«گوروس جارو» هنری که رو به فراموشی می رود

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ تولید جاروی سنتی در گیلان از گیاهی موسوم به «گُوروس» تا یک دهه پیش رونق زیادی داشت. سازندگان جاروی سنتی که در دیگر استان ها به جاروی رشتی هم معروف است، محصولات تولید شده را در روزبازارهای هفتگی به فروش می رساندند. از وقتی انواع جاروهای برقی و شارژی و حتی جاروهای پلاستیکی به بازار آمد، تولید این جاروی سنتی هم رو به فراموشی گذاشت.

در گذشته، بیشتر کشاورزان گیلانی در حاشیه باغ یا زمین برنج خود، گیاه گوروس می کاشتند. بانوی از اهالی روستای پهمدان لاهیجان در این باره می گوید: اول بهار که می شد، مقداری دانه گوروس یا همان دانه گیاه جارو را که قرمز رنگ است، در حاشیه باغ خود می کاشتیم. زمان کاشت هم بستگی به هوا داشت. اگر هوا زود گرم می شد، بعد خزانه گیری و نشای برنج گوروس را هم در حاشیه بجار می کاشتیم.

«احترام حسین پور» می افزاید: اگر گوروس را زودتر می کاشتیم، اواخر تابستان قابل برداشت بود. برنج را که درو می کردیم، نوبت گوروس بود. اگر دیرتر می کاشتیم، به پاییز می افتاد.

وی با اشاره به ویژگی های این گیاه توضیح می دهد: گوروس وقتی رشد می کند، شبیه بوته بلال است. برگ های پهنی دارد و اگر با فاصله بکاری و زمین هم قوت داشته باشد و آفتاب بخورد، ساقه های آن پهن می شود. هرچه ساقه گوروس قطور تر باشد، جاروی خوبی هم می شود. انتهای هر ساقه رشته های باریکی دارد که تا انتهای ساقه می رسد. نوک رشته ها هم دوباره دانه می بندد. بعد از آنکه ساقه ها را با داس بریدیم، شانه های چوبی مخصوص چیدن دانه های گوروس داشتیم. دانه را از رشته ها جداکرده و دسته های گوروس را با سیم مفتولی بهم می بستیم. طنابی را از سقف آویزان می کردیم و دسته گوروس را با آن طناب می کشیم تا سفت شود. سپس رشته ها را از هم بازکرده و تا چند ردیف با نوارهای رنگی می دوختیم تا کار محکمتر شود.

پشت بازار ماهی فروشان شهر لنگرود، بازارچه ای است که از قدیم تاکنون، صنایع دستی به‌ویژه محصولات حصیری می فروشند. در اکثر این مغازه ها هنوز جاروی سنتی گیلان هم دیده می شود. یکی از فروشندگان این مغازه ها می گوید: تا همین چندسال پیش، پاییز که می شد، سازندگان جاروی گوروس، بساط خود را در بازار پهن می کردند و همینجا به سلیقه مشتری جارو می ساختند. یکی جاروی دسته بلند می خواست، یکی دسته کوتاه. یکی جاروی پرپشت می خواست، یکی جارو برای شستن حیاط. اندازه و میزان رشته های گوروس برای هر جارو فرق می کند. اما اکنون در تمام بازار لنگرود فقط یک نفر سازنده جارو داریم. چند نفری هم خانگی تولید دارند.

این فروشنده می افزاید: یک نوع جاروی سنتی هم داریم که با ساقه های برنج ساخته می شود و به آن «کولوشی جارو» می گوییم. این جارو به لحاظ مقاومت ضعیف تر است و معمولا برای تمیزی حیاط و یا کارهای دم دستی استفاده می شود.

به سراغ «احمد رحیمی» می روم. او تنها جارو ساز بازار سماکان لنگرود است و این روزها به‌خاطر برداشت گوروس سفارش های زیادی دارد. وی که ساخت جارو را از پدرش آموخته، از ۱۸سال پیش تاکنون، در همان کارگاه پدری مشغول ساخت جارو است و این حرفه را بعد از پدر ادامه می دهد. مغازه اش پر است از جاروهای ساخته شده در اندازه های مختلف و دسته های گوروس.

از سفارش های مشتری می گوید و از افزایش قیمت نخ و سیم مفتولی. با این حال دستمزد ساخت هر جارو زیاد تغییر نکرده و رحیمی می گوید: هرکس گیاه گوروس بیاورد بسته به نوع سفارش، ۱۰تا ۱۵هزار تومان برای ساخت هر جاروی گوروس دستمزد می گیرم

.

وی می افزاید: در گذشته، مردم حداقل سالی یک بار جاروی خانه را عوض می کردند. جاروی نو می خریدند و جاروی کهنه را برای شستن حیاط و حوض خانه استفاده می کردند. امروز هرچند جاروی برقی آمده ولی برای شستن حیاط و پارکینگ، بازهم جاروی سنتی لازم دارند.

این استادکار جارو، هر جاروی سنتی را بسته به ابعاد و نوع ساقه ها، بین ۵۰ تا ۷۰هزار تومان می فروشد و می گوید: جارو اگر خیلی سفارشی باشد مثل جاروی نانواها که می خواهند پرپشت و دسته بلند باشد، تا ۸۰هزار تومان هم می فروشم.

وی ادامه می دهد: برخی از کشاورزان، خودشان گوروس را به اندازه نیاز سالشان می کارند و ساخت جارو را به صورت دستمزدی به‌من می سپرند. برخی هم مازاد گوروس جارو را به‌من می فروشند. گوروس را مشته ای می خریم. یعنی قطر هر دسته ساقه گوروس به اندازه یک مشت من هست. هر مشت بزرگ یک جارو می شود.

این استاد جاروی سنتی، انواع دسته های گوروس را نشان می دهد و می گوید: جاروی پاییزه و بهاره داریم. جارویی که دانه اش زودتر کاشته شده باشد و خوب آفتاب خورده باشد، ساقه اش زردتر است و اواخر مرداد قابل برداشت است. اگر گوروس دیر کاشته شود، می رسد به پاییز و ساقه آن سبزتر است. مردم فکر می کنند جاروی بهاره بهتر است ولی به‌نظر من زیاد فرقی ندارد. در اصل باید ساقه های جارو محکم و قطور باشد و رشته هایش پر باشد. برخی از سازندگان رشته های ضعیف را وسط کار قرار می دهند تا جارو را پرپشت نشان دهند ولی با هربار جارو زدن، رشته های ضعیف می شکند و از دسته جدا می شود. برخی هم دانه های گوروس را نمی چینند تا جارو سنگین تر نشان دهد. به‌ویژه کسانی که جارو را عمده از ما می خرند و به استان های دیگر می فرستند. آنها جارو را دانه ای با ما حساب می کنند ولی کیلویی می فروشند.

مدتهاست به‌خاطر بی تدبیری در حمایت از کشاورزان و حفظ اراضی کشاورزی، باغ ها و بجارهای گیلان، تغییر کاربری می یابد و تبدیل به ویلا و خانه دوم طبقه خاصی از جامعه می شود. باغ هایی که روزگاری سایبان و حصارش، پرگ های پهن گیاه گوروس بود و بعد از برداشت تبدیل به جارویی می شد که خانه های مردم ایران را تمیز می کرد.