به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، امام کاظم(ع) در ۲۰ سالگی و پس از شهادت پدر بزرگوارش به امامت رسیدند، ایشان در طول ۳۵ سال امامت با چهار خلیفه عباسی یعنی منصور دوانیقی، مهدی عباسی، هادی عباسی و هارون الرشید هم دوره بود و همواره در برابر ظلم و جور آنها ایستادگی کرد و هرگز در برابر ظلم و ستم خلفای عباسی تسلیم نشد.لذا در این خصوص با دکتر «رمضان محمدی» مدیر گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
امام موسی کاظم (ع) در چه تاریخی متولد و چه زمانی به امامت رسیدند؟
امام موسی کاظم (ع) در بیستم ماه ذی الحجه سال 128 هجری قمری متولد شدند. در مورد تولد ایشان اختلاف وجود دارد. امام صادق (ع) فرمودند: وصی من در 20 سالگی به امامت می رسد.امام کاظم (ع) بعد از شهادت پدر بزرگوارشان امام صادق (ع) در 148 قمری در 20 سالگی به امامت رسیدند.
امامت امام موسی کاظم (ع) مصادف با انشعاباتی در مذهب شیعه است که طی آن نحله هایی چون اسماعیلیه و ... ظاهر می شوند. در این باره چه می توان گفت؟
دوران امام کاظم (ع) از دید فرهنگی، زمان ظهور و بروز مکتب ها و انحرافات فکری و عقیدتی در جامعه و عصر برخورد اندیشه در جامعه اسلامی است و مکاتب گوناگون و فلسفه های مختلف، فرصتی برای بروز و ظهور یافتند. در خصوص شرایط فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی عصر امام موسی کاظم (ع) احادیث و روایات زیادی وجود دارد. با توجه به درگیری هایی که میان امویان و عباسیان صورت گرفت، این جریان فرصت مناسبی برای امام صادق (ع) ایجاد کرد که با مشخص کردن اصول فکری و اندیشه ای شیعه، اجازه جذب شیعیان در نهضت ها و قیام هایی مانند علویان و عباسیان را نداد. در واقع این هنر امام صادق (ع) این بود که موجب هویت بخشی به شیعیان در زمان خود شدند.
بعد از شهادت امام صادق (ع) تا حدودی نهضت های علویان رونق گرفت که از جمله آنها می توان به قیام نفس تزکیه و قیام فخ شهید که در اواخر دوران امام کاظم (ع) پیش آمد، اشاره کرد؛ لذا با توجه به بروز و ظهور قیام ها و جریان های انحرافی و فکری مختلف شرایط دوران امام کاظم (ع) بسیار سخت و دشوار بود و آن آزادی سیاسی که در دوران امام صادق (ع) وجود داشت در این دوره از بین رفته بود. لذا امام کاظم (ع) در 20 سالگی به امامت رسیدند و با توجه به فضای اختناقی که اواخر عمر امام صادق (ع) و اوایل امامت امام موسی کاظم (ع) پیش آمد، شیعیان برای انتخاب امام خود متحیر شدند لذا در این اوضاع بی سر و سامان سیاسی و فرهنگی که امام موسی کاظم (ع) به امامت رسیده بودند با نهایت تلاش خود سعی کردند که شیعیان جذب در فرقه ها و مکتب های انحرافی به وجود آمده در آن عصر نشوند لذا نخستین اقدام امام موسی کاظم (ع) تشکیل سازمان وکالت بود. برخی از مخالفان معتقد بودند که سازمان وکالت در زمان امام صادق (ع) راه اندازی شده است ولی به عقیده بنده این سازمان به صورت رسمی و پیشرفته در دوره امام صادق (ع) شکل گرفته است.
فعالیت سازمان وکالت شامل مواردی بود؟
سازمان وکالت مجموعه ای متشکل از امامان معصوم (ع) و عده ای پیروان نزدیک و وفادار آنان بود که با همکاری یکدیگر تشکیلات هماهنگ و منسجمی را پدید آوردند. وظایف این سازمان منحصر به امور مالی نبود و وظایف سیاسی، دینی و ارشادی را نیز شامل می شد و با جریان های کلیدی مختلفی که در عصر امام صادق (ع) و امام موسی کاظم (ع) وجود داشت، برخورد می کرد. وکلای حضرت در نقاطی همانند کوفه، بغداد، مدینه، مصر، همدان، قم و برخی نقاط دیگر به فعالیت مشغول بودند. امام کاظم (ع) با وجود حبس و فشارهای موجود توانستند نه تنها این تشکیلات را حفظ بلکه گسترش دهند لذا حضرت در دوره هارون حدود چهار سال در مناطق مختلف به دلیل انجام فعالیت های مختلف اجتماعی و فرهنگی محصور می شوند، این در حالی است که پدر بزرگوارشان امام صادق (ع) محصور نشدند لذا در طول تاریخ اسلام هیچ کدام از امامان همانند امام موسی کاظم (ع) به این شکل محصور نشدند، این موضوع دو مسئله را روشن می کند یکی اینکه اختناق در زمان امام موسی کاظم (ع) بسیار بالا بود، دیگر اینکه فعالیت های حضرت در این دوره بسیار پیچیده، مدیریت شده و آشکار است،چون فعالیت های سازمان وکالت برای برخی از خلفای بنی هاشم و علویان هم قابل تحمل نبود چون بسیار پیچیده، سازماندهی شده و مدیریت فعالیت می کردند و در تمام بلاد اسلامی به یکدیگر پیوند خورده بودند لذا هارون ناچار به حبس امام موسی کاظم (ع) شد.
از مناطق مختلف وجوهات زیادی خدمت امام موسی کاظم (ع) ارسال می شد به گونه ای که عموزاده حضرت، نزد هارون می رود و می گوید: امام موسی کاظم (ع) حکومت دیگری تشکیل داده است، زمین های زیادی می خرد و وجوهات زیادی نزد او سرازیر می شود. این امر نشان می دهد که زحمات و فعالیت های ائمه معصومین (ع) در دوران امام موسی کاظم (ع) به بار نشسته است. امام سجاد (ع) با دعاهایی که در مرعاب و منظر مردم قرائت می کردند تا حدودی توانست باب محبت اهل بیت (ع) را در دل های مردم باز کند و امام باقر (ع) این بذرها را پاشید و امام صادق (ع) آنها را تبدیل به ثمره کرد، اصحاب فراوانی برای خود جمع آوری کردند و امام موسی کاظم (ع) ثمره و میوه این فعالیت ها را چیدند لذا اولین وجوهات خدمت امام موسی کاظم (ع) رسید. بعد از شهادت حضرت با وجود اینکه مامون طرفدار اهل بیت (ع) و امام موسی کاظم (ع) نبود برای اینکه شیعیان را آرام کند، امام رضا (ع) را به ولایتعهدی رساند لذا توسعه شیعه در این دوره مدیون فعالیت های فرهنگی و اجتماعی امام موسی کاظم (ع) می باشد. همچنین سازمان وکالت تا اواخر دوره امامت امام موسی کاظم (ع) پابرجا بود. زمینه حضور غیبت حضرت ولیعصر (عج) را هم تا حدودی همین نهاد وکالت فراهم کرد؛ بنابراین با این اوصاف مشخص می شود که همه فعالیت ها و زحمات امام موسی کاظم (ع) به بار نشست و شیعه در دوره ایشان تا حدودی توسعه پیدا کرد و همه فعالیت های فرهنگی شیعه که از زمان امام صادق (ع) آغاز شده بود در دوره امام موسی کاظم (ع) به نتیجه رسید.
در خصوص آثار و ویژگی های علمی حضرت توضیح دهید؟
با وجود اختناق و خفقان عجیبی که در زمان امام موسی کاظم (ع) برای شیعیان وجود داشت ولی عده زیادی از دانشمندان و بزرگان شیعه از علم و دانش آن حضرت استفاده فراوانی کردند لذا بیش از 508 اصحاب برای حضرت در گروه های مختلف ذکر شده است که از آن جمله می توان هشام بن حکم، هشام بن سالم جوانیقی اشاره کرد. طبق گفته مرحوم عطاردی تقریبا 600 صحابه برای حضرت ذکر شده است که آثار فراوانی دارند. همچنین حدود سه هزار و 357 روایت و 144 روایت تفسیری از امام موسی کاظم (ع) داریم که این میراث با عظمت توسط اصحاب ایشان جمع آوری شده است لذا اصول کلام شیعه (در مسایل توحید و امامت) نقش رویت خداوند متعال و گنجینه اصحاب امام موسی کاظم (ع) از رایج ترین مباحث فرهنگی حضرت می باشد.
به نظر شما چه برداشت های اجتماعی از دوران امام موسی کاظم (ع) می توان کرد؟
با توجه به مسایل و مشکلات دوره امام موسی کاظم (ع) حدود یک هزار روایت در زمینه مسایل فقهی و 345 روایت در زمینه مسایل اجتماعی (احکام، آداب و سنن اجتماعی، احکام خوردن و نوشیدن، حقوق خانواده و چهارپایان، نظافت، حقوق بردگان و تجملات خانواده) از امام موسی کاظم (ع) وارد شده است. در واقع عصر حضرت عصر جنبش های قومی و مکاتب دینی است. بر همین اساس اندیشه های شهودی گری، الحادی گری و القای اشتباهات در بین مسلمانان فراوان مشاهده می شود و در این زمینه هم از قول امام موسی کاظم (ع) روایات فراوانی نقل شده است.
دوران امام موسی کاظم (ع) دوران اوج فعالیت فرقه های انحرافی در زمان ائمه (ع) است. درباره جزییات و دسته بندی این فرقه ها چه می توان گفت؟
فرقه مرجعه (خوارج، قدریه، جبریه و خالصه) و زیدیه از جمله فرقه های موجود در دوران امام موسی کاظم (ع) بود. فرقه مرجعه یکی از شعب و فرق انحرافی در اسلام به شمار می رود که بخشی از آنها دیدگاه های متفاوتی با کلام امامیه داشتند و سدی در برابر امام موسی کاظم (ع) بودند؛ در واقع مرجعه گروهی است که در مقابل خوارج بعد از شهادت امام علی (ع) شکل گرفت و مردم را به بی بند و باری و هرزگی دعوت می کردند. فرقه زیدیه هم یکی از فرقه های شیعی است که از شیعه منشعب می شود و قایل به امامت زید بن علی (ع) می باشد، امامت را در اولاد حضرت فاطمه (س) منحصر می دانند و امامت را در غیر آنها جائز نمی دانند؛ در واقع در مقابل این جریان های دینی یک جریان الحادی وجود دارد که افکار و اندیشه های ناتوانی دارند و امام موسی کاظم (ع) با یک دلایل استوار علمی و آموزه های دینی به آنها پاسخ می دهند و اجازه نمی دهند شیعیان جذب این گروه ها شوند؛ در واقع امام موسی کاظم (ع) هویت شیعه را حفظ کردند.
یکی از مهمترین جریان های کلیدی منحصر در عصر امام موسی کاظم (ع) جریان غلو و افراطی گری بود. این گروه با توجه به عقاید شرک آلود و الحادی که داشتند، تفکر اصیل شیعی را نسبت به معارف دینی متهم می کردند لذا حضرت به شدت با این گروه مخالفت می کردند. امام حتی گروه هایی مانند خوارج، معتزله و زیدیه را لعن می کنند و می فرمایند با اینها هیچ نشست و برخاست و مراوده ای نداشته باشید، حتی گفته می شود حضرت برای این گروه ها حکم قتل صادر کردند.
نظر شما