به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «محمد مهدی وحیدی» امروز چهارشنبه 7 مهر در نشست «نقش دیگری در هویت ملی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» که در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، گفت: نویسندگان دفاع مقدس را به دو دسته کلی تقسیم بندی می کنیم؛ نویسندگانی که پیش از انقلاب فعال بودند، در دفاع مقدس درگیر این واقعه شدند و به آن پرداختند. احمد محمود به عنوان نویسنده شناخته شده در «زمین سوخته» به جنگ می پردازد، همچنان که آقای دولت آبادی نیز به دفاع مقدس پرداخته است. دسته دیگر نویسندگانی هستند که بعد از انقلاب کار را شروع کردند، خیلی از آنها در جنگ مشارکت داشتند و شاید جنگ باعث شد که به نویسندگی روی آورند.
این نویسنده و محقق با بیان اینکه خیلی از نویسندگان ما از جنگ ظهور کردند، افزود: این نویسندگان به سه دسته تقسیم بندی می شوند؛ عده ای که با حال و هوای روزهای جنگ کار می کنند. دسته دوم قایل به تغییر و تحول هستند و سبک کاری آنها متحول شده است. دسته سوم بین این دو گروه قرار دارد و در واقع بین این دو طیف حرکت می کنند. این سه دسته حدود چهار نوع غیریت سازی را در داستان و رمان ها دارند.
وحیدی با اشاره به اینکه ادبیات دفاع مقدس جایگاهی دارد که به هویت سازی کمک می کند، گفت: من ایرانی چه هویت و عناصر هویتی داشتم؟ آن دیگری چه هویتی داشته است؟ این دو در نقطه مقابل هم هستند. در داستان هایی غیاب دیگری را داریم یعنی دشمنی وجود ندارد و همه ایرانی هستند. این گونه داستان ها شرح افکار و ماجراهای ایرانیانی است که عازم جنگ هستند و یا در جنگ قرار دارند؛ این را شبیه سوژه دکارتی می بینم.
وحیدی تصریح کرد: داستان کوتاهی از دکتر پرویز با عنوان «در میانه راه» حکایت چند نوجوان است که مخفیانه به جبهه می روند. در این کتاب صحبتی از عراقی ها نمی شود و شور و اشتیاق چند نوجوان را نشان می دهد. این کتاب پاسخی است به اینکه چرا نوجوانان به جبهه می رفتند. این اثر هویت سوژه ایرانی را به نحو دکارتی تبیین کرده اند یعنی من می اندیشم پس من هستم. من هویت، خواسته، فرهنگ و خانواده دارم.
این نویسنده خاطرنشان کرد: در فیلم های دفاع مقدسی که اوایل ساخته می شد مانند دیده بان و مهاجر عنصر غاصب و دشمن را نمی دیدی. در این فیلم ها احوالات رزمندگان تبیین شده بود. این فیلم ها بر روی هویت فرهنگی تاکید داشتند.
وی اظهار داشت: غیریت سازی به شیوه ای که غرب انجام داد را در دسته ای از آثار دفاع مقدس می بینیم. این دیگری شناسی را در ادبیات دفاع مقدس داریم. خیلی از داستان هایی که نویسندگان نوشتند در این نوع قرار می گیرد، به عنوان مثال عراقی می بینیم که نادان است، احساس و عاطفه ندارد، همان دیگری خونخوار و وحشی است همان کاری که غربی ها در مقابل شرقی ها کردند را ما در این گونه آثار نسبت به عراقی ها به تصویر کشیدیم. خیلی از داستان های معاصر در مورد شهدای مدافع حرم و اتفاقاتی مانند گروگان گیری یک جور نگاهی دارد که عقل برای دشمن قایل نیست. مخاطب با خواندن این آثار دچار تعجب می شود.
وحیدی اظهار داشت: گونه دیگر «خودی دیگری شدن» است که در برخی از رمان های دفاع مقدس می بینیم. «زمانی برای بزرگ شدن» اثر مومنی شریف نمونه این دسته است. در این اثر یک ایرانی منافق می بینیم که همرزمان را لو می دهد. در این سبک می گوییم دیگری ممکن است فارسی صحبت کند، شبیه ما باشد.
این پژوهشگر و محقق یکسان انگاری خود و دیگری را گونه دیگر داستان های دفاع مقدس دانست و افزود: این دسته آثار را بیشتر در کار نویسندگان روشنفکر می بینیم. کلا یک کلیت بخشی می کنند همان دوگانه سازی غربی را مهر تایید می زنند و می گویند این عراقی ها یکی مثل ما هستند. کتاب «فال خون» اثر غفارزادگان نیز جزو این دسته است. در این اثر ستوان یاری تعریف می شود که با کاراکترهای چاق عراقی که قبلا توصیف شدند، سنخیت ندارد. یک جور نفهمیدن و توحش در این رمان قرار دارد، آدم هایی که نه به عشق و نه به انسانیت رحم می کنند و سر هیچ و پوچ همدیگر را می کشند، هر دو هم جنایتکار هستند و هم مظلوم.
وی یادآور شد: اگر بخواهیم به نمونه های جدیدتر بپردازیم می توان کتاب «لم یزرع »اثر آقای بایرامی را نام برد. در این کتاب یک شیعه و سنی و ماجرای عشقی داریم. پسرکشی در شیعه اتفاق می افتد، دو خانواده به خاطر اختلافات مذهبی نمی گذارند دو نفر به هم برسند. همان حرف های بدوی این هم جزو گونه یکسان انگاری خود و دیگری قرار می گیرد.
نظر شما