به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، امام حسن عسکری (ع) در سن ۲۸ سالگی و پس از شش سال امامت در هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری در شهر سامرا و به دست معتمد عباسی به شهادت رسید، با شهادت امام هادی علیه السّلام در سال ۲۵۴، امام عسکری علیه السّلام به سمت امامت شیعیان اثنی عشری منصوب گردید. امام هادی (علیه السلام) در وصف فرزند خویش می‌فرمایند: فرزندم ابومحمد اصیل‌ترین چهره‌ی خاندان نبوی و استوارترین حجت است. او بزرگ فرزندانم و جانشین من است و امامت و احکام آن به سوی او باز می گرددT سال‌های امامت ایشان در شهر سامرا و غالبا تحت کنترل شدید خلفای عباسی سپری شد. به نحوی که ارتباط آن حضرت با شیعیان بسیار محدود و تنها به وسیله وکیلان خاص آن حضرت بود.لذا در این خصوص با حجت الاسلام «محمد تقی مظفری» استاد حوزه علمیه گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
شرایط سیاسی امام حسن عسکری (ع) چگونه بود و امام چگونه با این‌گروه ها مبارزه می کردند؟
از زمان امام رضا (ع) و امام جواد(ع) و تبعید امام هادی (ع) ازمدینه به بغداد نفاق حکومت بنی عباس افزایش یافت. لذا از دوره امام جواد (ع) به بعد این حکومت ها القاب مختلف همانند «المعتمد بالله» و «المتوکل بالله» «لمعتز بالله» و«المهتدی بالله»، گرفتند که دارای واژه های خوش آب و رنگی بودند، این القاب ناشی ار نفاق عمیق آنها بود، آنها می خواستند با این القاب بگویند که ما هدایت شده و عزیز شده به توسط خداوند متعال هستیم و ما توکل و اعتماد به پروردگار داریم .حکومت بنی عباس از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت(ع) گذشته شنیده بودند که نهمین فرزند امام حسین (ع) با نام مهدی و ملقب به ابوالقاسم فردی عدالت گستر و منتغم است که با تشکیل حکومت جهانی همه حکومت های طاغوت و منبرهای تفرقه افکن را نابود و عدالت را در کل جهان بر پا خواهد کرد به همین دلیل هر چه از زمان امام حسن عسکری(ع) می گذشت، حکومت ها حساس تر می شدند و دایم در تلاش بودند تا آن مهدی متولد شود و او را به قتل برسانند به همین دلیل هم امام هادی (ع) را از مدینه به بغداد سپس به سامراء تبعید کردند و با توجه به اینکه در این دوره هم شیعه افزایش پیدا کرده بود لذا نمی توانستند با زور و اسلحه مقابلشان بایستند هر چند زندانیان زیادی هم داشتند با همه این اوصاف شیعیان در تنگنا بودند به گونه ای که متوکل عباسی در زمان امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) دستور تخریب مرقد مطهر امام حسین (ع) را صادر کرد و امام هادی (ع) را نیز به سامراء تبعید نمود.
ابومحمد حسن بن علی عسکری (ع) (۲۳۱ یا ۲۳۲ - ۲۶۰ ه. ق) یازدهمین امام شیعیان است. ایشان فرزند امام هادی علیه السلام است که در سال ۲۳۲ هجری در مدینه چشم به جهان گشود و پس از شهادت پدر بزرگوارشان در سال ۲۵۴ به امامت رسیدند،سال‌های امامت ایشان در شهر سامرا و غالبا تحت کنترل شدید خلفای عباسی سپری شد. به نحوی که ارتباط آن حضرت با شیعیان بسیار محدود و تنها به وسیله وکیلان خاص آن حضرت بود.حضرت در ۲۸ سالگی به شهادت رسیدند، بعد از امام جواد (ع) جوانترین امام بودند، عسکر به معنای لشگراست، در یک پادگان نظامی تحت نظر بودند البته شعیان به صورت تقیه وغیر مستقیم با حضرت ملاقات داشتند، امام عسکری(ع) در برابر حکومت ظالمانه متوکل عباسی چندین اقدام مهم انجام دادند، از زمان منصور دوانیقی حدود ۱۵ حاکم به حکومت بنی عباسی و معتمد عباسی رسیدند و در نهایت توسط ترک های ترکمنستان منقرض شدند.
زمینه چینی و آماده سازی ذهن شیعیان برای آغاز دوره غیبت از دوران امام حسن عسکری آغاز شد درباره اقدامات امام عسکری(ع) در این زمینه توضیح دهید؟
امام عسکری(ع) در این مدت تحت نظر بودند، ولی شعیان را برای غیبت کبری امام زمان (عج) آماده می کردند، در زمان امام جواد (ع) فرقه هایی در میان شیعیان پیدا می شد ولی از دوره امام هادی (ع) تا زمان غیبت حضرت مهدی (ع) فرقه ای در بین شیعیان یافت نشد و تقربیا یک دست شدند، این هم از زحمات امام هادی (ع) به ویژه امام حسن عسکری (ع) بود، چون وظیفه حضرت حفظ جان امام زمان (ع) بود و این یک مسولیت بسیار سنگین و پیچیده بود لذا همان طور که مادر حضرت موسی(ع) و خود حضرت در زمان فرعون مخفی بودند، حضرت مهدی (ع) و مادرشان نرجس خاتون نیز از دید حکام مخفی بودند به طوری که متوکل عباسی قابله ای به منزل امام عسکری (ع) فرستاد تا ببیند کدام یک از همسران حضرت باردار هستند که موفق نشدند، امام عسکری(ع) بعد از تولد حضرت مهدی (ع) وی را بسیار در اختفا و استتار نگهداری می کردند لذا یکی از نقشه ها و وظایف مهم امام مساله حفظ و حراست از جان حجت خداوند بود.
لذا با وجود اینکه امام حسن عسکری (ع) در یک پادگان نظامی تحت نظر بودند ولی توانستند در آن شرایط سخت شعیه را برای غیبت آماده کنند، در این دوران چهار نایب با امام زمان (ع) درارتباط بودند بعد هم غیبت کبری شروع شد، امام عسکری (ع) حدود ۵ الی ۶ سال حکومت کردند، دوران بسیار سختی برای شیعیان بود ولی حضرت با این سیاست وکالت و کفالت نامه توانست جهان تشیع را به هم پیوند دهد، شیعه نیز در این دوره گسترش زیادی یافت.
امام حسن عسکری (ع) چگونه به شهادت رسبدند؟
معتمد در ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری بوسیله یکی از نزدیکانش امام حسن عسکری (ع) را با زهر مسموم نمود. امام در اثر آن، چند روز در بستر بیماری قرار گرفتند و در این ایام معتمد پیوسته پزشکان درباری را بر بالین امام می‌فرستاد تا آن زهری که به آن حضرت داده بودند بر مردم معلوم نشود و نزد مردم ظاهر سازند که حضرت از بیماری طبیعی رنج می‌برد از طرفی ضمن مداوای حضرت و کسب وجهه عمومی اوضاع و شرایط را زیر نظر بگیرند و رفت و آمد‌ها را به کنترل در بیاورند اگر صحنه مشکوکی در رابطه با جانشینی و امامت پس از امام حسن (ع) دیدند آن را گزارش کنند. ایشان در بیست و هشت سالگى از دنیا رفتند و دوره امامتشان فقط شش سال طول کشید. بنابر روایات تاریخی، تمام این مدت شش سال یا در حبس و یا اگر هم آزاد بودند، اجازه ملاقات با مردم را نداشتند. در واقع ایشان از نظر معاشرت آزادى نداشتند.
«ابو الادیان» می گوید من در خدمت امام یازدهم (ع) کار می کردم و نوشته هاى او را به شهرها می بردم هنگامی که آن حضرت در بستر بیماری بود به خدمت امام رسیدم، ایشان نامه هائى نوشت و فرمود این ها را به مدائن برسان. 14 روز سفرت طول می کشد و روز 15 وارد سامرا می شوى در حالی که از منزل من صدای شیون می شنوى و مرا روى تخته غسل می بینى ابو الادیان می گوید: عرض کردم اگر این اتفاق برای شما بیفتد امام بعد از شما چه کسی خواهد بود؟ فرمود: هر کس جواب نامه هاى مرا از تو خواست او بعد از من امام است، عرض کردم نشانه اى بیفزائید، فرمود هر کس بر من نماز خواند او قائم بعد از من است. عرض کردم نشانه ای دیگر بیفزائید فرمود هر کس به آنچه در کیسه وجود دارد خبر داد او است قائم بعد از من؛ هیبت حضرت مانع شد که من بپرسم در کیسه چیست؟
من نامه ها را به مدائن رساندم و جواب آنها را گرفتم و چنانچه فرموده بود روز پانزدهم به سامرا برگشتم و در خانه اش صدای شیون بود و تعدادی از شیعیان مشغول غسل دادن ایشان بودند، ناگهان دیدم جعفر برادر امام بر در خانه است و شیعه گرد او جمع هستند و او را تسلیت می دهند و به امامت تهنیت می گویند، با خود گفتم اگر امام این است پس امامت باطل است؛ زیرا می دانستم که جعفر شراب می نوشد و قمار می کند و طنبور هم می زند من نزدیک او رفتم و تسلیت گفتم و تهنیت دادم و چیزى از من نپرسید سپس عقید بیرون آمد و گفت یا سیدى برادرت کفن شده است برخیز و بر او نماز بخوان، جعفر بن على با شیعیان او که اطرافش بودند وارد حیاط شد و وقتى وارد صحن خانه شدیم جنازه حسن بن على بر روى تابوت کفن کرده بود، جعفر جلو ایستاد که بر برادر نماز بخواند چون خواست «اللَّه اکبر» گوید، کودکى گندم گون و مجعد مو و پیوسته دندان از اطاق بیرون آمد و رداء جعفر را عقب کشید و گفت اى عمو من سزاوارترم که به جنازه پدرم نماز گزارم، عقب بایست.
جعفر با روى درهم و رنگ زرد عقب ایستاد و آن کودک جلو ایستاد و بر او نماز خواند و در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد و سپس گفت اى بصرى جواب نامه ها را بیاور که با تو است. آنها را به وى دادم و با خود گفتم این دو نشانه، سپس نزد جعفر رفتم که داشت ناله و فریاد می کرد و از دست آن کودک می نالید حاجز وشاء گفت یا سیدى کیست آن کودک تا ما بر او اقامه دلیل کنیم؟ گفت: به خدا من تا کنون نه او را دیدم و نه او را می شناسم. ما هنوز نشسته بودیم که چند نفر از قم آمدند و از حسن بن على (ع) پرسش کردند و دانستند که فوت کرده است. گفتند چه کسی جانشین اوست؟ به جعفر بن على اشاره کردند. بر او سلام کردند و او را تسلیت دادند و به امامت تهنیت گفتند و اظهار داشتند که نامه ها و اموالى با ما است بگو نامه ها از کیست و چقدر مال در این کیسه ها است؟ جعفر از جا پرید و جامه هاى خود را تکانید و گفت از ما علم غیب می خواهید؟! خادمى از میان خانه بیرون شد و به آنها گفت نامه هائى که با شما است از فلان و فلان است و در همیان هزار اشرفى است. آنها نامه ها و اموال را به دست او سپردند و گفتند آن که تو را براى خاطر اینها فرستاده است او امام است.
امام حسن عسکری (ع) با چه هدفی شیکه وکالت را تشکیل دادند؟
خلفای عباسی از هر طرف امام حسن‌عسکری (ع) را تحت کنترل داشتند. شرایط بحرانی که این امام همام(ع) با آن رو به رو می‌شد، وی را وادار ساخت تا ابزار جدیدی برای ارتباط با اعضای جامعه و پیروان خود جست و جو کند. وظایف این نهاد تنها به امور مالی محدود نبود، بلکه وظایف ارشادی، ارتباطی و سیاسی را نیز شامل می‌شد. نظام ارتباطی یا دیوان وکالت از عصر امامت امام محمدباقر(ع) آغاز و این سازمان به طور مداوم و مستمر تا عصر غیبت کبری به فعالیت خود ادامه داد. به این معنا که در دوره هیچ یک از ائمه(ع) کار این نهاد به تعطیلی کشیده نشد. دوران منتهی به عصر غیبت به ویژه زمان امام حسن‌عسکری (ع) یکی از حساس و مهم‌ترین دوران فعالیت شبکه وکالت شناخته می‌شد. امام حسن عسکری(ع) در صدر این سازمان قرار داشت، سپس عثمان‌بن عمر به عنوان وکیل ارشد و برخی از برجسته‌ترین وکلای امام(ع) به عنوان دستیار وکیل ارشد، وکالت نـواحی مـختلف را برعهده داشتند و در آخر وکلای محلی در شهرها و نواحی مختلف شیعه‌نشین در قاعده هرم قرار می‌گرفتند. سازمان وکالت، نقش مهم و تعیین‌کننده در جهت پیشبرد اهداف ائمه (ع) داشته‌است.
هر چند وجود خفقان جامعه آن روزگار را نمی‌توان علت اصلی تشکیل نهاد وکـالت دانـست اما بـه طور قطع، این مسأله علت تشدید فعالیت این نهاد و گسترش و توسعه آن بود. یکی دیگر از نیازهای تشکیل این نهاد، آماده سازی شیعیان برای پذیرش وضعیت جدید در عصر غیبت بود؛ عصری که شیعه در آن جـز از طـریق نمایندگان و وکلای امام(ع)، امکان ارتباط با او را نداشت. با توجه به همین امر بود کـه هـر چه شیعه به عصر غیبت نزدیک تر می‌شد، راه ارتباط مستقیم او با امـام(ع) نـیز مـحدودتر می‌شد و در مقابل، نهاد وکالت نیز تقویت می شد تا جایی که در زمان امامین عسکریین (ع) غالب ارتباطات شیعه با این ۲ امام بزرگوار از راه مکاتبه یا وکلا و نمایندگان صورت می گرفت. از آن رو مـی‌توان گـفت کـه حداقل در عصر امام هادی و عسکری(ع)، تقویت نهاد وکالت به خاطر تمهید و زمینه‌چینی برای ورود شیعه به عصر غیبت بوده است.
امام عسکری در چه سنی به امامت رسیدند؟
حضرت در سن ۵ و ۶ سالگی به امامت رسیدند ضمن اینکه حضرت عیسی (ع) و حضرت یحیی (ع) نیز در سن طفولیت به پیامبری رسیدند، قرآن کریم می فرماید:« إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتانِيَ الْكِتابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيًّا » (عيسى به سخن آمد و) گفت: منم بنده‌ى خدا، او به من كتاب (آسمانى) داده و مرا پيامبر قرار داده است.امام جواد (ع) هم در سن ۹ سالگی به مقام امامت نایل شدند، بنابراین در حوزه امامت مساله سن مطرح نیست، وقتی توانایی لازم را داشته باشند و خداوند متعال هم اراده فرماید آنها در طفولیت به امامت و پیامبری می رسند. در مورد مهدویت و امامت بیشترین دلیل ها و روایات وجود دارد اما در خصوص موضوعات فقهی این اندازه روایات نداریم.
نظر شما