خبرگزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ صحيفه سجاديه، سرشار از دستورات اجتماعی و اخلاق گروهی است. از جمله امام سجاد (ع) از خدای متعال در درخواست همسايگان حق شناس ميفرمايد: «خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و مرا نيز از سوی همسايگان و دوستان، آداب و رفتار صحيح نصيب فرما و از خوبيیهایی که نزد آنهاست، بهره کاملتری برايم قرار ده... تا هم آنها به وسيله من سعادتمند شوند و هم من به وسيله آنها نيکبخت گردم.» به مناسبت شهادت امام سجاد (ع) خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام «امیر علی حسنلو» استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه خراسان گفتگویی داشته است که در ادامه می خوانید:
شیوه راهبردی امام سجاد (ع) بعد از قیام عاشورا چگونه بود؟
امام علي بن الحسين (ع) نيمه دوّم زندگاني خود را در محيطي گذرانده است كه به شدت تحت مراقبت مأموران حكومت بني اميه بود تا مبادا اهل بيت(ع) و معارف ايشان ترويج شود . آنان چنان در اين كار سخت مي گرفتند كه مردم مي كوشيدند خود را از چشم آنها دور نگه دارند مبادا متهم شوند. تا آنجا كه امام سجاد (ع) در تنگناي شديد قرار گرفتند و ناچار شدند غير مستقيم عمل كنند.
امام در قالب دعا و مناجات به اصلاح جامعه پرداخت نيايش هاي امام آينه اي است كه تصوير اجتماع آن روز مخصوصاً مدينه را در آن مي توان ديد مانند بيزاري از گفتار و كردار زشت مردم آن روز، پناه بردن به خدا از آنچه مي بيند و مي شنود، روشن نمودن راه درست در پرتو تربيت دين و قرآن و پاكيزه ساختن جانها از آلايش. گوئي امام مي خواهد تا آنجا كه ممكن است، با زبان دعا مردم را از شيطان جدا كرده و به خدا پيوند دهد چون عینا سقوط اخلاقی چهره جامعه اسلامی را کاملا دگر گون ساخته بود.
امام سجاد (ع) مي فرمودند:«در تمام مكّه و مدينه محبين واقعي اهل بيت به بيست نفر نمي رسند. نمي دانم با اين مردم چه كنم، اگر آنچه از پيامبر شنيدم بگويم مي خندند و اگر در مقابل پرسش آنها سكوت كنم پذيرا نيستند.»
به لحاظ ترویج دین اسلام امام سجاد (ع) در چه شرایطی بودند؟
دوراني كه امام در آن زندگي مي كرد دوراني بود كه مردم از ترس، امام را رها كرده بودند و ارزش هاي ديني و اخلاقي دستخوش تحريف امويان قرار گرفته بوده و ميگساري غنا و فساد و فحشاء جامعه را فرا گرفته بود، به گونه اي كه در دو شهر مكّه و مدينه برخي از فقيهان و زاهدان به سر وقت خنياگران مي رفتند. انگار كه اين دو شهر را براي خنياگران ساخته اند.
آري زماني كه احكام اسلامي بازيچة افرادي چون معاويه و يزيد و ابن زياد، حجاج و عبدالملك بن مروان باشد نبايد توقعي غير از اين داشت و اينچنين بود كه امام قدرتي نداشت و چاره اي نمي ديد جز اينكه بصورت غير مستقيم و با استفاده از سپر تقيّه و با عبادت و دعا و نيايش و با رفتار خويش مردم را به اسلام و اهل بيت فرا خواند و از انحراف و ابتذال جدا سازد تا موجبات تداوم و حفظ و بقاي تشيع را فراهم سازد.
با توجه به این شرایط امام راهبردهای خاصی در پیش گرفت که یکی از موارد حمایت از قیامهای مسلحانه بود. روشهای دیگر امام نیز مهم و بسیار قابل توجه بودند که بلا فاصله پس از شهادت امام حسین (ع) شروع گردید.
روش های دیگر امام سجاد (ع) برای تبیین دین اسلام در این شرایط سخت چه بود؟
یکی از این روش ها خطبه‌هاي آتشين حضرت بود، امام براي روشنگري مردم و تبيين معارف حقه و پرده‌برداري از چهرة منفور بني‌اميه خطبه‌هايي ايراد فرمودند كه اهمّ آنها خطبه كوفه بود، امام سجاد (ع) به جمعيتي كه براي تماشاي اسيران آمده بودند اشاره كرد كه ساكت شوند، همه سكوت كردند، آنگاه پس از ستايش خداي متعال خود را معرّفي فرمود و با سخنان كوتاه و جانگداز در آن محيط اختناق و ارعاب، طوفاني به پا ساخت.
خطبة امام چنان در عمق روح و جان مردم نفوذ كرد كه ناگهان از هر سو صداي شيون و نداي ندامت بلند شد و مردم همگي از آن حضرت اعلام حمايت نمودند و از دشمنان آنان برائت جستند.
خطبه شام یکی دیگر از این روش ها بود، مردم شام در اثر تبليغات چهل ساله معاويه شناخت صحيحي از اسلام و خاندان نبوّت نداشتند. امام سجاد (ع) با كلام خود در مجلس يزيد و در مقرّ حكومت اموي غوغايي ايجاد كرد و در ميان اقشار مختلف مردم چنان تحوّلي به وجود آورد كه يزيد ترسيد شورش شود و به مؤذن دستور داد اذان بگويد امّا با ادامه سخنان امام فشار افكار عمومي بر يزيد اوج گرفت و او مجبور شد بر خلاف مواضع قاطع قبلي، خود را تبرئه كند و مسئوليت فاجعه كربلا را به گردن ابن زياد اندازد.
خطبة مدينه نیز یکی دیگر از روشهای امام سجاد در روشنگری و برحق بودن اهل بیت داشت، هنگامي كه كاروان امام به نزديكي مدينه رسيد مردم مطّلع شده و به استقبال آنها آمدند، امام سجاد (ع) در ميان آنها خطبه شور انگيزي ايراد فرمودند و در ضمن آن صحنه جانگداز عاشورا و جنايات بني اميه را بازگو كردند و با بيانات روشنگرانة خود پرده از حكومت جائر يزيد برداشتند. و اذهان مردم مدينه را نسبت به بني‌اميه آگاه كردند و اين زمينه‌اي شد كه بسياري از قيام‌ها بر عليه امويان در مدينه شكل بگيرد.
تبيين معارف حقه و مبارزه در قالب دعا نیز یکی دیگر از روشهای امام زين العابدين بود، حضرت در محيطي كه ارعاب و اختناق حاكم بود مباحث سياسي و اصول اعتقادي را در قالب دعا بيان مي‌فرمود كه مهم‌ترين آنها مسئلة امامت و رهبري حقيقي جامعة اسلامي و غصب و تصاحب آن توسط حكّام جور بود.
برخورد و مبارزه با علماء درباری، زنده نگه داشتن ياد و خاطرة عاشورا و تربيت شاگردان و اصحاب خاصّي كه هر يك از آنها حافظ دستاوردهاي مكتب عاشورا و امامت بودند، از دیگر روشهای حضرت بود، برخی از علمای درباری فكر و ذهن مردم را به سوي بني‌اميه جهت مي‌دادند و آنان را با وضعي كه بني‌اميه طالب آن بودند در جامعه حاكم باشد، عادت مي‌دادند و افكار ناشايست و فرهنگ نادرست اموي را در قالب اسلام به خورد مردم مي‌دادند به عنوان مثال برخورد شديد امام سجاد (ع) با محمّد بن مسلم زهري محدث برجستة درباري است.
واقعة عاشورا در افكار عمومي براي حكومت اموي بسيار گران تمام شد و مشروعيت آن را زير سؤال بود، امّا براي اينكه اين فاجعه عظيم فراموش نشود امام با گريه بر شهيدان و زنده نگه داشتن خاطره آنان مبارزه منفی را به صورت گريه ادامه داد. شكی نيست كه اين اشك‌های سوزان ريشه عاطفی داشت، امّا چگونگی برخورد آن حضرت با اين موضوع اثر و نتيجة سياسي داشت. يادآوری مكرّر قضيه كربلا نميی گذاشت ظلم و جنايات حكومت بنی‌اميه از خاطره‌ها فراموش شود. بنابراين سيد الشهداء (ع) حماسه بزرگي در روز عاشورا و در زمين كربلا خلق نمود و امام سجاد (ع) اين حادثه تاريخی را از قيد زمان و مكان رها نمود و شعار «كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا» را جاودانه ساخت.
چرا امام سجاد (ع) بعد از واقعه عاشورا بیشتر در قالب دعا سعی در راهبری شیعه داشتند؟
گاهی شرایط اقتضا می کند که تنها راه اصلاح را در پیش گرفت ؛ لذا امام ضمن داشتن راهبردهای مختلف به یکی از مهمترین راهبردهای معرفتی و علمی و فرهنگی و عاطفی پرداخت و آن دعا و نیایش بود، این روش امام هم به نجات فرهنگ اسلام منجر می شد و هم برای شیعه یک راهبرد مهم بود ؛ با توجه به فهرست ادعیه صحیفه به خوبی می توان از راهبرد امام آگاه شد. همه دعاها نوعی راهبرد در رهبری جامعه به حساب می آید.
فهرست برخی از عناوین دعاهای صحیفه سجادیه بهترین مدرک برای تلاش همه جانبه امام در اصلاح ابعاد مختلف جامعه بود از جمله درود آن حضرت بر محمد و آل محمّد (ع) برای احیای جایگاه اهل بیت بود که امویان به تخریب آن پرداختند، درود آن حضرت بر آنان كه به پيامبران ايمان آوردهاند. جایگاه صحابه توسط امویان تخریب و حرمت آنان شکسته شد.
لذا امام اینگونه از آنان حمایت نمود؛ دعاى آن حضرت براى خود و نزديكانش، دعاى آن حضرت در دادخواهى از ستمگران، دعاى آن حضرت در طلب باران، دعاى آن حضرت در باره اخلاق پسنديده. دعاى آن حضرت هنگامى كه رويدادى او را اندوهناك مىنمود، دعاى آن حضرت در سختى و گرفتارى، دعاى آن حضرت براى پدر و مادر خود، دعاى آن حضرت براى فرزندانش، دعاى آن حضرت براى همسايگان و دوستانش. دعاى آن حضرت براى مرزداران، دعاى آن حضرت در دفع مكر دشمنان، دعاى آن حضرت در فروتنى و دوری از کبر و غرور.
صحیفه سجادیه با وجود اینکه زیاد مورد توجه علما و دانشمندان و حکما بوده است و شروح فراوان به آن نگاشته اند اما هنوز پرده های زیادی بر روی حقایق آن وحود دارد همانند قرآن کریم که باید عمیقا مورد توجه و شناخت وسیع و ژرف قرار گیرد ؛ در صحیفه امام ضمن آسیب شناسی عمیق از جامعه و امت اسلامی برای درمان این آسیب ها نیز چاره جویی نموده و برگشت به سنت نبوی و معارف قرآن را و محبت اهل بیت را یکی از راههای رفع آسیب از جامعه و امت اسلامی بر می شمارد.
مهمترین نکته ای که در صحیفه سجادیه بیان شده که جامعه ما می تواند از آن بهره مند شود چیست؟
دو نکته مهم و آسیب بزرگ زمانه ما که در ادعیه صحیفه مورد توجه است، سقوط اخلاق اسلامی و نبود حرمت احترام به پدر و مادر در جامعه تحت حاکمیت اموی است. حرمت به پدر و مادر از اصول مسلم و دستورات مهم دین ماست ؛ بی حرمتی به والدین در جامعه به تقلید از فرهنگ بیگانه رواج یافته است.
امام سجاد (ع) در صحیفه دعایی در حق پدر و مادر دارد ؛ آن حضرت احترام مادری را که او را بزرگ کرده بود همانند مادر داشت و بزرگش می شمرد تا اندازه ای که اغلب از خوردن غذا با وی در یک سفره امتناع می‌کرد وقتی علت را جويا شده و عرض داشتند، شما که از هر کس بيشتر به مادر خود عشق می‌ورزيد و به وی نيکی میکنيد، چرا از غذا خوردن با او خودداری می‌فرمائید؟
حضرت در پاسخ فرمود: من به خاطر ادب و احترام مادرم با آن بزرگوار غذا نمیخورم زيرا بيم آن دارم که به لقمهای دست برم که مادرم زودتر متوجه او شده و قصد خوردن آن را داشته باشد، این دقیقا با روح قرآن منطبق است که فرمود: به پدر و مادر خود نیکی کنید و سخن درشت نگویید و آنان را نرجانید .
صحيفه سجاديه، سرشار از دستورات اجتماعی و اخلاق گروهی است. از جمله امام سجاد (ع) از خدای متعال در درخواست همسايگان حق شناس ميفرمايد: «خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و مرا نيز از سوی همسايگان و دوستان، آداب و رفتار صحيح نصيب فرما و از خوبيیهایی که نزد آنهاست، بهره کاملتری برايم قرار ده... تا هم آنها به وسيله من سعادتمند شوند و هم من به وسيله آنها نيکبخت گردم.»
آن حضرت در بندی ديگر، اخلاق همسايه داری را اين گونه تبيين و از پروردگار مهربان توفيق رعايت آنها را تقاضا ميکند: «بار الها! به من توفيق ده همسايگان و دوستان بدکار را به نيکی پاداش دهم و از ستمگرشان با گذشت صرفنظر کنم و درباره آنها خوشگمان باشم و با ايشان به نيکويی رفتار کنم و عفيفانه چشم از خطايی آنان بپوشم و با آنها به فروتنی رفتار، و با گرفتاران آنها از روی مهربانی دل سوزی کنم، و در نبودشان به آنان ابراز دوستی کنم و خيرخواهانه به دوام نعمت آنان علاقهمند باشم.
آنچه را بر خويشان خود لازم میدانم، براي آنها نيز لازم بدانم و هر چه را براي نزديکان خود رعايت میکنم، در مورد آنها نيز رعايت کنم» در جامعه کنونی ما نه تنها بی خبری از حال همسایگان رواج یافته بلکه بی خبری از حال خویشاوندان نزدیک نیز بلائی دیگر است که به تعطیلی صله رحم که یکی از اصول روابط اجتماعی در اسلام است منجر گردیده است.
نظر شما