به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از «سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» ،اسلام در قطب شمال فدراسیون روسیه به اختصار «اسلام قطبی» یا «اسلام در قطب» پدیده‌ای اجتماعی و جدید است که به اشاعه اسلام در بخش‌هایی از مناطق در حال تغییر و نفت خیز شمالگان روسیه اشاره دارد. عموما جوانان از قفقاز و آسیای مرکزی برای کار به این مناطق جذب می‌شوند و به‌نوعی هویت اسلامی جدیدی به‌خاطر اختلاط قومیت‌های مختلف با مذاهب و اعتقادات متفاوت در حال شکل‌گیری است. پدیده مهاجرت در روسیه منجر به گسترش اسلام به سمت شمال و شرق‌دور شده است که در نتیجه آن، یک منطقه دیگر با نفوذ قوی از سوی مسلمانان به مناطق قبلی قفقازشمالی و حوزه ولگا اضافه می‌شود. کارشناسان در سمینار «پژوهش پیرامون موضوع مهاجرت» در مدرسه عالی اقتصاد درباره چگونگی تاثیرگذاری این فاکتور بر زندگی مناطق دورافتاده صحبت کردند.
به پیشنهاد «یکاترینا دمینتسِوا»، مدیر مرکز تحقیقات کیفی موسسه سیاست اجتماعی، سمینار با یاد «آناتولی ویشنِفسکی» (دانشمند ممتاز و مدیر انستیتو جمعیت‌شناسی مدرسه عالی اقتصاد-متوفی 15ژانویه2021) برگزار و به ایشان تقدیم گردید. «دمیتری آپارین» پژوهشگر این موسسه گفت در کلان‌منطقه شمالی که متحدکننده بخش شمالی روسیه اروپایی، سیبری و تاحدی شرق دور می‌باشد سومین منطقه مسلمان‌نشین بعد از منطقه قفقازشمالی و جمهوری‌های ناحیه ولگا در حال ساخت است. نحوه تعامل ساکنان جدید با جمعیت محلی و همچنین با مقامات و چگونگی ساماندهی زیرساخت‌های لازم برای زندگی روزمره مسلمانان در چارچوب پدیده‌ای به نام «اسلام قطبی» از جمله مواردی بود که جای بحث داشت.
خانم «مارلن لاروئل» پژوهشگرارشد انستیتوی مطالعات اروپا، روسیه و اوراسیا ضمن صحبت درباره تغییرات پیش‌آمده در ترکیب جمعیت شهرهای شمال خاطرنشان کرد که در سالهای 1990 جمعیت بسیاری از این شهرها 30 تا 50درصد کاهش یافت. در بیشتر شهرها این کاهش جمعیت ادامه یافته امّا مراکز مهم منطقه و چند شهر که به استخراج معادن زیرزمینی به ویژه منابع انرژی مرتبط بودند در حال توسعه هستند. جمعیت زیادی عمدتا از جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی و مناطق جنوبی روسیه به این مناطق مهاجرت می‌کنند.
نکته جالبی که در مورد پراکندگی جمعیت مشاهده شد این بود که بیشتر مهاجران آذربایجانی ساکن ایالت مورمانسک هستند و معمولا کسانی که از آسیای مرکزی می‌آیند در جمهوری یاقوتستان ساکن می‌شوند. مناطق نفت‌خیز شمالی نیز انتخاب مهاجران زیادی از باشقیر، تاتارستان و قفقازشمالی بوده است.
افزایش تعداد مساجد به‌خوبی رشد سریع اسلام را نشان می‌دهد. اسلام قطبی- مفهومی جالب است که با محیط اطراف وفق می‌یابد. به‌ویژه، او این نکته را ذکر کرد که مساجد در شمالگان روسیه باید بر روی پایه‌ها ساخته شوند و وضوخانه‌ها هم در داخل مساجد قرار بگیرند. مفتی و رهبران مذهبی مسلمانان سوالات مربوط به اوقات شب و روز در ماه رمضان را حل می‌کنند. مسائلی هم دررابطه با خاکسپاری و دفن اموات وجود دارد: مطابق شریعت اسلام، مسلمانان باید در وطن خودشان دفن شوند امّا عده زیادی هستند که اینجا در شمال به دنیا آمده‌اند و به خاطر یخبندان دایمی نمی‌توان آنها را بدون تابوت دفن کرد. گذشته‌ازاین، معمولا سعی می‌شود اموات را به وطنشان منتقل کنند که کمک‌های مالی برای این مساله هم سریعا جمع‌آوری می‌شود. امامان مساجد اغلب با مقامات و نهادهای قدرت همکاری منسجم دارند من‌جمله در تنظیم مدارک برای مهاجران غیرقانونی. همچنین آنها درتلاشند که نفوذ رهبران تندرو را محدود کنند.
بخشی از زیرساخت‌ها نیز بدین صورت شکل می‌گیرد که موسسات کوچکی، تولید و پخش محصولات حلال مثل گوشت گوزن حلال را عهده‌دار می‌شوند.
همان‌طور که انتظار می‌رفت مسلمانان شرق دور و شمال روسیه در حال ایجاد جوامع شبکه‌ای هستند. «احمد یارلیکاپف» پژوهشگرارشد مرکز امنیت منطقه‌ای و قفقاز در پژوهشکده دولتی روابط بین المللی مسکو که در این رابطه تحقیق میدانی انجام داده است می‌گوید: چنین جامعه‌ای در «نووی‌اورنگوی»(اورنگوی جدید) شهری در ناحیه خودگردان «یامالو-ِنِتس» شکل گرفته است. در این شهرجوامعی از قومیت‌های تاتار، باشقیر، داغستانی، نوقایی و ناخ زندگی می‌کنند و حدود 10000مهاجر از کشورهای آسیای‌مرکزی غالبا از قرقیزستان بخشی از جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند. جمعیت کلی شهر حدود 120000نفر است.
مبارزه میان گروه‌های مسلمان در نووی‌اورنگوی در اوایل سال 2000 باعث بسته‌شدن مسجد قدیمی شد. متعاقب آن، پیروان اسلام براساس ملیت و نشانه‌های دیگر به گروه‌های شبکه‌ای تفکیک شدند و گروه کوچکی از تندروها نیز ظهوریافت. همه گروه‌ها رهبرانی غیررسمی دارند که از اعتبار بیشتری نسبت به امام یا یک رهبر رسمی برخوردار هستند.
مهاجران تازه‌وارد که در وطنشان مذهبی نبودند اینجا تبدیل به اسلام‌گراهایی فعال شده‌اند. ازهمان ابتدا مهاجر با نمایندگان جامعه سروکار دارد و اغلب طی دیدارهایی در کافه‌های حلال یا در مسجد به توافقاتی درباره تامین شغل می‌رسند. ضمنا مهاجران با پیروی از تفاسیر بنیادین اسلام، عمل به تعالیم دینی را آغاز می‌کنند.
احمد یارلیکاپف خاطرنشان کرد که اسلامی‌سازی روال حل و فصل اختلافات را تغییر داد؛ اگر قبلا حل مسائل براساس صلاح‌دید افراد و از طریق ارتکاب جرم و جنایت انجام می‌شد، حالا اکثرا طبق عرف سنتی و توافق میان طرفین به مناقشات پایان می‌دهند. شبکه‌های چندملیتی ابتکارعمل را از سازمان‌های رسمی گرفته‌اند و گسترش فعالیت شبکه‌ای نشان‌دهنده بیهودگی بازی‌های دستگاهی قوای مذهبی و لاییک است که حول مفتی‌ها انجام می‌دهند چون آنها نقش کلیدی در این مسایل ندارند.
پژوهشگر مستقل «دنیس ساکولوف» معتقد است که به ویژه، نیروهای منطقه‌ای و محلی اغلب رویکردی هشیارانه نسبت به اسلام دارند؛ درواقع آنها چون از جریانات اسلامی سردرنمی‌آورند از جانب آن احساس خطر می‌کنند.
به‌نظراو، در سالهای اخیر در شر دور و در سیبری شرقی اعتبار رهبری مذهبی مسلمانان داغستان رو به افزایش است و عاملین مسلمانِ قبلی مبارزه برای نفوذ را می‌بازند.
درعین‌حال، مواردی وجود دارد که حاکی از بلوغ منازعات بین معتقدان اسلام سنتی و پیروان نسخه‌های مدرن اسلام هستند. دنیس ساکولوف به عنوان مثال از شرایط جامعه «اینگوش‌ها» در روستای «سوسومان» ایالت «ماگادان» نام برد که کار اهالی آن سالهای متمادی به استخراج طلا چه قانونی و چه غیرقانونی مربوط بود. درون این جامعه اختلافی پیش آمد که باعث شد طرفداران تفسیر جدید از اسلام درآنجا به برتری برسند. در سالهای اخیر مهاجرانی از آسیای میانه به آنها ملحق شدند. باوجوداین، اینگوش‌ها هسته این جامعه باقی ماندند و احیای اسلام وابسته به مردم اینگوش و جنبش‌های اسلامی فعال در جمهوری است. جامعه سوسومانسکی مجدّانه در اعتراضات سالهای 2018 و 19 اینگوشِتیا شرکت داشتند و بسیاری از نمایندگان این جامعه به جمهوری اینگوشِتیا آمده بودند و به معترضان کمک مالی می‌کردند.
صرف‌نظراز اینکه اعضای جامعه در شمال و شرق روسیه اسلام سنتی را ترجیح می‌دهند یا نوین، درهرحال، فعالانه از ابزارهای ارتباطی جدید بهره می‌برند. به گفته دمیتری اوپارین، واتساپ یکی از عوامل مهم تقویت آنهاست و هر اجتماعی برای اندروید یا آیفون برنامه می‌سازد .
احمد یارلیکاپف نیز به ویژه به اپلیکیشن تلفنی «نماز در خانه» اشاره کرد که در نووی‌اورنگوی برای آموختن اصول، سنت‌ها و قوانین اسلام توسط کسانی ساخته شده است که سابقا آدم‌های دینداری نبودند.دمیتری آپارین معتقد است که ابزارهای ارتباطی و فعالیت رسانه‌ای به قدر کافی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.
دراین میان، صاحبان کسب‌وکارهای مسلمانان اغلب صاحب‌نظرانی مذهبی در منطقه نیز می‌شوند. حتی پیش می‌آید که رجل مذهبی رسمی فاقد اعتبار کافی با رهبران غیررسمی مشترکا وارد همکاری می‌شوند.
نظر شما