فاصله عاشورا تا اربعین چله اندیشیدن در سیره حسینی است

-خبرگزاری شبستان _گیلان، قیام بر ضد حکومت ستمگر و تلاش براى اصلاح ساختار سیاسى جامعه و تشکیل حکومتى بر اساس حق و قرآن از مصادیق امر به معروف و نهى از منکر است. هرگاه در جامعه اى این فریضه مهم اجرا نشود و افراد در قبال پیاده شدن این امر خطیر احساس مسئولیت نکنند، مرگ آن جامعه حتمى خواهد بود. پس از رحلت پیامبر(ص)، به این تکلیف مهم آن چنان که شایسته بود، توسط مردم عمل نشد و در نتیجه دین به ضعف گرایید.

اسلام از پیروان خود مى خواهد در برابر جامعه متعهد بوده و در صورت مشاهده ستم و گناه سکوت نکنند، از آن جایی که قیام امام حسین(ع) نیز براى اجراى این دو فریضه الهى بود به دنبال نقش امر به معروف و نهى از منکر در نهضت عاشورا خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت و گویی را با «هنگامه کارگر» پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام انجام داده که در ادامه می خوانید؛

-چرا اهمیت دین اسلام برای اندیشه و تعقل امری انکار ناپذیر است؟

در بسیاری از آیات قرآن و روایات ائمه اطهار(ع)، انسان ها به اندیشیدن و تدبر در تاریخ و عبرت گیری از آن دعوت شده اند. در قرآن کریم پس از اشاره به هر واقعه تاریخی، مخاطب به تفکر و تعقل دعوت می شود: افلا یعقلون؟ افلا یتفکرون؟ همچنین امیرالمومنین امام علی (ع) نیز در اشاره به اهمیت نگاه پژوهشگرانه در تاریخ فرموده اند:گ تا جایی در اخبار گذشتگان تفکر کرده ام که گویی با آن ها زندگی کرده ام". بنابراین نگاه دین و ائمه دین به تاریخ، نگاهی پژوهشگرانه و برآمده از تفکر است. در این راستا پرداختن به نقاط عطف تاریخی اهمیت بسزایی دارد.

- منظور از نقاط عطف تاریخی چه وقایعی هستند؟

وقایعی که آثاری فراتر از زمان و مکان خود داشته و همواره در طول تاریخ امتداد یافته اند، و بی شک واقعه عاشورا را می بایست از برجسته ترین وقایع فرازمانی تاریخ دانست که پس از وقوع در سال 61 هجری قمری تا کنون که در سال 1443 ه.ق هستیم آثار و نتایج آن در حوزه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... جاریست و چه بسا گذر زمان ابعاد گوناگون آن را حتی پررنگ تر نیز کرده است.

- سیره حسینی چگونه سیره‌ای است که چنین ابعاد مختلفی را از خود باقی گذاشته است؟

اکنون که در آستانه اربعین حسینی هستیم، فرصت خوبی است که اندیشه در واقعه عاشورا و ابعاد آن را بیشتر مدنظر داشته باشیم. در واقع می توان گفت فاصله عاشورا تا اربعین، چله اندیشیدن در سیره حسینی است و باید دانست که سیره حسینی امری مجزا از مشی سایر ائمه(ع)نیست.

در واقع امام حسین(ع) از سویی وارث سیره نبوی و علوی و از سوی دیگر بنیان گذار الگوی آینده تشیع هستند. ابعاد گوناگون این واقعه بسیار گسترده است و برای مثال می توان به یکی از ابعاد آن، یعنی اهمیت امر به معروف و نهی از منکر حاکمیت توسط مردم اشاره کرد.

- امام قبل از آغاز سفر، هدفش را چگونه برای مردم مشخص کردند؟

در منابع تاریخی اشاره شده است که امام حسین(ع) هنگامی که قصد داشتند از مدینه به سوی مکه عزیمت کنند، در نامه‌ای به محمد بن حنفیه، انگیزه قیام خویش را اصلاح مفاسد، امر به معروف و نهی از منکر و احیای سیره رسول خدا(ص) و امام علی(ع) اعلام کردند. همچنین باید به حضور امام(ع) در مکه اشاره کرد. ایشان نامه‌هایی از سوی مردم و به ویژه شیعیان عراق دریافت کردند که در آن از امام(ع) مطالبه کردند که با حضور در کوفه، رهبری مردم را جهت مقابله با حکومت فاسد اموی بپذیرند. امام حسین(ع) علی رغم تمامی احتمالاتی که از عدم پایبندی کوفیان به مطالبه شان وجود داشت، اما به این اراده و اعلام آمادگی مردم برای امر به معروف و نهی از منکر حاکمیت فاسد وقت، توجه نشان دادند و به سوی آنان حرکت کردند. که این رویکرد در سیره علوی و حکومت امام علی(ع) نیز قابل ردیابی است.

- تلاش امیرالمومنین(ع) برای نهادینه کردن امر به معروف و نهی از منکر چگونه بود؟

در خطبه 213 نهج البلاغه، امام علی(ع) مردم را به امر به معروف و نهی از منکر حکومتشان دعوت کرده اند. این در حالی است که امام علی(ع) از جایگاه معصومیت و امامت برخوردار بودند. لکن ایشان در پی آن هستند که این رویکرد در میان مردم نهادینه شود.

در منابع تاریخی اشاره شده است که امام علی(ع) هنگامی که کارگزاری را بر ولایتی انتخاب می کردند، به مردم می فرمودند که اگر کارگزار از مسیر حق منحرف شد به من اطلاع دهید تا وی را عزل کنم. این رویکرد در میان برخی از کارگزاران امام نیز مشاهده می شود که مردم را به نظارت بر عمل خود و امر به معروف و نهی از منکر حاکمیت دعوت می کردند لذا، دعوت مردم به امر به معروف و نهی از منکر و نظارت بر عملکرد کارگزاران، یکی از وجوه پررنگ سیره علوی بود که از ابعاد برجسته قیام حسینی نیز است.

- با توجه به‌ اینکه کوفیان از دعوت خود برگشتند، آیا نظر و تصمیم امام حسین(ع) تا لحظه شهادت بر امر به معروف و نهی از منکر بود؟

بله، همچنان که امام حسین(ع) در روز عاشورا به سپاه کوفه فرمودند"برای دشمنانتان (امویان) آماده شده اید بی آنکه دشمن شما به سوی عدالت گامی بردارد و یا اینکه به آرزو و درخواستی از شما عمل کند....
در واقع امام حسین(ع) کوفیان را به آن جهت که از هدف مذکور در نامه هایشان یعنی مقابله با حکومت فاسد اموی عقب نشینی کرده اند، مورد عتاب قرار می دهند.

-بعد از واقعه عاشورا احیای امر به معروف و نهی از منکر چگونه بود؟

ادامه این سخن و عتاب پس از واقعه عاشورا در هنگام حضور کاروان اسرا در کوفه و شام در سخنرانی حضرت زینب(س) و امام زین العابدین(ع) متبلور است. لذا از سویی مردمی که از مقابله با حکومت فاسد وقت عقب نشینی کردند و یاریگر ظالم بوده اند، عتاب می شوند و از سوی دیگر حاکمان فاسد اموی، امر به معروف و نهی از منکر شدند.

این امر به آن معناست که امر به معروف و نهی از منکر حاکمیت و نظارت بر عملکرد حاکمان توسط مردم، به قدری در سیره سیاسی ائمه اهمیت دارد که امام علی(ع) در دوران حکومت خویش به طور مداوم مردم را به آن تشویق می کردند و امام حسین(ع) نیز برای تحقق این هدف و نهادینه سازی این رویکرد در مردم، خود و خاندان خویش را فدا کردند.