نظامی؛ دادستان سرای مسلم شعر و ادب فارسی

خبرگزاری شبستان- گرگان، حکیم «جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤید نظامی گنجوی» از داستان سرایان بزرگ و از شاعران تمثیلی و بزمی است که در سال 525 در شهر گنجه متولد شد.

وی در وطن خود باقی ماند تا در سال 614 یا 619 در همین شهر وفات کرد و به خاک سپرده شد.

مهم ترین اثر وی «پنج گنج» یا «خمسه» است که تعداد ابیات آن را تا حدود 20 هزار بیت نوشته اند. و عبارت است از: مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، هفت پیکر، اسکندرنامه، که تمامی مثنوی ها به سبک عراقی است.

قدیمی ترین مثنوی نظامی مخزن الاسرار است و بهترین آنها خسرو و شیرین است.

آثار

1- قدیمی ترین مثنوی نظامی «مخزن الاسرار» است؛ این مثنوی در حدود سال به نظم درآمد و مشتمل بر 20 مقاله در مواعظ و حکم است و دو هزار و 260 بیت دارد.

این کتاب حاوی اندیشه های زاهدانه و عارفانه است و در هر مقاله پس از شرح عنوان مقاله، برای تأثیرگذاری بیشتر داستانی کوتاه اما پر محتوا و دلنشین روایت شده است.

2- مثنوی «خسرو و شیرین» شامل 6 هزار و 500 بیت بوده و داستان عشق خسرو پرویز پادشاه ساسانی به شیرین شاهدخت ارمنی را روایت می کند.

3- مثنوی «لیلی و مجنون» چهار هزار و 500 بیت دارد و در سال 584 سروده شده است؛ این مثنوی داستان پر سوز و گداز عشق مجنون از قبیله بنی عامر و لیلی دختر سعد که از داستان های مشهور تازی در دوره جاهلیت است که به رشته نظم درآمده است.

4- مثنوی «هفت پیکر» یا هفت گنبد یا بهرامنامه است که در پنج هزار و 136 بیت در سال 593 سروده شده است؛ این داستان از جمله قصه های ایرانی مربوط به دوره ساسانی است و شرح روابط بهرام گور با هفت دختر از پادشاهان هفت اقلیم است.

5- مثنوی«اسکندرنامه» هم 10 هزار و 500 بیت دارد و به دو بخش شرفنامه و اقبالنامه تقسیم می شود.

سبک نظامی

نظامی از شاعرانی است که باید او را از استادان مسلم زبان فارسی دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. اگر چه داستان سرایی در زبان فارسی به وسیله نظامی شروع نشده اما تنها شاعری است که تا پایان قرن ششم توانسته شعر تمثیلی را به حد اعلای تکامل برساند.

وی در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی بوده که بعد از خود نظیری نیافته است.

به جرأت می توان گفت که شاعر بزرگ سده ششم، در سرایش لحظه های شادکامی بی همتا است، زبانش شیرین و واژگانش نرم و لطیف و گفتارش دلنشین است.

نظامی خود را به اخلاق پایبند می داند و برخلاف بسیاری از شاعران و سرایندگان، هرگز در سروده هایش بی پرده سخن نگفته است؛ وی استاد مسلم شعر غنایی و داستانهای عاشقانه در ادب فارسی است.

ویژگی های شعر نظامی

تشبیهات و توضیحات نظامی، زیبا و هنرمندانه و بسیار خیال انگیز است. در تصویر جزئیات طبیعت و حالات، بسیار توانا است. انتخاب الفاظ و کلمات مناسب که نتیجه آشکار آن، موسیقی شعر او است. ایجاد ترکیبات خاص و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو و دلپسند از دیگر ویژگی های شعری وی است.

تازگی معانی و ابداع ترکیبات تازه که در شعر نظامی به وفور یافت می شود، کلام وی را گاهی دچار ابهام می کند، علاوه بر اینها کثرت «لغات عربی» و «اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی» سخن این شاعر را دشوار و پیچیده کرده است.

روز 21 اسفندماه روز گرامی داشت نظامی گنجوی بوده که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه های ویژه ای را برای امسال تدارک دیده است. آیین گرامیداشت این شاعر شهیر با قرائت پیام رئیس جمهور برگزار شد.

رونمایی از مجسمه حکیم نظامی، اجرای چند قطعه موسیقی و پرده خوانی از دیگر بخش های آیین بزرگداشت حکیم نظامی بود.

در راستای بزرگداشت حکیم نظامی شاعر ایرانی و پارسی سرا، هشتاد نمایندگی فرهنگی کشورمان در 65 کشور به معرفی حکیم نظامی در رسانه ها و شبکه های ملی کشورهای محل ماموریت پرداخته اند.

برنامه های بزرگداشت نظامی در گلستان

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گلستان هم در خصوص برنامه های این روز در گفتگویی اظهارکرد: در عرصه‌ مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن، ارائه و عرضه سرمایه‌های فرهنگی و هنری به‌منزله‌ تهیه ابزار دفاع است و باید با تمام توان، در راه معرفی بزرگان فرهنگ و هنر ایران‌زمین برای نسل نوجوان و جوان کوشا باشیم.

«محمد رعیت» افزود: تاریخ، فرهنگ، ادب و تمدن ایران اسلامی، سرشار از بزرگان و استادان نام آشنایی است که هریک همچون ستاره‌ای درخشان در پهنه‌ فرهنگ و هنر ایران و جهان می‌درخشند و به‌مثابه سرمایه و گنجی‌اند که لزوم شناساندن و آشنایی بیشتر آن‌ها به جامعه به‌خصوص نسل جوان کشورمان به‌عنوان الگوهای مناسب، بر همگان واضح و واجب است.

وی گفت: مفاخر و بزرگان فرهنگی و هنری از پایه‌های شکل‌دهی هویت فرهنگی جوامع هستند که بی‌توجهی در معرفی آن‌ها به نسل‌های امروزی، موجب جایگزینی الگوهای غیربومی و در نتیجه بروز پدیده از «خود بیگانگی فرهنگی» در نسل‌ها می‌شود و این امر زمینه‌ساز بروز بحران هویت در جوامع بوده و طبیعی است نسلی که خود را فاقد پشتوانه و پیشینه بداند به‌راحتی دربرابر ظواهر فریبنده فرهنگ مهاجم، تسلیم و پذیرنده خواهد شد.

رعیت با اشاره به برپایی روز و هفته‌ بزرگداشت حکیم نظامی شاعر پارسی سرای کشورمان، ادامه داد: در دولت سیزدهم سنگ بنای توجه ویژه به مفاخر ملی با نکوداشت حکیم نظامی به‌عنوان یکی از پاسداران زبان و ادب فارسی گذاشته شده و کوشیده‌ایم به‌ نوبه‌ خود به‌ منظور آگاهی دادن به نسل آینده، ایجاد انگیزه و شوق مطالعه و شناخت مفاخر کشور با محوریت جوانان برنامه هایی را پیش‌بینی و اجرا کنیم.

وی درباره عناوین برنامه‌های پیش‌بینی‌شده هفته‌ نکوداشت حکیم نظامی هم در گلستان که از 21 اسفندماه به‌مدت یک هفته اجرا خواهد شد، گفت: برگزاری عصر شعر لیلیانه، برگزاری هم‌آوایی عاشقانه سرایان استان گلستان همراه با سخنرانی علمی یک نظامی‌پژوه، نقالی معراج‌نامه حضرت رسول (ص) بر مبنای خمسه نظامی، برگزاری مسابقه دانش‌آموزی با موضوع شناخت نامه حکیم نظامی، برگزاری نمایشگاه تجسمی «نبی‌الله مصدق» هنرمند مجسمه‌ساز کردکویی که بر مبنای داستان‌های خمسه نظامی آثاری را خلق کرده است و مناظرات نظامی از جمله برنامه‌های پیش‌بینی‌شده است.

رعیت ضمن اشاره به برنامه‌های «شب‌های هیرکان»، «صبح عالی» و «خانه محبت» صداوسیمای استان گلستان، افزود: طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، در این بازه‌ی زمانی این برنامه‌ها با محوریت شخصیت حکیم نظامی پخش خواهند شد.

وی گفت: برپایی نشست‌های کتاب‌خوان با هدف معرفی آثار حکیم نظامی و منابع کتابخانه‌ای، نشست‌های قصه‌گویی و شعرخوانی و نمایشگاه کتاب آثار مرتبط با حکیم نظامی و نشست‌های مشاعره از دیگر برنامه‌ها است.