خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ در روستای نیاکو واقع در شهرستان آستانه اشرفیه دو پل خشتی به‌جامانده از راه قدیم شاه عباسی است. این دو پل خشتی، بر دو رودخانه متفاوت در نیاکو واقع شده و به دلیل تردد روزانه اهالی و خودروهای عبوری، دچار فرسایش شده است. پل خشتی بزرگ نیاکو، پیش از انقلاب و در تاریخ ۲۰ دی ماه ۱۳۵۵ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسید و پل دوم که به «کوچیک پورد» معروف است، ۲۷سال بعد در سال ۱۳۸۲ ثبت ملی شد.
وجود رودخانه‌های متعدد در کرانه دریای کاسپین، احداث پل‌های محکم را در مسیر راه های اصلی و تجاری ایجاب می‌کرد. بعد از انتقال پایتخت صفویه از قزوین به شهر اصفهان، شاه عباس اول دستور داد راه‌ها و جاده‌های قدیمی را مرمت کنند و در مسیر راه‌های قدیمی، جاده‌های جدیدی برای ارتباط با پایتخت جدید، به مازندران، خراسان و از اصفهان به کاشان و دیگر شهرها احداث گردد. به گفته «ولی جهانی» معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان یکی از راه‌های مهم ایجاد شده در سواحل دریای کاسپین، راهی است که از آذربایجان و گسکر در منتهی علیه غرب گیلان آغاز می‌شد و با عبور از سراسر ایالت‌های گیلان، مازندران و استرآباد متوجه بسطام و خراسان می‌گردید.
وجود رودخانه‌های متعدد در گیلان، احداث پل‌های خشتی در مسیر این جاده اصلی را ایجاب می‌کرد. ولی در دوره‌های بعد به‌ویژه در دوره قاجار، به دلیل عدم مرمت و رسیدگی به این پل‌ها و راه‌های قدیم، بسیاری از پل‌ها و راه سنکفرش قدیم شاه عباسی تخریب گردید. با این وجود، از روی پل‌های خشتی باقیمانده و پل‌هایی که در سال‌های اخیر توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان مرمت شده است، می‌توان مسیر جاده شاه عباسی را مکان‌یابی کرد.
به گفته یک باستان شناس، شاه عباس اول پس از تسخیر گنجه و شیروان در راه بازگشت به مازنداران دستور تعمیر پل‌ها و احداث راه از آستارا تا مازندران را صادر کرد. ولی جهانی می گوید:« این جاده در سال ۱۰۳۱ قمری آغاز گردید و در ساخت آن از سنگ‌های تراشیده رودخانه استفاده شد. راه شاه عباسی در دوره قاجار نیز استفاده می‌شد ولی به دلیل عدم رسیدگی، عبور و مرور از روی سنگفرش جاده با دشواری زیادی همراه بود. در مسیر این جاده‌ها، پل‌ها و مناره‌های زیادی برای راهنمایی مسافران احداث شد که در بعضی نقاط آثار آن قابل مشاهده است . با بررسی های باستان شناختی طی چند سال اخیر در گیلان، می‌توان گفت که بقایای به‌جامانده از آثار مفروش کردن این جاده پراهمیت، در محدوده‌های محوطه‌ها و بناهای مربوط به این دوره در مناطق ذیل قابل مشاهده است. مانند قلعه صلصال در لیسار تالش، اسپی مزگت و پل تاریخی پونل در رضوانشهر، شهر تاریخی گسگر، مناره بازار گسکر، قلعه کول، گوراب پس در فومن، پل‌های تاریخی بلسبنه و لاله دشت، کاروانسرای لات در اطراف رشت، پل‌های خشتی تجن گوکه، نیاکو در آستانه و پل خشتی تمیجان در رودسر.»
اگرچه نیاکو، اکنون روستایی در شهرستان آستانه اشرفیه است، ولی ابعاد پل خشتی بزرگ نشان از اهمیت این منطقه دارد. پل خشتی بزرگ در محدوده مسکونی و نزدیک به مسجد روستا قرار گرفته و هنوز هم مورد استفاده اهالی است و خودروها نیز از همین پل برای رفتن به آن سوی رود استفاده می‌کنند. ولی پل خشتی نیاکو، در محدوده مزارع برنج قرار دارد و بیشتر مورد استفاده کشاورزان است.
دکتر «منوچهر ستوده»- که در دهه ۱۳۴۰ مامور ثبت بناهای میراثی در کرانه دریای کاسپین شد- گزارش‌هایی از مشخصات و موقعیت بناها و پل‌های تاریخی گیلان ثبت کرده است. ولی تنها مشخصات پل خشتی بزرگ را در کتابش گزارش داده و سخنی از پل خشتی کوچکتر -که فاصله زیادی هم با پل بزرگ ندارد- ارائه نداده است. وی درباره پل بزرگ نیاکو می نویسد: « بر سر راه لاهیجان به رشت است. جاده‌اى که از لاهیجان به حاجى‌آباد و بازکیا گوراب امتداد مى‌یابد و در روستاى بازکیا گوراب به سه شاخه تقسیم می‌شود: اولى به طرف سیاهکل و دومى به تجن گوکه و کیسم و رشت و سومى به نیاکو و آستانه و لولمان و کوچصفهان و رشت مى‌رود. خشت پل بر سر راه سوم و نزدیک آبادى نیاکو بنا شده است. این پل به پهنای ۵۸۰ سانتی متر و دو طرف جان پناهی از آجرهای به پهنای ۳۷سانتی متر و سنگ فرش روی آن به پهنای ۴۷۰ سانتی متر است. درازای سراسر پل ۵۰ متر است. این پل شامل دو دهانه کوچکتر در طرفین آنهاست. پهنای دهانه‌های بزرگ هر یک ۲۳۰ سانتی متر و بلندی آنها از وسط هلال شکسته طاق تا کف زمین، ۱۴۰سانتی متر است. آجرهایی که برای ساختن این دو دهانه به کار رفته است به ابعاد ۱۷سانتی متر و قطر چهار سانتی متر است. در طرفین این دو دهانه، دو طاق دیگر است که استحکام این دو دهانه را بیشتر می‌کند. بلندی کف پل تا سطح آب ۶ متر است. آجرهای دیگری به ابعاد ۲۰سانتی متر و قطر پنج سانتی متر نیز در ساختمان این پل به کار رفته است.»
اگر چه چند سال پیش با اعتبارات میراث فرهنگی گیلان، بخش‌هایی از پل بزرگ نیاکو مرمت شده است، ولی در حال حاضر، بخش‌هایی از جانپناه ضلع غربی پل در سمت جاده، به داخل رودخانه افتاده است و به دلیل عدم دیوار چینی حریم رودخانه و همچنین لایروبی نشدن رودخانه، دو دهنه ضلع شرقی پل کاملا مسدود شده است. جلوی پل خشتی بزرگ، تابلویی نصب شده که یادآور می شود پل در دوره «صفویه» ساخته شده است.
در ضلع غربی پل بزرگ و نزدیک به شالیزارهای پایین محله نیاکو، «کوچیک پورد» نیاکو قرار دارد. پل خشتی کوچک، یک دهنه و ارتفاع کمی دارد و برخلاف پل بزرگ، طاق قوسی بلندی ندارد که راه سنگفرش را دارای شیب تند کند. به گفته کارشناس ثبت بناهای میراثی گیلان، « این پل حدودا در ۳۰۰ متری پل خشتی بزرگ نیاکو روی رودخانه‌ای که از هشت رود و از شعبات فرعی سفیدرود است، ساخته شده است.»
«مهدی میرصالحی» می‌افزاید: « طول پل خشتی نیاکو (کوچک پرده)، ۱۳ متر و عرض آن ۴۰.۳ متر است و دارای یک دهانه با قوس جناغی است. جهت پل شرقی - غربی بوده و بستر ظاهری رودخانه حدود ۱۷ متر است و به سیاق دیگر پل‌های گیلان از مصالحی همچون آجر و ساروج ساخته شده است. » کوچیک پورد نیاکو، بنا به درخواست سازمان میراث فرهنگی گیلان، در سال ۱۳۸۲ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور به شماره ۱۰۷۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نظر شما