خبرگزاری شبستان؛ گروه اندیشه: یکی از ادله مهم عقلی در نظام فکری اسلامی، قاعده لطف است. این قاعده در متون کلامی،[1] بیشتر آمده اما از قاعده لطف برای اثبات مسائل شرعی مانند وجوب امر به معروف و نهی از منکر به‌منزله دلیلی عقلی بیان شده است و در متون فقهی نیز استفاده شده است[2]. استدلال به این قاعده به شرح زیر است.
قاعده لطف بحثی کلامی ـ فلسفی است. در بسیاری از مباحث کلامی، به این قاعده تمسک شده است. بسیاری از فروع و مباحث کلامی متوقف بر آن است. امامیه در اصول اعتقادی و در اثبات نبوت یا امامت، به قاعده لطف تمسک کرده است.[3] ازسویی دیگر، قاعده لطف از قواعد فلسفی تأثیرگذار بر مباحث علم اصول است. مانند اینکه از مبانی حجیت اجماع، قاعده لطف است.[4] همچنین امتداد این قاعده در فقه و حتی در مباحث اخلاقی قابل مشاهده است.
این قاعده می‌گوید هرآنچه لطف از ناحیه خدا باشد، اعم از اعمال تکوینی و تشریعی، بر خدا واجب است. این وجوب، مفاد قاعده لطف است.
شواهد قرآنی قاعده لطف
ادله نقلی نیز بر قاعده لطف دلالت دارد. واژه لطف هفت بار در قرآن آمده است.[5] آیاتی بر قاعده لطف دلالت دارند؛ مانند «وَ رَحْمَتی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‌ءٍ»[6] و «اللَّهُ لَطیفٌ بِعِبادِهِ».[7] درنتیجه این قاعده دارای بنیانی عقلی و برخوردار از ادله قرآنی و روایی است؛ هرچند ادله نقلی در حقیقت ارشاد به حکم عقل هستند.
هدایت الهی مهمترین مصداق لطف
یکی از الطاف الهی به بندگان، هدایت آنهاست. این هدایت هزینه فراوانی برای دستگاه هدایت خداوند داشته است. پیامبران بسیاری در این راه به شهادت رسیدند یا سختی‌های فراوانی تحمل کردند. همه اهل بیت در راه هدایت انسان‌ها شهید شدند. وجود آنها و حرکت هدایتی آنها لطف خداوند به بندگانش است.
واقعه کربلا در اوج لطف الهی به بندگان
واقعه کربلا و روایتی صحیح از آن، در طول تاریخ سبب هدایت بیاری از انسان‌ها شده است. چه بسیار انسان‌هایی که مسیر هدایت را آنگاه طی کردند که با کربلا و مفاهیم ناب آن آشنا شدند. تمامی ما در اطرافمان بسیار از افراد را میشناسیم که تنها آشنایی آنها با امام حسین ع و داستان کربلا توانست آنها را هدایت کند. این هدایت برای خداوند بسیار هزینه داشت. اما چون لطف بر او واجب است چنین رقم زد که با این هزینه سنگین، اما انسان را هدایت کند.
وجود حضرت زینب در کربلا لطف ویژه الهی
ناگفته پیداست که یکی از علل تحریف نشدن واقعه عاشورا، وجود حضرت زینب در این مسیر سخت بود؛ از حرکت به سوی کربلا تا عاشورا و وقایع پس از آن. حضور حضرت در این مسیر به‌ویژه پس روز عاشورا، و سخنرانی های ایشان سبب شد دستگاه بنی امیه نتوانند قرائت خود را از واقعه عاشورا تحمیل کنند و مانع تحریف آنها شد. اگر این حضور در صحنه و تبیین جهادی و آتشین حضرت نبود، امروز معلوم نیست درباره این واقعه چه گفته می‌شد. چه بسا درخشندگی اکنون را نداشت. خداوند لطف خویش را با حضور حضرت زینب در کربلا بر انسانیت کامل کرد.
حجت الاسلام هادی عجمی، مدرس و پژوهشگر فقه فرهنگی و عضو گروه فقه تربیتی موسسه اشراق و عرفان
[1]. خواجه نصير الدين طوسى، تجريد الاعتقاد، ص 309 ـ 310؛ محمد بن حسن طوسی، الاقتصاد فيما يتعلق بالاعتقاد، ص77؛ محمد بن محمد مفید (شیخ مفید)، أوائل المقالات في المذاهب و المختارات، ص119؛ حسن بن یوسف بن مطهر حلی (علامه حلی)، كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، ص427؛ علي بن الحسين الموسوي البغدادي (الشریف المرتضی)، الذخيرة في علم الكلام، ص553؛ ابو الحسن اشعرى، مقالات الإسلاميين و اختلاف المصلين، ص278؛ سعد الدين تفتازانى، شرح المقاصد، ج5، ص171؛ قاضى عبد الجبار، شرح الأصول الخمسة، ص88.
[2]. محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی)، الاقتصاد الهادي إلى طريق الرشاد، ص147؛ مقداد بن عبد اللّه سيورى، التنقيح الرائع لمختصر الشرائع؛ ج1، ص592 زين الدين بن على عاملی (شهید اول)، الروضة البهية في شرح اللمعة الدمشقية، ج2، ص410 محمد حسن نجفی جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج21، ص358.
[3]. محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی)، الاقتصاد فيما يتعلق بالاعتقاد، ص236، 244، 298.
[4]. همان، العدة في أصول الفقه، ج2، ص642.
[5]. ((لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطيفُ الْخَبير)) (سوره أنعام (5)، آیه 103)؛ ((إِنَّ رَبِّي لَطيفٌ لِما يَشاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَليمُ الْحَكيمُ)) (سوره يوسف (12)، آیه 100)؛ ((أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطيفٌ خَبيرٌ)) (سوره حج (22) آیه 63)؛ ((يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ في صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطيفٌ خَبيرٌ)) (سوره لقمان (31)، آیه 16)؛ ((وَ اذْكُرْنَ ما يُتْلى في بُيُوتِكُنَّ مِنْ آياتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ لَطيفاً خَبيراً)) (سوره احزاب (33)، آیه 34)؛ ((اللَّهُ لَطيفٌ بِعِبادِهِ)) (سوره شورى (42)، آیه 19)؛ ((أَ لا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطيفُ الْخَبير)) (سوره ملك (67)، آیه 14).
[6]. سوره اعراف (7)، آیه 156.
[7]. سوره شوری (42)، آیه 19.
نظر شما