسبت به نخستین پیشوای شیعیان باعث شد تا تقاضای تابلوهایی با موضوع زیاد شود.
از نظر زمانی این آثار تا چه هنگامی کشیده می‌شدند؟
به دلیل بافت سنتی حاکم بر ایران، آثاری از این دست رواج داشتند و مورد استقبال قرار گرفتند. به شکلی که بصورت گسترده نمونه‌هایی از این آثار را هنوز هم می‌بینیم. در زمان حال نیز هنرمندانی هستند که با چنین موضوعاتی کار می‌کنند. یعنی اینکه نمی‌توانیم بگوییم با تغییر ساختاری در جامعه ایران، نقاشی پشت شیشه با موضوع شمایل نگاری به تاریخ پیوسته است.
در ابتدا گفتگو اشاره ای به دو بخش نقاشی و خوشنویسی با موضوع امیرالمومنین (ع) داشتید در همین رابطه بیشتر توضیح دهید؟
با موضوع حضرت علی (ع)، دو طیف از آثار پشت شیشه روبرو هستیم. یک بخش بصورت نقاشی تجلی می‌یابد که بیشتر به حضرت و حسنین علیهم‌السلام در کنار آن حضرت باز می‌گردد. بخش دیگر آثار خوشنویسی را در بر می‌گیرد که بررسی آنها بسیار جالب است. زیرا تابلوهای خوشنویسی با موضوع مولای متقیان بسیار کم و محدود هستند و این محدود بودن آنها به دلیل عکس نویسی در پشت شیشه است. به این ترتیب تعداد کمی از استادکاران هستند که نسبت به خوشنویسی پشت شیشه تمایل نشان داده‌اند. همین افراد کم هم بصورت محدود در زمینه خوشنویسی پشت شیشه فعالیت کرده‌اند و تابلو از خود به یادگار گذاشته‌اند. از این نظر می‌گویم که بررسی آثار خوشنویسی پشت شیشه دارای اهمیت است و باید اقدامات لازم صورت گیرد.
در بخش شمایل یا همان نقاشی از چهره، چگونه به حضرت امیر پرداخته شده است؟
در این زمینه با طیف مختلف روبرو می‌شویم. در بخشی از آثار، چهره حضرت علی(ع) را بصورت واضح داریم و در بخشی دیگر چهره حذف شده است؛ به صورتی که جای صورت رنگ سفید بصورت روبند به کار رفته است.
آیا نخستین کسی که اقدام به شمایل نگاری حضرت در پشت شیشه کرد؛ مشخص است؟
تاریخ نقاشی پشت شیشه ایران، ابهامات بسیاری دارد. دلیل آن هم به عدم ثبت وقایع در این حیطه باز می‌گردد. از جمله این ابهامات، اولین‌ها هستند. همان کسانی که برای نخستین بار یک حرکت را آغاز کردند. بطور مثال مشخص نیست که برای نخستین بار چه کسی در پشت شیشه شمایل کشید و آن نقش چه بود پاسخ این پرسش شما هم یکی از همان ابهامات است. به این معنی که مشخص نیست برای نخستین بار، چه کسی چهره یا نام حضرت را در پشت شیشه کار کرده است.
برای رفع این نقص چه باید کرد؟
درباره گذشته باید در حد امکان پژوهش شود. اما با این وضعیت، طبیعی است که بسیاری از پرسش‌ها بی پاسخ باقی بمانند. زیرا سند چندانی از گذشته برای ما باقی نمانده است. اما درباره حال حاضر، بهتر است جزعیات اتفاقات در این حوزه ثبت شوند تا در آینده برای پژوهش با مسایل امروز روبرو نشویم. در حال حاضر دوستان عزیزی هستند که این زحمت را پذیرفته‌اند و رخدادها را ثبت می‌کنند. البته نقش رسانه‌ها را هم نمی‌توانیم نادیده بگیریم. همین کاری که شما و دیگر همکارانتان در سایت‌ها و خبرگزاری ها انجام می‌دهید؛ به نوعی ثبت و ضبط برای پاسخگویی به تاریخ است.
نظر شما