خبرگزاری شبستان_ گیلان، نوشین کریمی؛ ما مسلمانان الگوهای زیادی را به عنوان شاخص رفتارهای مطلوب اجتماعی در دین خود داریم که از جمله مهمترین آنها سیره انسان‌ساز حضرت رسول(ص) و ائمه معصومین(ع) است که رفتارهای بی نظیر اخلاقی و انسانی از خود نشان دادند و به یادگار گذاشتند، از این رو هر کسی بخواهد به آن تاسی کند، قطعاً به سلامت ظاهری و معنوی خود و اجتماعش کمک کرده است.
البته جوامع مختلف نیز متناسب با موانع فرهنگی و ارزشی خودشان اهداف مختلفی را برای سعادت فردی و اجتماعی انسان ها در نظر می گیرند و همین باعث می شود که این جوامع به طور متفاوت از رفتار اجتماعی خودشان بهره‌مند باشند یا آن را انجامش دهند.
در نتیجه اکنون سبک های گوناگونی از زندگی اجتماعی در جهان شکل گرفته و متاسفانه بعضی ها بدون در نظر داشتن اعتقادات و هنجارهای اجتماعی که خودشان در آن زندگی می‌کنند و اعتقادات و باورهایی که با آن به دنیا آمدند و با آن انس گرفتند، دنبال سبک های جدیدی هستند.
از آن جایی که انسان یک موجود اجتماعی است در زندگی خودش ناگزیر است که از ارتباط و تعامل با دیگران برخوردار باشد و اگر در این تعاملات رشد و تامین سعادت آدمی را بخواهیم در نظر بگیریم، قطعاً در گرو توسعه همه جانبه زندگی اجتماعی و متعالی او خواهد بود لذا، این زندگی اجتماعی و متعالی هم در رفتارهای اجتماعی تک تک ما نقش بسزایی دارد و هم ما با این رفتارهای اجتماعی می توانیم تعاملات مناسبی را با دیگران داشته باشیم.
از آنجایی که سرزمین ایران میزبان هشتمین امام آسمان امامت و ولایت بود و مردمان این دیار سال ها از وجود این گوهر عالم تاب بهره گرفتند خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت و گویی با "رقیه درویش" از اساتید اخلاق حوزه و دانشگاه در خصوص برخی از رفتارهای اجتماعی علی بن موسی رضا علیه السلام انجام داده که در ادامه می خوانید؛
- رفتارهای اجتماعی علی بن موسی رضا(ع) چگونه بود و چه سبکی را دنبال می کردند؟
سبک جدیدی که ما می خواهیم در مورد آن صحبت کنیم برگرفته از مبانی و مولفه‌هایی است که قطعاً راهکارهای رفتاری که به ما یاد میدهد از آموزه‌های قرآنی و روایاتی است و از آنجا که این بخش از سبک زندگی عمدتاً در سایه رفتارهای انسانی ما جلوه می‌کند، فهم و دستیابی به آن از سبک زندگی بسیار حائز اهمیت است.
ائمه معصومین(ع) بنا بر موقعیت اجتماعی خود سبک های خاصی برای زندگی انتخاب می کردند، اما در مجموع همه برگرفته از آیات و روایات بوده است.
- مبانی رفتاری اجتماعی امام رضا(ع) به چه شکل بوده است؟
از آنجایی که دین ما بیشتر از اینکه دارای آموزه های فردی و اخلاقی باشد ارائه دهنده آموزه های اجتماعی و سیاسی است و معمولا اهداف این مکتب که واقعاً کامل است از بستر اجتماعی گذر می کند، امام رضا(ع) نیز بسیار اجتماعی و مردم دار بودند. همچنین بسیاری از موانع دین ما ضمن تاکید بر حضور موثر در جامعه، بر رویکرد و راهکارهای خاصی هم عنایت ویژه دارد که قطعا به رفتارهای مطلوب در جامعه منجر می‌شود.
به عنوان مثال «رعایت کرامت انسانی» که ما موظف هستیم در برابر برخورد با مردم حق و حقوق انسانی آنها را فراموش نکنیم و این ارج گذاشتن به حقوق انسانی همیشه مورد توجه اندیشمندان و عالمان در فرهنگ های مختلف هم بوده و امروز هم همگی بر اصل عدم تبعیض و برابری انسان‌ها توافق دارند.
- اما در عمل هرگز جهان غرب با سبک رفتاری جامعه اسلامی همسو و موافق نبودند، امام رضا(ع) چگونه رفتاری از خود در برابر این ناملایمات داشتند؟
جهان غرب که مدعی شعار حقوق بشر هستند حتی در دوران قرون وسطی، مهد تبعیض میان افراد بشر بوده و تا امروز که این همه با رسانه‌های مختلف فریاد عدم تبعیض و دفاع از حقوق بشر می زنند متاسفانه ما در عمل چیزی از آنها نمی‌بینیم، حتی عالمان دینی غرب که با امام رضا (ع) هم عصر بودند به بهانه های مختلف سعی می کردند که تبعیض بین مردم را رایج کنند اما حضرت بر این باور بودند که انسان ها همه بنده های خدا و منشاء کمالات الهی هستند و چیزی که مهم است ارتباط با خدا و دستیابی به فضیلت‌های انسانی ملاک برتری افراد است.
و وقتی از امام رضا(ع) پرسیدند«آیا شما مردم را بردگان خود فرض می کنید» امام در جواب فرمودند «این سخنان و این ادعا فقط یک اتهام و بهتان است. اگر مردمان بردگان ما هستند ما آنان را از چه کسی خریده ایم !؟»
- پس می توان گفت کرامت انسانی برای امام رضا(ع) ارزشمند تر از جایگاه اجتماعی افراد بود؟
زیرا کرامت انسانی اين است که مردم به دلیل بالا یا پایین بودن جایگاه اجتماعی شان نباید از امتیاز خاصی که خدا به آنان عرضه کرده بی بهره باشند.
از این رو امام رضا(ع) هرگز به غلامان و بردگان خودشان کلام زشتی نمی گفتند و حتی اگر پیش می آمد با آنان هم سفره نیز می شدند و می فرمودند: «هیچ دلیلی نمی‌بینم که سفره جداگانه برای من بیاندازید، زیرا پدر و مادر همه ما یکی است، همه ما فرزندان آدم و حوا هستیم».
هرگز اتفاق نیفتاد که حضرت در سخن گفتن به کسی جفا کرده و حرفش را قطع کنند بلکه فرصت می‌دادند تا شخص حرفش را بزند و یا اگر کسی حاجتی داشت قطعاً حضرت حاجتش را برآورده می کردند. آن حضرت در برابر کسی پای خود را دراز نمی کردند، تکیه نمی زدند....
- یکی از اخلاقیات آن حضرت این است که به رئوف بودن و مهربانی شهره هستند، در این زمینه هم بفرمایید.
از امور اساسی که می‌تواند مبنای همه رفتارهای اجتماعی مطلوب ما محسوب شود، مهرورزی و مراعات اخلاق با مردم است.
دین ما هم این رفتار را سرلوحه دستورات خودش قرار داده و افراد را به آن دعوت کرده و حتی برترین رهبران دینی ما هم بیشترین مهرورزی را در جامعه نسبت به مردم داشتند. به ویژه حضرت رسول(ص) که آیه شریفه نیز می فرماید: «اگر تو خشن و دل سخت بودی مردم از گرد تو پراکنده می‌شدند» این نشان از مهرورزی پیامبر اسلام دارد.
امام رضا (ع) نیز مانند جد خود از این اخلاق بهره‌مند بودند. آیت الله اصفهانی می فرمایند: «در اخلاق امام رضا(ع)، اخلاق پیامبر(ص) جلوه گر می شد چرا که او برخاسته از ریشه‌های نبوی است»
از این رو آنحضرت همیشه با مردم ارتباطی نزدیک برقرار می کردند و با آنها انس می گرفتند و منزل آن حضرت معمولاً محل رفت و آمد مردم بود و اقشار مختلف با ایشان هم سخن می شدند.
بر اساس شهادت تاریخ ما می‌بینیم که امام رضا(ع) هیچ وقت کسی را با دیده تحقیر نگاه نمی‌کردند و مورد خطاب قرار نمی‌دادند و محبت خودشان را به اطرافیان خودشان نشان می دادند و چهره گشاده و بسیار مهربانی داشتند که کسی از اینکه در کنار حضرت باشد احساس آزردگی به او دست نمی داد حتی در زیارتنامه آنحضرت نیز می خوانیم «سلام و درود بر شما پیشوای با رافت و مهربان»
- آیا تفاوتی در رفتار امام رضا(ع) با مخالفان دین و عالمان آن دوره نسبت به سایر مردم وجود داشت؟
رفتارهای اجتماعی حضرت به هر حال در گستره اجتماع ظهور و بروز داشت از این جهت حضرت با عنایت به اینکه انسان ها دارای ویژگی های متفاوتی هستند ولی جایگاه هر کسی به هر جهت با اینکه در جامعه‌ای که در آن زندگی می کند به مقتضای آن فرق می کند اما از نظر انسانیت هیچ فرقی با دیگران ندارند، نگاه می کرد. لذا رفتار امام با کسانی که حتی مخالفان دین هم بودند اینطور نبود که بخواهد شخصیت آنان را تحقیر کند و زیر سوال ببرد.
مثلا حتی با نگاه به رفتار حضرت در جایگاه عالم هم بخواهیم توجه کنیم باید گفت که، اگر چه عالمان همیشه شخصیت های فرهیخته ای هستند و بخاطر نوع دانش و جایگاهی که دارند، مورد قبول افراد جامعه هستند اما رویکردشان گاها در مقام فراگیری دانش، گاهی با رفتارهای مغرورانه و متکبرانه همراه است اما ابدا در بخش علمی هم ما از حضرت چنین رفتاری را نمی‌بینیم و حضرت به دلیل دانش انبوه و مناظراتی که با اهالی ادیان مذاهب دیگر داشته‌اند با اینکه به عالم آل محمد هم معروف شدند ولی بسیار درخور توجه است که آنحضرت در جایگاه مناظره و مواجهه علمی با اندیشمندان و رهبران فکری گروه های مختلف هم عصر خود که قرار می گرفتند با کمال احترام یکی یکی سوالات و شبهات آنان را می‌شنیدند و به همه تک تک جواب می دادند و در مباحثات و مناظرات خود رفتار اخلاق مدارانه را رعایت می کردند.
نظر شما