مسجد الجواد(ع)؛ اولین مسجد مدرن ایران که محفل پرتحرک نیروهای انقلابی بود

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجد الجواد(ع) نخستين مسجد مدرن ايران با معماری منحصر به‌ فرد است که در ضلع شرقی میدان هفتم ‌تیر در سال ۱۳۴۱، تأسیس شد. ساختمان مسجد الجواد(ع) توسط مهندس ابراهیمی طراحی و ساخته و ساختمان آن از دو بخش شبستان و سالن سخنرانی تشكیل شده است و شبستان مسجد به صورت مخروطی از اضلاع متقاطع بوده كه از رأس به طرف قائده پهن تر می شود.

در زير زمين مسجد كتابخانه و بالاي آن مؤسسه تعاوني امام خميني(ره) قرار دارد. زمين اين مسجد حدود 1500 متر مربع مساحت دارد. نخستين امام جماعت اين مسجد آيت الله آقا سيد رضا زنجاني بود كه به دليل كهولت سن ایشان، آيت الله شهيد مطهري بعد از ايشان از  سال 49 تا 51 در مسجد نماز خواندند. در مبارزات دهه 40 پس از بستن مسجد جاويد پايگاه مبارزان انقلابي به مسجد الجواد(ع) انتقال پيدا كرد و بيشتر جلسات در آنجا برگزار مي شد تا اينكه به دستور مستقيم شاه مسجد الجواد(ع) هم تعطيل شد. بعد از تعطيلي، مسجد الجواد(ع) تا سال 68 رونق خود را از دست داد و با آمدن حجت الاسلام و المسلمين علي اكبر آشتياني و راه اندازی كانون فرهنگی و كتابخانه دوباره اين مسجد رونق سابق خود را به دست آورد.

این بنای ارزشمند در یکی از کانون‌های اصلی آلودگی هوای تهران، میدان هفت تیر واقع شده‌است که به عنوان اولین مسجد در جهان با قابلیت تصفیه هوا شناخته می‌شود. رنگ تصفیه کننده هوا، علاوه بر خاصیت ذکر شده، خواص خود تمیزشوندگی و طول عمر بالای نمای ساختمان را نیز به دنبال دارد و این تکنولوژی در سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای توسعه یافته به مدد شهرسازی و مدیریت شهری آمده است.

قبل از انقلاب در دوران امامت جماعت استاد شهید مطهری، مسجد الجواد(ع) یکی از پرتحرک ترین مکان‌های انقلابی در تهران محسوب می‌شد. سخنران‌ها و اندیشمندان بزرگی نیز غالبا از جانب شهید مطهری برای سخنرانی به مسجد دعوت می‌شدند، چهره‌هایی چون: آیت الله امامی کاشانی، استاد محمد تقی فلسفی، آیت الله حسین نوری و فضل الله محلاتی، حضورشان به سخنرانیهای این مسجد رونق بسیار می داد.

فعالیت‌ انجمن‌ها نیز در کارنامه انقلابی این مسجد به چشم می‌خورد. انجمن‌هایی چون انجمن مهندسین، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان پلی تکنیک،‌ انجمن اسلامی پزشکان و ... از جمله این انجمن‌ها بودند که این مسجد را به عنوان مرکزی برای تجمع انجمن‌های مخالف رژیم تبدیل کرده بودند. علاوه بر آن، در مبارزات دهه ۴۰ بعد از بسته شدن مسجد جاوید، پایگاه مبارزان انقلابی به مسجد الجواد(ع) انتقال پیدا كرد و بیشتر جلسات در آنجا برگزار می شد. بالاخره در 14 آبان ماه 1351 این مسجد به دلیل فعالیت های مبارزاتی گستره علیه رژیم پهلوی توسط ساواک و به دستور شاه، تعطیل شد.

فعالیت های مبارزاتی در دوران قبل از انقلاب

پس از واقعه 15 خرداد 1342، نیروهای امنیتی و انتظامی فشار خود را بر مساجد و جلسات مذهبی افزایش دادند و با کنترل شدید آنها و نیز دستگیری عوامل فعال، از انجام هرگونه عمل انقلابی جلوگیری کردند. در این میان مسجد تازه تأسیس «الجواد(ع)» با تمامی فشارها و کنترل‌های موجود، حرکت و فعالیت انقلابی خود را علیه حکومت آغاز کرد. در همان آغاز سال‌های نخستین مبارزه، در این مسجد اجتماعات سیاسی و جلسات انجمن‌های مختلف تشکیل می‌شد. سخنران‌های این اجتماعات با روشنگری‌های خود باعث تحریک مردم به مبارزه با حکومت و آگاهی آنها از وضع اجتماعی و اقتصادی موجود می‌شد.

اوج‌گیری فعالیت‌های سیاسی مسجد الجواد(ع)

مسجد الجواد(ع) در اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 با حضور انجمن اسلامی مهندسین و عبدالکریم هاشمی‌نژاد به یکی از مراکز ضد استبدادی و ضد استعماری زمان تبدیل شده بود. در 1349 با حضور سه شخصیت انقلابی یعنی استاد مرتضی مطهری، محمدجواد باهنر و محمد مفتح مسجد اهمیت روزافزونی یافت. این اشخاص با برگزاری جلسات و سخنرانی‌های متنوع مسجدالجواد(ع) را به کانونی علیه حکومت پهلوی تبدیل کردند.

مسجد الجواد(ع) که در این زمان یکی از مراکز اجتماع نیروهای مذهبی متعهد و روشن زمان محسوب می‌شد، با حضور دکتر باهنر جان تازه‌ای گرفت. سخنرانی‌های وی زمینه رونق و جذب تعداد بیشتری از مردم، مخصوصاً جوانان را فراهم کرد. شهید محمدجواد باهنر در سایه شرایط به دست آمده توسط اهالی مسجد ضمن ابلاغ اندیشه‌های امام و برنامه‌های نهضت امام خمینی(ره) به افشاگری و روشنگری مردم پرداخت و فرصتی ایجاد کرد تا ملت مسلمان آمادگی اعتقادی و علمی مبارزاتی ضد حکومت را به دست آورد.

پس از سخنرانی‌های دکتر باهنر که چند ماهی قبل از برگزاری جشن‌های 2500 ساله شاهنشاهی در مسجد الجواد(ع) انجام شد، وی ممنوع‌المنبر شد. ساواک تهران در این باره به ساواک شمال‌شرق تهران نوشت: «با اعلام اینکه مراتب به شهربانی کل کشور منعکس شده است، دستور فرمایید در این زمینه اقدام و مراقبت لازم معمول و نتیجه آن را به‌موقع گزارش کنند.» ساواک شمال‌شرق تهران نیز به ساواک تهران چنین پاسخ می‌دهد: «در مورد نامبرده بالا تذکرات لازم به مسئولان مسجد الجواد(ع) داده شد. مراتب جهت استحضار به عرض می‌رسد.»از این تاریخ به بعد( تا پیروزی انقلاب اسلامی)، اجازه سخنرانی در مسجد الجواد(ع) به وی داده نشد. با این تصمیم مسجد الجواد(ع) از وجود یک سخنران و نویسنده برجسته محروم ماند. فعالیت ایشان تا پیروزی انقلاب اسلامی علاوه بر چند سخنرانی بیشتر در گرداگرد مسائل فرهنگی و نویسندگی بود.

در زمانی که مسجد الجواد(ع) اوج فعالیت‌های سیاسی خود را با کمک و همکاری شهیدان محمدجواد باهنر و استاد مرتضی مطهری پشت سر می‌گذاشت، شهید مفتح نیز به موازات فعالیت‌هایی که در مساجد دیگر داشت، بنا به دعوت مؤمنان و اهالی مسجد الجواد(ع) به آن مسجد آمد. از آنجا که در این زمان مسجد الجواد(ع) یکی از معدود پایگاه‌های عرضه اسلام راستین و تشیع ناب بود، ایشان در آنجا به ایراد سخنرانی و برگزاری جلسات تفسیر پرداخت و از این طریق به روشنگری و ارتباط بیشتر بین نسل روشنفکر، تحصیلکرده و اقشار روحانی متعهد و مسئول همت گمارد. ارمغان این برنامه مفید و مؤثر ترغیب و جذب جوانان دانشگاهی به سمت اسلام و نیز انس دانشگاهیان با طلاب علوم حوزوی بود.

بدین ترتیب سه مبارز بزرگ انقلاب دکتر باهنر، دکتر مفتح و استاد مطهری بین سال‌های 1349 تا 1351 مسجد الجواد(ع) را به یکی از محافل پرتحرک نیروهای انقلابی تبدیل کردند.