مادرانه هایی که به رشته تحریر در می ‌آید/ پیوند زیبای «نویسندگی» و «مادری»

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ نویسندگی هنر بیان تجربه انسانی در قالبی هنرمندانه و ادبی است و دلیل عظمت قلم و نگاشته های قلم همان سوگندی است که خداوند بدان خورده است زیرا در قرآن کریم خداوند متعال همه جا به مظاهر عالم وجودی که خود خلق فرموده قسم می خورد.

 

اگر قلم و نویسندگی نبود و بشر نمی توانست با علامات و راز و رمزها ما فی الضمیر خود را بر رخسار کاغذ نقش بندد برای ماازاندیشه های گذشتگان و بخصوص از گفتارهای ارزنده انبیاء واولیاء دین ( ع ) چه باقی می ماند؟ و ما در آن صورت چه حالی داشتیم؟!

*دهه 1280 آغاز حرکت زنان ایرانی در نویسندگی

در ایران باستان همچون سایر کشورها از جمله مصر و چین و هند به بحث نوشتن توجه می شده است و آثار بسیاری در کتابخانه های ایران یافت می شود که قدمتی طولانی دارند و حتی بعد از ظهور اسلام نیز آثار ارزشمند و درخشانی توسط علما و دانشمندان مسلمان نوشته شده است که اهمیت نویسندگی و تاثیر آن در ثبت وقایع و اتفاقات و رویدادها و تجربه ها را نشان می دهند.

 

زنان ایرانی نیز طی چند دهه اخیر ثابت کردند که می توانند با استفاده از روحیه و ظرافت خود آثاری بی نظیر خلق کنند و این موضوع بر هیچ کس پوشیده نیست و اساسی ترین پایه برای شروع یک حرکت ماندگار در عرصه ادبیات برای زنان، همه گیر شدن آموزش خواندن و نوشتن بود و بنا به اظهار کارشناسان در اوایل دهه ۱۲۸۰ جامعه به زنان اجازه یادگیری نوشتن نمی‌داد؛ در دوران سلطنت قاجار، برخی خانواده ها به دخترانشان اجازه دادند تا خواندن را بیاموزند.

 

در این دوران، حرکت های موثری از سوی زنان در حال شکل گیری بود که موجب رواج سواد و همچنین رشد شعور اجتماعی زنان شد که مهم ترین آن ها گشایش مدارس دخترانه، انتشار نشریات زنانه و همچنین شکل دهی سازمان های زنانه بود.

 

اگرچه در این دوران به استناد منابع موجود، هنوز نسبت زنان نویسنده و شاعر به مردان، بسیار پایین و قابل چشم  پوشی است، اما رشد سواد و تشکیل انجمن های زنانه، از جمله اقداماتی بود که زنان را به استقلال و کسب هویت نزدیک می نمود و به همین دلیل بود که پس از همه گیر شدن سواد و گسترش فعالیت های ادبی، زنان بیش از همه به رمان گرایش پیدا کردند.

 

برآیند تحقیقات پژوهشگران این حوزه نشان می دهد از ابتدای تحولات مشروطه تا سال ۱۳۱۰ که داستان نویسی ایران سال های آغازین خود را می گذراند، نام هیچ زنی در تاریخ داستان نویسی نیامده است و تنها اثر زنانۀ این سال ها، کتاب «خاطرات تاج السلطنه» است که به تشویق معلم او «سلیمان سپهبدی» در سال ۱۳۰۳ نوشته شد و این خاطرات، تاریخ زندگی اوست و به نوعی می توان آن را یک رمان تاریخی نیز قلمداد کرد.

 

 از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۲۰  تنها ۲ زن داستان نوشتند و نخستین زنی که داستان، به معنی امروزی آن نوشته است، «ایران دخت تیمور تاش» است که داستان «دختر تیره بخت و جوان بلهوس» را در سال ۱۳۰۹ به چاپ رساند و «زهرا خانلری» نیز ،«پروین و پرویز» و «ژاله یا رهبر دوشیزگان» را منتشر کرد.

 

پس از آن تا سال ۱۳۲۷ که «سیمین دانشور» اولین اثر خود یعنی «آتش خاموش» را منتشر نمود، به نام نویسنده دیگری بر نمی خوریم و اسناد تاریخی نشان می دهد در این سال ها، شکست دیکتاتوری رضا شاه به دلیل جنگ جهانی و حوادث شهریور موجب شد تا گروه ها، احزاب و جریان های مختلف سیاسی بتوانند شعارهایشان را مطرح کنند و در میان این شعارهای سیاسی مسائلی مطرح می شدند که خواست زنان ایرانی نیز بودند.

 

البته هنوز بخش بزرگی از جامعۀ ایرانی، روستا نشین بودند و به دنبالش این خواست ها، مطالبه زنان شهری بود که از سوی افراد آشنا با حقوق زنان مطرح می شدند و در دوره پهلوی دوم نیز دولت برای این که بتواند بر اعتراضات و هیجانات جامعه مسلط شود و پایه های خود را مستحکم کند، به ناچار این شعارها را به مرحله اجرا در آورد و زنان توانستند به برخی از حقوق خود دست یابند.

 

 بررسی اسناد مربوطه نشان می دهد در فاصله سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۹، نویسندگی زنان به مرتبه ای رسیده بود که برای نخستین بار به انعکاس مسائل و رنج های  زنان می پرداخت و در این دوره با یک گروه نویسنده مواجه می شویم که داستان نویسی را به طور پیگیر دنبال می کنند و به تعبیری، یک جریان داستان نویسی زنانه پدید می آورند به طوری که  برخی از آنان به چهره های طراز اول داستان نویسی ایران تبدیل می شوند.

 

از جمله زنان نویسنده ای که حرکت زنانه نویسی با آثار آن ها آغاز شد «سیمین دانشور» بود که داستان اولش اگر چه داستان درخشانی نبود، اما جسارت سیمین، به زنان دیگر نیز جرأت داد که قلم به دست بگیرند و از دنیای درون و برون خود بنویسند و بدین ترتیب جانی تازه به کالبد بی جان ادبیات زنانه کشورمان بخشید.

*دهه 1360 دوره معرفی و ظهور بانوان نویسنده

در دهه شصت، علاوه بر نویسندگان دهه های گذشته چون «سیمین دانشور»، «گلی ترقی» و «شهرنوش پارسی پور»، زنان دیگری نیز وارد عرصه داستان نویسی شدند و از جمله آنان «منیرو روانی پور» بود که با نخستین مجموعه داستانش «کنیزو» به عنوان نویسنده ای شهرت یافت که به رنج ها و حسرت های زنان در فضای وهمناک جنوب می پردازد.

 

 دهه شصت را باید دوره معرفی نویسندگان جوان به عرصه داستان نویسی دانست؛ اگرچه از لحاظ کیفی، آثار داستانی زنان این دهه تفاوت آشکاری با سال های پیش از آن ندارد، اما از این جهت که زمینه برای ورود نویسندگان زن بیشتری به این عرصه فراهم شد که پژوهشگران ادبی معتقدند دوره مهمی در تاریخ داستان نویسی زنان به شمار می آید.

 

داستان نویسان زن، به ویژه در دهه هفتاد و هشتاد، به مشکل هویت و جایگاه زن ایرانی در یک مرحله  تغییر و تحول اجتماعی می پردازند و تلاش برای خودیابی را با انتقاد از جامعه مرد سالار در می آمیزند که زنان را در حجابی از بایدها و نبایدها محبوس می کند.

 

در این زمان، آثار زنان نویسنده از نظر کمی و کیفی  در حال رشد بوده است و نوشته های آنان به آرامی خود را به شکل مستقلی از داستان نویسی تبدیل کرده است و در کنار نویسندگان کهنه کارتر، نویسندگان بسیاری در این دو دهه شروع به فعالیت در زمینه داستان نویسی کرده اند.

 

به عقیده تحلیلگران، دهه هفتاد هم در بُعد اجتماعی و هم در بُعد ادبی، دوره روشنی در تاریخ زندگی زنان ایرانی است چرا که یکی از اهداف جنبش دوم خرداد و به طور کلی، جریان روشنفکری پس از انقلاب و تلاش برای بازنگری در قانون اساسی و فرهنگ، در این سال ها سبب گشایش های بی سابقه ای در امور زنان می شود.

 

از سوی دیگر، در عرصه ادبیات داستانی نیز، زنانی که از سال ها پیش شروع به فعالیت کرده بودند، جایگاه مستحکمی در دل ادبیات داستانی یافتند و با اقتدار و اعتماد به نفس بیشتری، همراه و همپای مردان نویسنده، فرم های نوی داستان نویسی را به عنوان قالب آثار تازه شان بر می‌گزیدند.

*دهه 1380؛ دهه آغاز جریان زنانه نویسی

بر اساس منابع موجود همچنین دهۀ هفتاد، دهه ای برای محکم کردن جای پای زنان در بستر ادبیات داستانی است اما این جریان رو به رشد در دهه هشتاد، به شکل مستقلی از ادبیات داستانی فارسی تبدیل شد که با آنچه که مردان می نوشتند، تفاوت‌های آشکاری داشت  بنابراین، باید دهه هشتاد را آغاز جریان زنانه نویسی دانست.

 

بنا به اظهار صاحب نظران، در آثار داستانی زنان دهه هشتاد، جسارت در پرداختن به مسائلی که تاکنون در ادبیات زنان سابقه نداشته است، بیش از پیش قوت می یابد و اعتراض علیه برتری مردانه بر روابط اجتماعی و فردی به تم اصلی این آثار تبدیل می شود اما آن چه که بیش از هر چیز در داستان های زنانۀ این دهه تازگی دارد، شکل گیری جهان و زبان زنانه و مستقل از جهان بینی و زبان مردانه است.

 

زنان نویسنده در این سال ها، علاوه بر رشد کمی آثارشان، با آزمودن فرم ها و مضامین نو، موجب رشد کیفی این آثار نیز گردیدند و پس از آن در دهه هشتاد، به خصوص سال های پایانی آن، جسارت فروخورده زنان در پرداختن به موضوعاتی که ممنوعه تلقی می شدند، بروز یافت و استفاده خودآگاه از زبان زنانه و به طور کلی ایجاد جهان زنانه در اثر، بیش از پیش رخ نمود؛ چنانکه به جرأت می توان از خلق ادبیاتی مستقل و مجزا از ادبیات مردان خبر داد.

 

 با ورود به دهه ۹۰ و گذشت سال های مدید، تکاپوی زنان در فراز و فرود ادبی ایران استمرار یافت و در حوزه دفاع مقدس امروز بسیاری از جوایز را نویسندگان زن جوان از آن خود می‌کنند و انتشار چندین هزار جلد رمان، کتاب شعر، ترجمه و داستان از زنان ایران همچنین دست یابی آنان به جایزه های ادبی نشان از این حقیقت مهم دارد که کارنامه درخشان  زنان در کتابچه ادبیات ایران، فصل قطوری است که اثرگذاری این قشر پر استعداد و پویا را بیش از پیش نمایان می سازد.

 

نویسندگان زن معاصر با آگاهی کامل نسبت به حقوق و چالش های زنان، ادبیات معاصر را در مسیری قرار داده اند که دیگر القا کننده  سلطه پذیری، نادانی و بی حق و حقوق بودن زنان نیست بلکه زن را منشاء اثر، عشق و قدرت می داند.

 

زنان در سال های اخیر، همزمان با دستیابی به جایگاهی غیر قابل انکار در ادبیات ایران، توانسته اند در شناساندن عواطف، نیازها، احساسات، توانایی ها، حقوق و دغدغه های زندگی هم جنسان خود به جامعه کمک کنند و نویسندگان زن معاصر به ویژه نسل های جدیدتر آن ها، با دانش و بینش وسیع خود توانسته اند به دفاع آگاهانه ازحقوق زنان پرداخته و مختصات آرمان شهر خود را در مقابل دیدگان مخاطبان به نمایش بگذارند؛ آرمان شهری که در آن زن نقشی برابر با مرد را در جامعه ایفا می کند و از حقوقی برابر برخوردار است.

 

زنان در عرصه ی شعر امروز می کوشند با نگاهی اعتراضی به تبیین عظمت های روحی و جایگاه اجتماعی همجنسان خود پرداخته و آرمان شهر مورد نظر خود را به مخاطب بشناسانندو آن ها سعی دارند در مقابل اتفاق هایی که در جامعه می بینند و به نفع زنان نیست واکنش نشان دهند و منفعل نباشند چرا که هم در آرمان های انقلاب اسلامی و هم در آموزه های دین مبین اسلام جایگاه ویژهای برای زن وجود دارد و این رویکرد به شکل گیری جریانی از شعر متعهد انقلاب اسلامی و پر و بال گرفتن آن منجر شده؛ جریانی که در کنار مسایل اجتماعی زنان به مسایل اجتماعی جهانی توجه دارد و در آرزوی صلح و آشتی جهانی به سر می‌برد.

 

*گم شدن زنان در ادبیات مردانه

برغم گسترش کمی آثار ادبی زنان و مردان در دهه ۹۰، برخی صاحبنظران اما بر این باورند کیفیت داستان سرایی، رمان و شعر در این سال ها نسبت به دهه هشتاد رو به افول رفته است و قلم ها دیگر آن طراوات قدیم را ندارد.

 

حمایت نکردن دستگاه‌های دولتی از فعالان ادبی، فضای همچنان مردانه ادبیات ایران،  نبود شناخت کافی از جامعه و مشکلات آن، ضعف نویسندگان در یافتن مضمون و موضوع، دور شدن از بومی گرایی در ادبیات داستانی و کمرنگ شدن فرهنگ اصیل در آثار، نبود مطالعات کافی و آشنایی کم با علوم انسانی در بین فعالان ادبی از جمله کاستی های ادبیات ایران در سال های اخیر از سوی صاحب نظران بیان شده است.

 

شمار دیگری از ادیبان بر این عقیده اند که زنان در ادبیات مردانه ما گم شده‌اند، به طوری که به‌ جز ادبیات عرفانی در سایر بخش‌های ادبی ایران چندان به زن پرداخته نشده است، از این رو نیاز به عمق بخشی به هویت زنانه همچنان در ادبیات ایران احساس می شود و برخی اما گفته اند آینده داستان‌نویسی و شعر خودمان روشن است و باید منتظر ماند تا ترواش های تازه جوانان علاقه مند به ادبیات رخ بنماید.

*کمبود وقت و تقارن نویسندگی با خانه داری و ایفای نقش مادری مهم ترین مشکل بانوان نویسنده

در خراسان جنوبی نیز امروز بانوان نویسنده ای در عرصه ادبیات، دفاع مقدس و شعر و غیره ظهور کرده اند که حرفی برای گفتن دارند و به سراغ تعدادی از این بانوان نویسنده خراسان جنوبی رفتیم تا با مشکلات یک بانوی نویسنده آشنا شویم.

 

«افسانه درمیانی» یکی از بانوان نویسنده و فعال خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان گفت: بنده نویسنده یا بهتر بگم مولف کتاب دفاع مقدس هستم و از سال ۹۵ در این زمینه فعالیت دارم.

 

وی با بیان اینکه آثار زیادی در حوزه دفاع مقدس کار کردم که حدود ۱۵جلد در زمینه ویراستاری بوده است، افزود: کتاب خاطرات شهید «محمد حسن حسین زاده» به نام «کنج؟» و «رسته پیاده» از آثار تولیدی من است که در حوزه نویسندگی تهیه کرده ام.

 

درمیانی با اشاره به اینکه جهت چاپ و تهیه کتاب هیچ نوع سنگ اندازی در استان وجود نداشته است، ادامه داد: به نظر بنده خیلی همکاری مثبتی در این زمینه انجام می گیرد و فرصت خوبی برای رشد و پرورش بانوان نویسنده در استان وجود دارد.

 

این بانوی نوسنده خراسان جنوبی در خصوص اینکه چه عاملی یک نویسنده زن را از دنیای نوشتن و قلم‌زدن دور می‌کند، گفت: عوامل مختلفی در این زمینه وجود دارد اما بیشتر بانوان درگیر کارهای خانه و فرزندان خود هستند و این خود عامل مقاومی در این شرایط است و اجازه شکوفاشدن استعداد نویسندگی بسیاری از بانوان را نمی دهد.

 

وی به مشکلات بانوان نویسنده اشاره کرد و افزود: از جمله مشکلات بانوان نویسنده می توان به کمبود وقت و تقارن نویسندگی با کارهای جانبی و رسیدگی به فرزندان اشاره کرد.

 

درمیانی تاکید کرد: برای پررنگ تر شدن و دیده شدن بانوان نویسنده استان باید رسانه ها بیشتر در این زمینه اطلاع رسانی کنند و مصاحبه با بانوان نویسنده حتما در صدا سیما اتفاق بیافتد تا مردم با این بانوان خوش ذوق و اهل قلم آشنا شوند.

 

*لزوم از بین بردن ترس از نوشتن در بین بانوان

به سراغ یکی دیگر از بانوان نویسنده خطه خاوران رفتیم. «صدیقه مودی» مدرس دانشگاه و فوق لیسانس زبان و ادبیات فارسی در گفتگو با خبرنگار شبستان اظهار داشت: بیش از چهار سال است که در زمینه نویسندگی فعالیت دارم و برای دلم می نویسم.

 

وی با اشاره به اینکه بیشتر آثار مربوط به شهدای دانش آموز و اسرای جنگ تحمیلی است، افزود: «خاطرات بارانی»، «دوقدم از سنگر» و «جغله های جنگ» و «چوپان» از جمله آثار تولیدی بنده است.

 

مودی با تاکید بر اینکه خراسان جنوبی یک استان فرهنگی است، ادامه داد: به لطف خدا در این استان مشکلی برای چاپ کتاب وجود ندارد و مسئولان از کارهای فرهنگی بسیار استقبال می کنند و حامی ادبیات و نویسندگی هستند.

 

استاد دانشگاه گفت: به نظرم اکثر خانم ها از نوشتن می ترسند و اگر شرایطی آماده شود که ترس نوشتن در بین بانوان از بین برود قطعا شاهد تولید آثار فاخری از بانوان خواهیم بود.

*لزوم استفاده از فضای مجازی جهت معرفی آثار بانوان نویسنده به مخاطبان

«زهره محمدی» یکی دیگر از بانوان با استعداد و فعال در حوزه نویسندگی است و در گفتگو با خبرنگار شبستان عنوان کرد: از سال97 و همزمان با شروع کنگره دو هزار شهید استان خراسان جنوبی فعالیت خود را زمینه نویسندگی آغاز کردم.

 

وی در ادامه بیان کرد: بنده در زمینه نویسندگی آثار بسیاری از جمله کتاب «بانو»، کتاب «کشاکش دهر» شرحی از زندگی همشر شهید برازنده مقدم و کتاب «پسر حوا» در خصوص یکی از شهدای دانش آموز استان را طی این مدت تولید کرده ام.

 

این بانوی نویسنده خراسان جنوبی ادامه داد: با توجه به اینکه معلم هستم در کلاس های خود به بیان قطعه ای از آثار خود و شهیدان می پردازم تا دانش آموزان را به سمت مطالعه و اشنایی با مکتب شهیدان سوق دهم.

 

محمدی با بیان اینکه مشغله های روزمره باعث دور شدن انسان از بهتر نوشتن می شود، گفت: برای جذاب شدن آثار باید انسان خودش شنونده روایت ها باشد و نه اینکه از نقل و قول ها آثاری را تولید کند و با اینکه تدریس کردن برای بنده جذاب است اما دلم برای نوشتن تنگ شده است.

 

وی با اشاره به اینکه تا به حال از چاپ کتاب های خود پشیمان نشده ام، افزود: با استفاده از فضای مجازی هم می توانیم فرهنگ کتاب و کتابخوانی را در جامعه ترویج دهیم و امیدواریم این فرصت ایجاد شود تا آثار بانوان نویسنده به صورت الکترونیکی در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

 

محمدی در پایان گفت: بانوان نویسنده مشغله های بسیاری در زندگی دارند و به دنبال شکار کردن فرصت های خالی هستند و آقایان فرصت بسیاری برای نوشتن دارند اما بانوان به خاطر مشغله های زندگی محدودیت کمتری در نوشتن دارند.

 

*امکان استفاده بانوان نویسنده از یارانه کاغذ دولتی

«ناصر نبی زاده» مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان عنوان کرد: بیش از 20 بانوی نویسنده در خراسان جنوبی دست به قلم هستند و در زمینه های مختلف آثاری را خلق کرده اند.

 

وی با اشاره به اقدامات فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت حمایت از بانوان نویسنده گفت: برای حمایت از بانوان نویسنده بعد از چاپ کتابشان بحث خرید کتاب توسط فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرا می شود.

 

نبی زاده ادامه داد: بانوان نویسنده استان می توانند از یارانه کاغذ با ارز دولتی با کمک فرهنگ و ارشاد اسلامی جهت چاپ کتاب های خود استفاده کنند تا هزینه چاپ برای آنان کاهش یابد.

 

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان جنوبی به روش های معرفی کتاب های بانوان نویسنده گفت: فرهنگ و ارشاد اسلامی از طریق رونمایی از کتاب و در قالب های مختلف به بحث معرفی کتاب و نویسندگان می پردازد.

 

وی با اشاره به الکترونیکی کردن کتاب ها و پخش آن در فضای مجازی عنوان کرد: فرهنگ و ارشاد اسلامی از لحاظ قانونی نمی تواند کتاب های نویسندگان را در فضای مجازی پخش کند و برای الکترونیکی کردن کتاب ها نیز باید نویسندگان به حوزه انفورماتیک این اداره کل مراجعه داشته باشند.

 

نبی زاده در پایان گفت: مقرر شده است تا در سال آینده در حوزه نویسندگی دوره های آموزشی با عنوان نویسندگی و داستان نویسی در خراسان جنوبی توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شود و علاقمندان می توانند برای شرکت در این دوره ها به حوزه داستان نویسی این اداره کل مراجعه کنند.