دوران رهبری امام جواد (ع) دوره ترفیع شیعه و مقدمات آماده سازی شیعه به دوران غیبت بود

خیرگزاری شبستان – مشهد- مرضیه وحدت؛ ولادت امام جواد علیه السلام از جهات گوناگون  نقطه عطفی برای اسلام وتشیع بود؛ دوره امامت آن حضرت دارای ویژگی هایی بود که در دوره های امامان قبلی نبود ؛ شرایط و زمان خاص دوره امامت آن حضرت ،جایگاه علمی حضرت ، امامت در کودکی ، همچون نبوت عیسی و یحیی و بروز ویژه گیهای خاص علمی از حضرت با وجود کمی سن وسال  این دوره را دوره ای خاص از امامت باید دید ؛ چنانکه ولادت و وجوداین امام همام خاص  می باشد. تکرار اعجاز الهی درباره نبوت  عیسی و یحی وتبلور حقانیت مکتب اهل بیت(ع) در عصر حاکمیت ظلم و ستم و حیرت امت. متن بالا برشی از سخنان حجت الاسلام امیر علی حسنلو استاد حوزه علمیه قم و مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه به مناسبت ولادت امام جواد (ع) در گفتگو با این خبرگزاری می باشد که در ادامه تقدیم می شود:

در خصوص اهمیت ولادت امام جواد (ع) توضیح بفرمایید؟

تولد مبارك امام جواد ـ عليه السّلام ـ نه تنها پايان بخش نگرانی هاي شيعيان و افشاي نيت فرصت طلبان و سود جوياني چون فرقه واقفيه ودیگر دشمنان شیعه بود، بلكه آغاز فصل نويني از تاريخ تشيع است ؛ ازاینرو تولدش با برکت ترین ولادتهاست؛ خیلی گمان می کردند که امام رضا(ع) فرزندی ندارد وامامت پس از ایشان به نسلی دیگر منتقل خواهد گردید ؛ تردیدهایی نیز درباره امامت حضرت توسط برخی از شبهه افکنان ایجاد می شد.

شيخ طوسي از احمد بن محمد عياشي در انوار البهيه 10 رجب سال 195 هجري را روز ولادت حضرت دانسته است. این قول مشهور و مورد تایید متون ماثور می باشد ؛بنابراین دهم ماه رجب ولادت امام جواد علیه السلام است چنانکه دراین دعا آمده است : «اللهم اني اسألك بالمولودين في رجب محمد بن علي الثاني ...»

این اهمیت به گونه ای بود که امام رضا (علیه السلام) درباره ولادت ابوجعفر محمد بن علی  الجواد فرمود :«هذالمولود الذی لم یولد مولود اعظم علی شیعتنا برکه منه »این مولودی است که که برای شیعه بابرکت تر از او نبوده است.

در خصوص كودكي امام جواد عليه السّلام با توجه به اینکه از پدر دور بودند چه اطلاعاتی در دست است؟

آگاهي هاي تاريخي درباره زندگي امام جواد ـ عليه السّلام ـ چندان گسترده نيست؛ زيرا افزون بر آنكه محدوديتهاي سياسي همواره مانع از انتشار اخبار به امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ مي‌ گرديد، تقيه و شيوه هاي پنهاني مبارزه كه براي «حفظ امام و شيعيان از فشار حاكميت» بود، عامل مؤثري در عدم نقل اخبار در منابع تاريخي است. ولي شكي نيست كه دوران كودكي امام جواد ـ عليه السّلام ـ از مهمترين دوران زندگي آن حضرت به شمار مي‌ رود چرا كه اولين كودكي بود كه در چنين سني به امامت رسید و معادلات فكري سياسي حكمرانان را آشفته کرد با بروز و ظهور که از علم امام در عرصه علمی جامعه آنروز واقع گردید و مناظراتی که حضرت درآن علمای بزرگ دربار عباسی را به چالش کشید ؛ امامت درخششی نو از خود نشان داد.

تلاشهای فرهنگی امام جواد (علیه السلام) را برای خوانندگان بیان بفرمایید.

 در خانواده امام رضا ـ عليه السّلام ـ در محافل شيعه، از حضرت جواد ـ عليه السّلام ـ به عنوان مولودي پر خير و بركت ياد مي‌ شد. از امام رضا ـ عليه السّلام در این باره فرمودند: «اين مولودي است كه براي شيعيان ما، با بركت‎تر از او زاده نشده است»

 شبهه واقفيه با ولادتش ازبین رفت، واقفيه كساني بودند كه در امامت امام موسي كاظم ـ عليه السّلام ـ توقف كرده بودند. اینان موجی از نگرانی در میان شیعه درباره امامت ایجاد کرده بود برخی از شخصیتها در انکار اصل امامت و یا انتقال آن و یا تردید در امامت امام رضا (ع) ایجاد کرده و خود مردد شده بودند؛ در واقع این رویدادها خود امتحانی بزرگ برای شیعه بود که برخی نتوانستند از این موج وپیچ تاریخ امامت با عقیده سالم عبور کنند.

تثبیت عقاید شیعه وترفیع جایگاه امامت و شیعیان از نظر عقیدتی در میان جامعه اسلامی با  پاسخهای امام جواد(ع) درزمینه ی امامت وچیره شدن حضرت در مناظره یحی بن اکثم که تمام اهل سنت وفرقه های آن را به چالش کشید که مساوی بود با لرزیدن تخت سلطنت عباسیان ومشروعیت خلافت آنان ؛

از جمله امتيازهاي امام جواد ـ عليه السّلام ـ اظهار علم اهل بيت(ع) است در دوره ای که عقاید اسلامی آماج شبهات گوناگون بود؛ در عصر آن حضرت علم گراییی و گسترش علم وترجمه ی علوم دیگر از زبانهای مختلف به زبان عربی وشیوع شبهات عقیدتی و فکری از طریق این متون دراوج بود در این زمان بود که وجود حضرت و شخصیتش با سن خردسالی درخششی بی مانند داشت ؛ ازاینرو وجودش وامامتش درشرایط خاص خرد سالی به نبوت حضرت عیسی(ع) تشبیه شده است.

پس از شهادت امام رضا ـ عليه السّلام ـ عده اي از بزرگان و علما به مدينه آمدند و سي هزار مسئله در چند روز از حضرت سئوال نمودند و حضرت بدون تأمل و درنگ همه را جواب دادند در حالي كه ده سال بيشتر نداشتند.

امام جواد (ع) برای آمادگی شیعیان در خصوص غیبت امام زمان (عج) شبکه وکالت را طراحی کرد، در این خصوص توضیح بفرمایید.

پایه گزاری شبكه ارتباطي وكالت با وجودموانع سیاسی واختناق شدید موجود،امام از این ابزار جهت حفظ انسجام شیعه و تقویت علمی و فکری شیعه، ارتباط خود را با شيعيان  مستمر نمود و پیوستگی شیعه با امامت را تامین و برنامه های آینده ی شیعه را نیز با تدبیر خاص سامان داد و از تجزيه و تفرقه ی شيعه پیشگیری کرد ؛ برای دوره غیبت نیز امام جواد (ع) تدابیری بی مانندی ریخت وبنیان وکالت خاص برای دوره غیبت صغری (نواب اربعه) وعام برای دوره غیبت کبری (مرجعیت) را به بهترین روش طراحی نمود.

امام جواد (ع) چگونه در تثبیت باورهای دینی شیعیان موثر بودند؟

علم بی مانند و کوششهای فرهنگي و مواضع سياسي وـ اجتماعي امام جواد  عليه السّلام  كه تمام دانشمندان بزرگ معاصرش  را به حيرت واداشت وجریان علمی که امام رضا (ع) با محوریت اهل بیت(ع) برجسته و در میان ملل و رهبران ادیان معرفی کرده بود استمرار بخشید. این دوره با وجود امام جواد برای شیعه نقطه ی عطف وگذار از انشعابات گسترده و تجزیه بزرگ و تفرقه بود ؛ امام جواد (ع) با اقدامات ویژه تمام کارهای علمی و فرهنگی و سیاسی که امام رضا (ع) شروع کرد همه را ادامه داد و به نتیجه رساند؛ یکی از این مهمترین اقدامات تکمیلی رسمیت دادن به شیعه از نظر علمی وتثبیت برجستگی علمی مدرسه امامت بر تمام مدارس ومدرسه خلافت بود. 

مناظره علمي با گروهي از معتزله و نيز با دانشمندان نامدار زمان مأمون از جمله يحيي بن اكثم ‏و چیره شدن بر او يحيي از طرح فروعات زيادي در مورد  مسائل فقهی و حج توسط امام  عليه ‏السّلامـ نمونه هایی از برجستگی علمی امام و برجستگی رهبری شیعه نسبت به دیگر فرق ومذاهب بود.

مهمترین اقدامات امام جواد(ع) در دوران امامت خود چه بود؟

 تربيت شاگردان و انتشار علوم اهل بیت بوسیله ی شاگردان گرچه دوره امام جواد عليه السّلام به دليل فشارهاي سياسي و كنترل و حصر شديد امام و زیر نظر داشتن فعاليت های آن حضرت از طرف دربار عباسی، گستره ی فعاليت بسيار محدود داشت با اين حال تربيت شاگرد ولو به صورت غیر حضوری از برنامه های مهم امام بود ؛ تعداد شاگردانش که برخی مشترک بین ائمه قبل بودـ در حدود صد و ده نفر بود و حدود 250 سخن گهربار از آن حضرت گزارش شده چون امام به سختی تحت نظر بود و از طرفی بيش از بيست و پنج سال عمر نكرد.اما دوران بابرکت امام (ع) از جهاتی بی نظیر بود مناظراتی که علمای درباری را حیرت زده کرد با وجود کودکی وخردسالی بر همه علما و فقهای زمان که از سوی دربار مامور بودند چیره شد و آنان را در شگفتی گذاشت و این آیات قرآن که درباره نبوت عیسی و یحیی نازل شده را مصداق امامت در کودکی جلوه گر نمود و اثبات امامت و حقانیت مکتب اهل بیت برای بسیاری روشن گردید که پس از امام رضا (ع) در حیرت و سرگردانی بودند ؛ دوره ترفیع شیعه و مقدمات آماده سازی شیعه به دوران غیبت از همین دوره شروع گردید.