خبرگزاری شبستان_ گیلان، نوشین کریمی؛ بسیاری از آئین‌های سوگواری در گیلان برگرفته از باورداشت‌های دینی و آئین‌های ایرانی است که در حال تغییر یا فراموشی هستند؛ آئین‌هایی که بیانگر سبک زندگی مردم یک ناحیه بودند و حفظ و آگاهی از آنها می‌تواند به حفظ هویت جمعی مردم یک قوم کمک کند.
«محمد پرحلم» در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری شبستان با اشاره به کتاب «آیین‌ها و آداب سوگواری در گیلان» اظهار کرد: «محمد بشری» به عنوان پدیدآورنده این کتاب برای ثبت و معرفی این آئین‌ها در جهت پیشگیری از فراموشی تا آنجا که ممکن بوده تلاش کرده است.
معاون فرهنگی حوزه هنری گیلان با اشاره به اینکه سوگواری در جوامع و سرزمین‌های گوناگون، آئین‌های متفاوتی دارد بیان کرد: سرزمینی را نمی‌توان یافت که مردمانش بنا به رسوم کهن، چنین مراسم هایی نداشته باشند.
وی با اشاره به دو وجه سوگواری خصوصی و سوگواری عمومی در تمامی جوامع بشری اظهار کرد: هر دو وجه عزاداری بر مبنای خرده‌فرهنگ‌ها، ارزش‌ها، آداب اجتماعی، شرایط جغرافیایی و باورهای مذهبی برگزار می‌شوند.
پرحلم تصریح کرد: در ایران به طور عام و در استان گیلان به طور خاص، با توجه به تنوع بالای قومی و فرهنگی، بخش عمده‌ای از مراسمی که با عنوان سوگواری برگزار می‌شوند، در کلیات و جزئیات با هم متفاوتند و این تفاوت در جنبۀ خصوصی سوگواری‌ها به‌مراتب بیشتر به چشم می‌خورد.
وی اذعان کرد: بسیاری از آئین‌های سوگواری در گیلان برگرفته از باورداشت‌های دینی و آئین‌های ایرانی است که در حال تغییر یا فراموشی هستند.
پرحلم ادامه داد: آئین‌هایی که بیانگر سبک زندگی مردم یک ناحیه بودند و حفظ و آگاهی از آنها می‌تواند به حفظ هویت جمعی مردم یک قوم کمک کند.
پرحلم گفت: در کتاب «آیین‌ها و آداب سوگواری در گیلان» دربارۀ آئین‌های مربوط به ماه محرم، زیارت رفتن، تشییع، سوگواری برای عزیزان و .... مطالب و مباحثی ایراد شده است که در فهرست مطالب آن، ماه‌ها و روزهای سوگواری، نذر و نیازها، لال پلا، علم‌واچینی، شام غریبان، نذری‌ها، تعزیه و سوگواری، زنان در ایام سوگواری، به زیارت رفتن، آب سکرات، آداب تشییع، بازگشت از سوگواری یا گورستان دیده می شود.
*علم بندی
«محمد بشرا» نیز پیرامون مراسم ماه محرم و صفر، اظهار کرد: باور داریم که در صحرای کربلا امام حسین(ع) با بستن یک علم فرماندهی لشکر را به حضرت ابوالفضل العباس(علیه السلام) واگذار کرد.
این پژوهشگر گیلانی افزود: از این رو برای آغاز محرم و صفر مراسم علم بندی انجام می شود و غالبا این علم جلوی مسجد بسته می شود و از آنزمان عزاداری رسما شروع می شود.
وی گفت: آن علم ها، این علم های امروزی نیستند که باید چند نفری بلندشان کنند بلکه، علم نشانه هر محله بود و قالبا یک تیغه بلند بود که در زمین فرو می کردند و آن موقع عزاداری رسمیت پیدا می کرد.
بشرا تصریح کرد: ماسوله ای ها هر کجای ایران و گیلان باشند آن شب حتما در ماسوله جمع می شوند و چهار مسجد در ماسوله است که هر کدام علم های خود را می آوردند و تجمیع این علم بندی در مسجد عون بن علی(ع) انجام می شود و بعد یک واعظ سخنرانی می کند و سپس هر محله علم خود را برمی دارد و به مسجد محله خود می برد.
وی بیان کرد: این علم ها را بعد از سوم امام حسین(ع) بر می چیدند و گاهی می ماندند و وقتی عزاداری ماه صفر تمام می شد، آن موقع علم ها را جمع می کردند.
بشرا اذعان کرد: نکته قابل توجه اینکه آن‌زمانی که علم را می بندند، مردم می توانند نذر کنند. در گذشته بیشتر این علم بندی بر اساس یک نذر انجام می شد، و مثلا می گفتند "ان شاء الله امسال باران کافی ببارد"، "شالیزارهای ما محصول خوب بدهد"، "گله های ما بسلامتی به ییلاق بروند و برگردند" و...، تا این علم را در صفر ماه برچینیم.
*تشت گذاری
بشرا در ادامه با بیان اینکه مراسم «تشت گذاری» مراسم دیگری است که در استان گیلان در ۲ شهرستان تالش و آستارا که آذری زبان ها در آنجا زندگی می کنند، برگزار می شود گفت: این مراسم نیز مانند علم بندی است و به باورهای مختلف از اینکه از چه زمانی آب به روی لشکریان امام حسین (علیه السلام) بسته شد، این مراسم نیز برگزار می‌شود.
وی افزود: غالبا آب را از چشمه ای زلال می‌آورند و در تشت می ریزند و تشت را جلوی مسجد می گذارند و آنهایی که نذر دارند، می آیند مقداری از این آب را به عنوان تبرک بر می دارند و درون تشت سکه می گذارند، این پولی که در تشت جمع می شود صرف عزاداری امام حسین(ع) می شود.
بشرا ادامه داد: کسانی که آب از تشت بر می دارند معمولاً آنرا به بیماران خود می دهند و این اعتقادی است که ریشه در باورهای درونی ما دارد یعنی اگر کسی معتقد نباشد که با اینکار دردش برطرف می شود، دردش برطرف نخواهد شد، برای اینکه در ابتدا باور مهم است.
*دسته بری
این پژوهشگر گیلانی همچنین«دسته بری» را یکی از چشمگیرترین مراسم هایی دانست که از قدیم در گیلان انجام می شده و اظهار کرد: در آیین عزاداری سیدالشهدا(ع) هر محله ای با علامت خود به راه می افتاد و این علامت ها در بین راه و یا جلوی مسجد و بقعه وقتی یکدیگر را می دیدند با تیغه بلند خود به هم سلام می دادند و بعد دسته عزا وارد مسجد می شد، مرثیه خوان ها می خواندند و مردم سینه می زدند و سپس از مسجد بیرون می آمدند.
بشرا تصریح کرد: دسته های سوگواری غالباً به بعضی از خانه هایی که نذر داشتند که روضه خوانی برگزار کنند، می رفتند و در سوم امام معمولاً صاحب آن منزل چیزی مانند گوسفند، پول و یا بیرقی که در حرم امام رضا (علیه السلام ) طوافش داده بود، به آن دسته می داد.
*شیلان کشی
بشرا همچنین به آیین«شیلان کشی» در گیلان اشاره کرد و گفت: در محرم و صفر که عزاداران سینه‌زنی می‌کردند مساجد نیز غذا پخت می‌کردند و برای پخت آن غذا همه مردم روستا با هم یاوری کرده و به اندازه وسع خود در این «شیلان کشی» خرج می کردند، مثلا یکی برنج می داد، یکی مرغ و دیگری بر حسب توان خود گوسفند و چیزهای دیگر تا به نوعی از کسانی که در آیین سوگواری شرکت کرده اند با دادن اطعام قدردانی کنند.
وی ادامه داد: ضمن اینکه دسته هایی که به جهت عزاداری به مسجد می آمدند، می توانستند، غذا بخوردند، کسانی هم که مستمند بودند، می آمدند و از آن غذا می‌خوردند.
بشرا اظهار کرد: برای اینکه مستمندان بدانند این مسجد غذا پخش می شود، بعد از اینکه نماز مغرب و عشا خوانده می‌شد، از مسجد بوق شیپور می‌زدند و افرادی هم که در خانه های خود غذا پخت کرده بودند غذاهای خود را در ظرف ها ریخته درون «مجمع»(سینی بزرگ) می گذاشتند و آنرا بر سر می گرفتند و به مسجد می آوردند تا وقتی که سینه زنی و مراسم عزاداری تمام شد غذا را توزیع می کردند.
وی اذعان کرد: در این مراسم نیز اگر کسی در خانه مریضی داشت متوسل می‌شد به برداشتن «چهل لقمه» یا «هفت کاسه» از غذای نذری امام حسین(ع)، یعنی از خانه بدون اینکه با کسی حرف بزند می‌آمد مسجد و از ۴٠ ظرف غذا چهل لقمه یا هفت لقمه بر می‌داشت و در ظرف خودش می ریخت تا برای بیمارش ببرد به باور اینکه غذایی که نذر امام حسین(ع) شده است اگر بیمار بخورد حالش خوب می شود.
بشرا خاطرنشان کرد: همه این کارها، باورهایی بوده و هست که در جوار سوگواری ها از گذشته در استان گیلان انجام می شود.
نظر شما