به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، در شریعت اسلام، محور و کانون تمامی فعالیتها به مسجد ختم می شود و هیچ فعالیت و فعلی را نمی توان یافت که در آمیختگی و ارتباط با دین باشد، ولی به مسجد ختم نشده، یا مرتبط با مسجد نباشد، این امر مهم نشان از جایگاه و اهمیت محوری است که مسجد دارد. از این رو پیامبراکر(ص) در هجرت به مدینه، اولین مكانی را که برای استقرار آیین اسلام و ترویج معارف عالیه آن بنا کرد، «مسجد قبا» بود، تا مردم حول محور این مكان مقدس به کسب فضایل انسانی و آموزههای دینی و روح وحدت و همزیستی بپردازند و در آنجا یكرنگ و یكدل در شبانه روز حداقل پنج یا سه بار دور هم گرد آیند و به مصداق حدیث گهربار نبوی(ص): «یدُاللّه على الجَماعةِ»با این گردهمایی همواره منشأ خیر و برکات معنوی و انسجام اسلامی برای خود و جامعه انسانی باشند.
مهمترین مؤلفه های وحدت آفرین مسجد به شرح زیر است:
۱۱.کعبه و نقش وحدت بخشی آن
در آموزه های اصیل دینی، به ویژه قرآن کریم، خانه کعبه، خانه ای پر برکت و منشأ خیرات و برکات و اولین معبد برای اهل توحید و عدل(مسلمانان) معرّفی شده است: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَكَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًى لِّلْعَالَمِینَ؛ به یقین نخستین خانه اى که براى عبادت مردم نهاده شده همان است که در مكّه مكرمه است که پر خیر و برکت و وسیله هدایت براى جهانیان است.»
در واقع تمام مساجد موجود در کره زمین دارای سمت و جهت واحدی است و سمت و سوی همگی آنها به سوی کعبه، اولین خانه خداپرستی و توحید قرار دارد. در حقیقت همین ساختمان ظاهری مسجد تمامی مسلمانان را نیز جهت می دهد و مسیر آنها را تنها به یك نقطه واحد منتهی می کند؛ نقطه ای که کمال و سعادت انسان، تنها در حرکت در این مسیر روشن و تعیین می گردد: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً؛»و به یادآورید آنگاه که خانه (کعبه) را پناهگاه و مأوای امن و امان مردم کردیم. همه مسلمانان اقصی نقاط جهان رو به سوی کعبه نماز می خوانند و در ایّام حج نیز به دور کعبه طواف می کنند. امام علی(ع)درباره اهمیت کعبه به عنوان قبله واحد مسلمانان می فرماید:«وَ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى لِلْإِسْلَامِ عَلَماً وَ لِلْعَائِذِینَ حَرَماً؛ خدای سبحان، کعبه را برای اسلام، پرچم و نشانه گویا، و برای پناهندگان، خانه امن و امان قرار داد». همانگونه که پرچم ها رمز اتحاد و یگانگی جمعیت ها و نشانه همبستگی آنهاست و بر پا بودن آن علامت حیات آنهاست، کعبه برای اسلام نماد وحدت مسلمانان است و فلسفه کعبه به عنوان قبله، ایجاد وحدت و همسویی میان امّت اسلامی است،زیرا اگر در هنگام نماز، هر کسی به یك سمت می ایستاد، گرچه همه رو به سوی خدا بودند، امّا ظاهر آنان حكایت از تفرقه داشت.
هماهنگی و وحدت ظاهری، تأثیر شگفت آوری در ایجاد وحدت روحی و حقیقی دارد. استاد مطهری فلسفه رو به قبله ایستادن در وقت نماز را مسئله ای تربیتی و اجتماعی می داند؛ و گرنه خداوند هر طرف هست. اگر به مشرق، مغرب، شمال و جنوب رو کنیم خدا موجود است: «وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ؛ و مشرق و مغرب (زمین و همه کراتى که خاور و باختر دارد) از آن خداست، پس به هر سو رو کنید ، (در هر دعا و عبادتى) همان جا روى خداست». امّا اسلام به دلیل مصلحت تربیتی و اجتماعی، نماز و هر (دعا و عبادتى) را رو به قبله واجب دانسته است: «همه مردم رو به یك نقطه معیّن بایستند تا افراد بفهمند که باید یك جهت باشند؛ یعنی این درسی است، برای وحدت و اتحاد و یك جهت داشتن و رو به یك سو بودن». بنابراین، آیین مترقی اسلام از این طریق، یك وحدت عظیم و جهانی را با محوریت کعبه پی ریزی کرده است.
۲۲.نقش وحدت بخشی پخش اذان در مساجد
در عصر رسالت نبوی(ص) رسم مسلمانان این بود که هرگاه حادثه مهمّی رخ می داد، منادی ندا می داد: «الصّالةجامعة»، یعنی برای نماز در مسجد جمع شوید. این جمله برای مردم آن زمان معنایی خاصّ داشت. مسلمانان از این ندا می فهمیدند که یك امر الهی مطرح است. ابن سعد در «الطبقات الكبری» به نقل از سعیدبن مسیب گفته است: «پیش از تشریع اذان، مردم را با ندای «الصّالة جامعة»، به مسجد و نماز جماعت فرامی خواندند. پس از آنكه اذان تشریع شد با جمله مزبور مردم را در اوقات نماز برای کارهای مهم به مسجد فرا می خواندند». به طور کلی چهار نوع فراخوانی برای انجام عبادت و گردهمایی برای یك مسلمان قابل تصوّر است؛ نخست پخش اذان و فراخوانی در مسجد محله؛ دوم فراخوانی مؤمنان برای مسجد مرکزی در شهر با عنوان مسجد جامع؛ سوم فراخوانی مسلمانان به مصلایی در یك منطقه برای نمازهای عید و چهارم فراخوانی تمامی مسلمانان برای حج به کعبه و مسجدالحرام. ».
صوت دلنشین مؤذن و پیام عمیق و رسای اذان، دعوت کننده مسلمانان به نماز جماعت است که در هر شبانه روز سه یا پنج بار در اوقات صبحگاهان، نیمروز و شامگاهان به گوش مردم کاملا آشنا می باشد، این وقت شناسی و دعوت همگانی، جزیی از فرهنگ جامعه اسلامی تلقی می شود، در صورتی که در غیر از این ساعات، اگر از مسجدی 10 صدای اذان شنیده شود، به ذهن مردم عجیب بنظر می رسد».
اذان، برخالف ناقوس کلیسا، دارای کلمات و جملات معنی دار و تداعی کننده خیرها و سرشار از کشش به عالم معناست. روزانه چندین بار مردم به سوی فلاح و رستگاری فردی و اجتماعی فراخوانده می شوند که تأثیر تربیتی مهمّی دارد؛ ولی ناقوس کلیسا حتّی اگر از حیث قالب شبیه اذان باشد، به طور حتم، به دلیل نداشتن گزاره های پیامدار، نمی تواند تأثیر اذان در نفوس را داشته باشد. سر دادن اذان در مأذنه ها، در اوقات شرعی به گونه ای است که آنی و لحظه ای درگستره کره زمین قطع نمی گردد؛ زیرا در هر لحظه هر موقعیت جغرافیایی واجد یك وقت شرعی در اوقات پنج گانه نماز است که بصورت مستمر و واحد و با انسجامی ناگسستنی، هیچگونه خلل و یا وقفهای در برآوردن بانگ توحید ایجاد نمی گردد و همیشه صدای سروش آسمانی اذان در دایره زمین، از سوی نباتات و جمادات و موجودات زنده به آسمان بلند است. چنان که خداوند سبحان در آیه نخست سوره مبارکه جمعه میفرماید: «یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِیزِ الْحَكِیمِ؛ آنچه در آسمانها و زمین است، همواره خدا را (به زبان قال و زبان حال) تسبیح مى گویند، خدایى که مسلّط (بر همه عالم هستى)، (پاکیزه از هر عیب و نقص)، مقتدر شكست ناپذیر و داراى اتقان صنع در مرحله تكوین و متانت در تشریع است. آری، صدای دلنشین اذان هر صبح و شام، همگان را به وحدانیت و دوری از شرک و بت پرستی دعوت می کند.
۳۳.مسجد و عقد اخوّت و برادری
مهمترین عملكرد تقریبی پیامبر اکرم(ص) ایجاد پیوند برادری میان مسلمانان بود. اندیشه اصلی آن حضرت متحد کردن صفوف مسلمانان و استوار ساختن وحدت آنها برای نابود کردن هر شبه های بود که می توانست آتش کینه ها و عداوتهای پیشین را از نو شعله ور سازد. بدین ترتیب عقد اخوت، باعث ایجاد محبت و نزدیكی میان مسلمانان شد و وحدت گرایی در عمق تعامالت و روابط اقشار مختلف جامعه اسلامی ریشه دواند. چند ماهی از حضور پیامبر(ص)در مدینه نگذشته بود که در مسجدالنبی، با هدف ایجاد وحدت و اخوت، بین یاران و انصار و مهاجرین پیمان عقد اخوت بست و خود آن حضرت نیز با حضرت علی(ع) پیمان برادری بست. با توجه به نقش وحدت آفرین مسجد، از آن پس، بسیاری از اختلاف ها و درگیریهای قومی، قبیله ای، طایفه ای و حتّی خانوادگی رفع گردید و سرانجام بسیاری از دشمنی ها به دوستی و مودّت مبدل گردید. این سخن ژرف و بیدارگر از پیامبر اکرم(ص) است که فرمودند: «ای مردم همه شما فرزندان آدم هستید و آدم از خاک آفریده شده است. عرب را بر غیر عرب هیچ فضیلت و برتری نیست، مگر به تقوا و پرهیزگاری.»
مقام معظم رهبری نیز در این باره می فرماید: یكی از کارهایی که پیامبر(ص) شاید در همان ماههای اول ورود به مدینه انجام دادند، ایجاد عقد اخوت بین مسلمانان بود؛ یعنی مسلمانها را با هم برادر کرد. اینکه می گوییم با هم برادر هستیم، در اسلام یك تعارف نیست؛ یعنی حقیقتاً مسلمین نسبت به یكدیگر دارای حقّ برادری هستند و نسبت به هم طلب کارند. پیامبر(ص)این را عملی کرد.
۴.تحکیم اتحاد در مشارکت اجتماعی
از آغاز اسلام، مسجد مرکز تمام فعّالیّتهای اجتماعی بود. موعظه های مذهبی و خط مشیهای حكومتی از منبر مساجد اعلام می شد و عدالت در چارچوب آن اجرا می شد. پناهگاه بی پناهان، محلّ رفع مشکلات مردم و جایگاه مشورت حاکم و مسلمانان بود. همه می دانیم که مسجد در تحكیم وحدت اجتماعی که عنصر اساسی برای سلامت و بقای هر جامعه ای است، نقش بسیار بزرگی ایفا می کند. افراد، با سنین مختلف و جنسیّت و نژاد و افكار و سلیقه های مختلف، همه در یك جا گردهم می آیند؛ همدل و همسو در نماز جماعت با صفوف به هم فشرده و دوش به دوش می ایستند. حضوری به این شكل، به طور مسلّم، وحدت و همدلی را در جامعه استوار می کند.
پیامبر(ص) وحدت مسلمانان را در حدیثی به ساختمانی تشبیه می کند که اجزای آن یكدیگر را محكم می کنند: «المُؤمِنُ لِلمُؤمِنِ کَالبُنیانِ یَشُدُّ بَعضُهُ بَعضاً؛ ثُمَّ شَبَّكَ بَینَ اَصابِعِهِ... ؛» مؤمنان برای یكدیگر مانند اجزای یك ساختمان هستند که باعث تقویت و استحكام یكدیگر می شوند. حضرت، انگشتهای دو دستش را در هم فرو برد و با این کار استحکام رابه خاضرین نشان دادند. در حقیقت در صفوف نماز مسلمانان، در مسجد، نماد بارزی از اتّحاد و یكپارچگی مسلمانان دیده می شود که در آن افراد توانگر در کنار افراد تهیدست و افراد کوچك در جانب بزرگ و صاحبان منصب و مقامات در کنار سایر اقشار جامعه به صف واحدی می ایستند.
نمایش همبستگی و پیوستگی مسلمانان در مسجد، همدلی و همراهی آنان در مشارکتهای اجتماعی همه روزه اعلام می شود. به گواهی تاریخ مسجد همواره پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در راه خدا و برطرف کردن نیاز نیازمندان و مرکز مبارزه با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و امكانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پیروزیها به شمار می رفته و میرود.
۵۵.مسجد و وحدت در نماز جماعت
در حقیقت در صفوف نماز جماعت مسلمانان در مسجد، نماد بارزی از اتّحاد و یكپارچگی مسلمانان دیده می شود که در آن افراد توانگر در کنار افراد تهیدست و افراد کوچك در جانب بزرگ و صاحبان منصب و مقامات در کنار سایر اقشار جامعه به صف واحدی می ایستند؛ این صفوف به هم پیوسته آیه زیر را تداعی می کند: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُم بُنیَانٌ مَّرْصُوصٌ؛ خداوند کسانی را دوست می دارد که در راه او متّحد و یكپارچه در خطّ و صفّ واحدی می رزمند، انگار دیوار سرب بزرگی هستند.« نماز جماعت یكی از نمادهای وحدت و اتحاد در سطح جوامع اسلامی است که در شبانه روز 3 یا 5 وعده، مسلمانان برای این امر مهم فراخوانده می شوند. گرچه در اسلام نماز جماعت فرض نشده است، امّا در مقابل اجر بیست و هفت برابر بالاتر از نماز فردا می داند. اسلام برای این گردهمایی، مؤمنان را روزانه در مسجد۳ یا 5 بار برای ادای نماز با حالتی جمعی و یك دلی فرامی خواند، سپس در سطح وسیعتری، برای نماز جمعه، امر به اجتماع مسلمانان می کند. در نماز عید دایره شمول، باز هم وسیع تر می شود و حتی اسلام به مردان و زنانی که عذر دارند و نمی توانند نماز بخوانند.
دین اسلام حتی اجتماع مسلمانان در نگاه بین المللی و امت واحد اسلامی نیز توجه نموده و هر ساله در قالب حج تمتع و عمره، میلیونها مسلمان در سراسر جهان اسلام در این اجتماع بزرگ، چگونگی وحدت و اخوت و برادری را آموزش می بینند و به صورت عملی چند روزی آن را تمرین می کنند. به هر حال نماز، به خصوص نماز جماعت، نقش به سزایی در وحدت آفرینی نمازگزاران دارد؛ به گونه ای که بسیاری از مستشرقان نسبت به نماز و اثر عمیقش در نهاد آدمی، به ویژه نماز جماعت اظهار شگفتی کرده اند؛ در این باره فیلسوف فرانسوی، «رنان»، علی رغم کج فهمی هایی که از اسلام دارد، چنین می گوید: من به هیچ مسجدی از مساجد مسلمانان داخل نمی شوم، مگر اینكه احساسی از خشوع و حسرت به من دست می دهد، همچنین «توماس آرنولد» درباره نماز می گوید: «این تكالیف عبادی منظم الهی، از بزرگترین نشانه های امتیاز نظام دینی مسلمانان در مقایسه با دیگران می باشد که جهانگردان در سرزمینهای شرقی ملاحظه می کنند؛ زیرا نحوه برگزاری بسیاری از آیینهای دیگری که در سرزمینهای اسالمی مشاهده می شوند، خالی از تأثیر معنوی است.
۶۶. مسجد، عامل تحکیم برابری و مساوات
در مساجد اسلامی و در صفوف به هم فشرده جماعت در آن، مساوات و برابری به طور وضوح دیده می شود. امتیازات و تبعیضات مقامی، مالی، نژادی و رنگی، ناپدید می شود، صاحبان مناصب و مقامات در کنار سایر اقشار جامعه و کارگر و کشاورز و دانشمند و سایرین در صفوف واحدی کنار هم دیده می شوند و تمام محیط آن از هوای پاک برادری، برابری و محبت، آکنده است. این نعمت بزرگی است که آدمی روزانه، در میان دنیایی تیره از اختلاف و جدال، پنج یا سه بار، از فضای دوستی و آرامش کامل بهرهمند می گردد. در حقیقت همه روزه در مسجد، چهره ها با هم روبهرو می شوند و زبان ها با یك دیگر زمزمه می کنند و دل ها با هم انس می گیرند.
کدام وحدت و برابری از وحدت نماز گزاران در جماعت که پشت سر امام واحدی می ایستند و خدای واحدی را می خوانند و کتاب واحدی را قرائت می کنند و به سوی قبله واحدی روی می کنند و کارهای یكسانی از قبیل، قیام و قعود و رکوع و سجود، انجام می دهند؛ کاملتر و عمیقتر است؟ این وحدتی است که در سطح ظاهر و پوسته نمی ماند، بلكه به مغز و هسته رسوخ می کند، و وحدتی در قالب نگرش، هدف، جهت و عمل، به بار می آورد. کدام تصویر، جالبتر و زیباتر از منظره مسجد پیامبر در مدینه دیده می شود که نژادهای گوناگون غیر عرب، همچون صهیب رومی، سلمان فارسی و بالل حبشی را در بر می گرفت و قبایل مختلفی از انصار قحطانی و مهاجرین عدنانی را در دامن خود پرورش میداد؛ آن چنان پرورشی که یكی از آنان ترجیح می داد خود گرسنه بخوابد، امّا برادر و خواهر ایمانیاش سیر باشند. «وَیُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْکَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ؛ و انصار مدینه، مهاجرین مكه را برخود ترجیح می دهند، هرچند که خود سخت نیازمند بودند.»
نویسنده: عسکری اسلامپور کریمی
نظر شما