آگاهی، اخلاق مداری و مفید بودن ویژگی های خانواده از نظر اسلام است

خبرگزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ خانواده در بسیاری از مسائل زندگی نقش بسیار مهمی دارد و در واقع اولین بخش از یک اجتماع است و روابط بین افراد خانواده و نقش‌هایی که هر یک از اعضا بر عهده می‌گیرند، می‌تواند بر شکل‌گیری شخصیت و نحوه تعاملات افراد اثر بگذارد. نقش خانواده در بخش های مختلف جامعه به قدری مهم است که پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: هیچ بنایی در اسلام محبوب تر از بنای خانواده نیست. حجت الاسلام «مهدی عدالتیان» رئیس موسسه فرهنگی راه روشن و کارشناس مذهبی در همین زمینه با خبرنگار خبرگزاری شبستان گفتگویی کرده است که در ادامه می خوانید:

در تقویم ما روزی به نام روز خانواده نام گذاری شده است و این نام گذاری نشان از اهمیت جایگاه خانواده در اجتماع دارد، به نظر شما خانواده به چه مقدار در ارکان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اثر گذار است؟

نقش خانواده در بخش های مختلف جامعه به قدری مهم است که پیامبر عزیز ما (ص) فرمودند: هیچ بنایی در اسلام محبوب تر از بنای خانواده نیست این تعبیر نشان گر این حقیقیت است که محبوب ترین برنامه، نظام خانواده است و حکمت آن هم دور از ذهن نیست. چون جامعه را خانواده ها تشکیل می دهند و اگر این اجزای تشکیل دهنده جامعه سالم باشند قطعا جامعه سالم خواهد بود و اگر فاسد و آسیب پذیر باشند جامعه نیز فاسد و آسیب پذیر می شود. توسط همین خانواده مسئولین ، پزشک و افراد اثرگذار در جامعه تربیت و وارد اجتماع می شوند.

لذا همه ارکان جامعه ریشه در خانواده دارد و به همین جهت خانواده جایگاه ویژه و بی بدیلی است که هیچ چیزی نمی تواند نقش خانواده را کم رنگ کند و جایگزین نقش خانواده شود. قطعا اگر در جامعه ای خانواده ها جاهل و ضعیف باشند آن جامعه روی خوشبختی را نخواهد دید و اگر خانواده ها سالم، صالح و آگاه و تربیت شده باشند، آن جامعه سعادتمند خواهد شد.

خانواده مطلوب از منظر دین اسلام به چه خانواده ای می گویند و دارای چه ویژگی هایی می باشد؟

در آموزه های دینی وقتی به آیات قرآن و فرمایشات معصومین مراجعه می کنیم ، می توانیم آنها را در توصیف خانواده مطلوب مفید و ارزشمند در سه کلمه آگاهی، اخلاق و مفید بودن، خلاصه کنیم. خانواده ای که نسبت به باورهای دینی آگاه، خداشناس، پیامبر شناس، امام شناس و نسبت به وظایف همسری تربیت فرزند و وظایف خانواده و مسئولیت اجتماعی آگاهی داشته باشند، ارزشمند است و هر چه آگاه تر باشند از لغزش ها، اختلافات و تنش ها به دور خواهند بود متاسفانه جهل و ناآگاهی زمینه ساز بسیاری از تنش ها و ناگواری ها و بعضا طلاق در خانواده ها است . بنابراین ویژگی اول خانواده مطلوب و موفق از نظر اسلام خانواده آگاه نسبت به اعتقادات، تکالیف دینی و زندگی خانوادگی فردی و اجتماعی است. این آگاهی ها سبب می شود انسان سلامت زندگی کند و تعامل و معاشرت او در خانواده نیکو باشد.

دومین ویژگی خانواده مطلوب و موفق اخلاق است، اخلاق، محبت و معاشرت نیکو از ویژگی های خانواده مطلوب است در خانواده مطلوب بداخلاقی، تند خویی و پرخاشگری نیست، حرمت یکدیگر را حفظ می کنند سراسر راوبط آنها بر اساس محبت است و با سرمایه محبت زندگی را پیش می برند. در خانواده مطلوب عفو و گذشت و چشم پوشی از خطاهای یک دیگر کاملا مشهود است لذا آن نمادهای اخلاق در خانواده مطلوب جلوه گر هستند و این سبب می شود خانواده سالم و صالح باشد.

سومین ویژگی خانواده مطلوب مفید بودن است، اسلام توصیه می کند خانواده به گونه ای باشند که همه اعضای خانواده نه تنها برای خود بلکه برای خانواده مفید باشند. مفید بودن برای جامعه به قدری مهم است که پیامبر اکرم (ص) میزان ارزش و برتری افراد را مفید بودن  قرار دادند و فرمودند»" بهترین مردم کسی است که نفع او برای دیگران بیشتر باشد". بنابراین خانواده ای موفق است که آقا و خانم و فرزندان هر کدام نقش موثری در جامعه داشته باشند، خانواده هایی که فرزندانی مفید، سالم، آگاه و موثر به جامعه تحویل می دهند خانواده های بسیار ارزشمند هستند. خانواده های شهدا در سخت ترین شرایط فرزندان خود را به جبهه نبرد فرستادند و از کشور، دین و از ارزشها دفاع کردند، این خانواده ها از ارزشمند ترین خانواده ها هستند بنابراین هر چه خانواده ای برای جامعه مفیدتر باشد آن خانواده از نظر اسلام مطلوب تر و موفق تر است.

چه عواملی موجب امنیت و ثبات در خانواده می شود؟

در میان عوامل امنیت و ثبات خانواده ادب و اخلاق یکی از عوامل مهم حفظ سرمایه خانواده است و حضرت علی (ع) در یکی از فرمایشات خود می فرمایند: "عقل زندگی را می سازد و ادب زندگی را حفظ می کند". بنابراین وقتی در خانواده ای ادب محفوط باشد والدین نسبت به یکدیگر، فرزندان نسبت به یکدیگر و والدین و فرزندان نسبت به یکدیگر مودبانه صحبت می کنند، این ادب مانند حفاظی است که موجب حفظ خانواده از سقوط و آسیب است.

علم و آگاهی یکی دیگر از عوامل امنیت و ثبات در خانواده است، هر چه خانواده ای آگاه تر باشند محفوظ تر خواهند بود. نااگاهی موجب جهل انسان و در نهایت سوء استفاده دشمنان می شود لذا به جوانان توصیه می شود قبل از ازدواج نسبت به همسرداری، آداب آن، نسبت به جنس مخالف، روحیات و صفات طرف مقابل آگاهی پیدا کنند چرا که وقتی فردی با آگاهی ازدواج کند زندگی او در سخت ترین شرایط حفظ خواهد شد.

تقویت باورهای دینی نیز در حفظ و ثبات خانواده نقش بسیار موثری دارد ، وقتی که آقا و خانمی معاد باور باشند و بدانند کارهای نیک و بد آنها نتیجه مشخص و قطعی دارد، وقتی فردی بداند که نتیجه ظلم تاریکی قبر عذاب در آخرت و گرفتاری در برزخ خواهد بود، هرگز به همسر و فرزندان خود ظلم نخواهد کرد، وقتی کسی بداند نتیجه احسان به دیگران به ویژه خانواده نعمت های الهی است محبت و احسان بیشتری به خانواده خود می کند. لذا در فرمایشات معصومین (ع) نیز همیشه برای کارهای خوب و ارزشمند در خانواده  پاداش های آخرتی تبیین شده تا تشویق و ترغیب بیشتری برای افراد باشد بنابراین دین باوری و معادباوری باعث ثبات و امنیت خانواده ها می شود.

روحیه مدارا نیز برای ثبات و امنیت خانواده ها بسیار موثر است، مدارا به معنای همراهی کردن با دیگران در غیر احکام الهی  است و آنجایی که حکم خدا است باید ثابت قدم  و پابرجا باشیم اما در امور شخصی و دنیایی هر چه بیشتر با یکدیگر همراهی کنیم و به نفع یکدیگر از سلیقه شخصی خود بگذریم ثبات خانواده بیشتر و بیشتر خواهد بود. به همین جهت پیامبر (ص) می فرمایند: "من مامور به مدارا شدم آنچنان که مامور به انجام واجبات هستم".

برخی از زوج های جوان یا تمایلی به داشتن فرزند ندارند و یا قائل به تک فرزندی هستند، به نظر شما این طرز تفکر چه آسیب هایی را می تواند به خانواده وارد کند و وظیفه متولیان امر چیست؟

فرزند صالح مهمترین دستاورد زندگی و عالی ترین میوه درخت خانواده است، اگر پدر و مادر و یا آقا و خانمی که زندگی مشترک را شروع می کنند اهمیت داشتن فرزند را بدانند ، طلب داشتن فرزندان بیشتری خواهند بود من به کسانی که در این جهت آگاهی لازم را ندارند توصیه می کنم دعای 25 صحیفه سجادیه که در حق فرزندان است مطالعه کنند. امام سجاد (ع) در این دعا با بیان نیایش آثار مهم فرزند برای والدین را مطرح می کنند، برخی شاید این تصور را داشته باشند که فقط پدر و مادر برای فرزندان خیر و برکت هستند اما فرزندان هم برای والدین آثار و برکات فراوانی هم برای دنیا و هم برای آخرت آنها دارند.

در دعای بیست و پنجم صحیفه سجادیه اما سجاد (ع) به آثار فرزند صالح اشاره می کنند که من فهرست ور مضمون این دعا را یادآوری می کنم: کمک و بازوی والدین، مکمل والدین در جهات مادی و معنوی، وسیله افزایش نسل، وقتی نسل انسان زیاد شد خیر آنها بیشتر می شود و از خیرآنها والدین بهره مند می شوند، هر فرزند صالح زینتی برای پدر و مادر است، زنده نگه داشتن یاد والدین، پیگیر و ادامه دهنده کارهای والدین در غیاب آنها است، عصای دست والدین در سنین بالاتر است، تامین نیاز عاطفی والدین است هر انسانی نیاز به محبت دارد، ارسال هدایا توسط فرزندان وقتی والدین از دنیا رفتند می توانند با آنها ارتباط معنوی داشته باشند و هدایایی برای آنها بفرستند. دعاگو باشند یعنی پدر و مادر باشند یا نباشند فرزندان دعا گوی آنها هستند و در اثر رفتار نیک و کارهای خوب آنها دیگران نیز برای این پدرو مادر دعا می کنند.

بنابراین وقتی به این آثار مهم دقت می کنیم انسان تشویق به داشتن فرزندان بیشتر می شود ضمن اینکه فرزندان بیشتر باعث گرمی و نشاط زندگی و آینده زیباتر برای همان فرزندان است. خواهران و برداران بیشتری دارند و فرزندان آنها اقوام بیشتر و پرشور تری خواهند داشت لذا با توجه به این برکات کسانی که عذر خاصی مانند بیماری ندارند به هر مقدار که سختی و زحمت تربیت فرزند را تحمل کنند آثار وبرکات آن بیشتر خواهد بود و این سرمایه گذاری معنوی ارزش تحمل این سختی ها را خواهد داشت.

مهمترین آیاتی که در قرآن به اهمیت خانواده اشاره کرده است، کدام است و بیشتر به چه مبحتی پرداخته است؟

آیات زیادی در قرآن کریم به بحث خانواده مربوط می شود ، ازدواج، تعامل زوجین، فرزند و حقوق فرزند، والدین و حقوق والدین و کتابهای مستقلی تحت عنوان خانواده در قرآن در سالهای اخیر تالیف شده است  اما آیه شریفه 21 سوره روم خداوند تشکیل خانواده را یکی از نشانه های عظمت خود بیان می کند. در این آیه می فرماید: " یکی از نشانه های عظمت پروردگار این است که برای شما از جنس خود همسری آفریده است که در کنار او آرامش بیابید و بین شما و خدای متعال مودت و محبت شدید قرار داده است و در این مسئله زوجیت و تشکیل خانواده نشانه هایی از عظمت خدا برای آنهایی است که اهل تفکر و دقت باشند .

خداوند شروع زندگی و زوجیت را یکی از نشانه های عظمت خود بیان کرده است و هنگامی که خطبه عقد خوانده می شود اولین هدیه را خدا به عروس و داماد تقدیم می کند و آن بسته محبت است زن و شوهر با سرمایه محبت باید زندگی خود را حفظ کنند.  

در گذشته پدر و بزرگ و مادر بزرگ با فرزندان زندگی می کردند و برایشان بودن بزرگترها در خانواده قداست داشت به گونه ای که آنها را برکت خانواده می دانستند، اما در حال حاضر این فرهنگ به دلایل مختلف بسیار کم رنگ شده است، لطفا در ابن خصوص توصیح بفرمایید و اینکه وظیفه فرزندان نسبت به والدین خود به ویژه در دورانی که آنها پیر و سالخورده شده اند، چیست؟

بدون شک بزرگترها در جمع خانواده مایه برکت هستند ، پدر و مادر و پدربزرگ و مادر بزرگ وجود آنها موجب رحمت بیشتر خداوند متعال می شود. چون آنها سابقه عبادت، بندگی و کار خیر بیشتر دارند و در این امور خیر هر چه سابقه بیشتر باشد کار ارزشمند تر است؛ همچنین دعای آنها سرمایه بزرگی برای جوانان و نوجوانان است وقتی جوانی به پدر بزرگ و مادر بزرگ خود و یا همسر خود خدمت می کند و آنها از صمیم دل دعا می کنند این دعا تحولی در زندگی آنها از جهت مادی و معنوی ایجاد می کند.

هچنین سرمایه بزرگ دیگری که از ناحیه بزرگترها و پدربزرگ و مادر بزرگها به جوانان می رسد سرمایه عظیم تجربه است . آنها عمری با سختی ها و تجربه های تلخ و شیرین اندوخته عظیمی از تجربیات دارند، درس ها و تجربیات آنها تجربه بزرگی برای جوانان می تواند باشد که با سود بیشتر و ضرر کمتر این مسیر را طی کنند و از زندگی خود بهره بیشتری ببرند لذا همه ما باید قدر بزرگترها را بدانیم و به او خدمت کنیم و بعضی از سختی های پذیرایی از آنها را تحمل کنیم.

قرآن کریم می فرماید: «وقتی که پدر و مادر به سن بالا رسیدند از آنها مراقبت کنید و به آنها حتی اف هم نگویید» لذا جوانان اگر می خواهند رحمت خدا همواره شامل آنها شود هر چه می توانند به بزرگترها به ویژه پدر بزرگ و مادر بزرگ خدمت کنند و از دعا و تجربیات آنها بهره ببرند. البته مسئله سکونت در یک مجموعه با توجه به شرایط محیطی و امکانات متفاوت است اما چه در یک مکان باشند و چه در مکان های مختلف حفظ حرمت آنها ، خدمت به آنها، بهره جستن از تجربیات آنها و نصیحت پذیری نسبت به آنها اهمیت زیادی دارد.