افق ۵ ساله بانوان عالمه در تدوینگری آموزشی متون درسی حوزه

به گزارش خبرگزاری شبستان، اداره کل برنامه ریزی و تدوین متون تحصیلی معاونت پژوهش حوزه های علمیه خواهران در بخشی از فعالیت های خود اقدام به برگزاری دوره تدوینگری متون درسی حوزه با هدف کادرسازی کرده است که جهت آشنایی بیشتر با این دوره و ضرورت تحولدر کتب و متون حوزویگفت و گویی با خانم یاس طاهری، استاد موفق و مدون فعال در کارگروه های دوره تدوینگری متون درسی حوزه های علمیه خواهران انجام داده ایم که مشروح آن تقدیم علاقه مندان می شود.

ـ ابتدا در مورد سیر بررسی و تطور متون به صورت گزیده مباحثی را بیان بفرمایید.

شیوه تحصیل و بررسی متون درسی یکی از مهم ترین ابعاد پژوهشی در سطوح مختلف حوزه های علمیه می باشد. با یک نگاه کلی و گذرا می توان به این نکته دست یافت که یادگیری و آموزش نقش اساسی و محوری را در تاریخ تمدن اسلامی ایفا نموده است.

از همان اوایل بعثت رسول الله اهتمام به این امر از وظایف اصلی مسلمانان قلمداد می شد. اما شیوه یادگیری و آموزش با شیوه یادگیری کنونی از جهات زیادی متفاوت بوده است؛ چرا که مسلمانان تنها منبع آموزشی خود را قرآن قرار می‌دادند. حتی بعد از دوره منع حدیث نیز قرآن به عنوان منبع اصلی آموزش به شمار می رفت. اما در این دوران علما تنها از طریق دست نوشته های خود مبادرت به امر اشاعه احادیث در بین مسلمانان داشتند. شاگردان نیز در پای درس آنها، اقدام به نوشتن، نقد و تعلیقه مطالب می کردند.

با شکل گیری مراکز گسترده علمی توسط شیخ مفید، علاوه بر تفسیر و حدیث، سایر علوم نیز مورد توجه علما قرار گرفت. شیخ صدوق نیز احادیث و مباحث خود را بر شاگردان خویش املا می نمودند و به امالی شیخ صدوق معروف گشت. رفته رفته نوشتن متن قوی تر و دست نوشته ها رواج بیشتری یافت اما به شکل کنونی کتاب و متن در اختیار علما قرار نداشت. گاهی برای کسب علوم مختلف بالاجبار مسافرت های طولانی را متحمل می شدند.

این سیر در شیعه و سنی تا اویل قرن یازدهم به طول انجامید. خاصه این که در شیعه با روی کار آمدن پادشاهان صفوی و فراهم آمدن بستر مناسب برای رشد علمی دانشمندان نظم نسبی در متون بالطبع به روش دست نویسی متون ایجاد گردید و حتی موجبات اقبال سایر علما به کشور ایران فراهم آمد.

علاوه بر این امور رشد علمی بر اثر تلفیق نظرات علما سبب ایجاد اجتهاد متقن تر در بین علما و نقد و نظر بین ایشان شد. این عوامل به کمک یکدیگر سبب تحول عظیمی در متون دینی در سراسر حوزه های علمیه گردید. در حال حاضر با رشد بیشتر علوم، لزوم این تحول بیش از پیش به چشم آمده، نقش آن در رشد فزاینده در طلاب حوزه های دینی خاصه در بانوان هویدا می گردد.

ـ دیدگاه شما از ماهیت تدوین و مدون متون چگونه است؟

در حقیقت می توان مدون را شخصی برشمرد که چندین وظیفه مهم در به اعتلا رساندن متن یا کتاب بر عهده دارد. اولین وظیفه مدون تحلیل متن مؤلف بر اساس استانداردهای موجود در نوشتارهای متنی است. بررسی و یافتن مسائل مربوط به متن از دیگر وظایف مهمی است که بر عهده مدون بوده، اما آخرین اقدام که مهم ترین و حساس ترین مرحله کار نیز می باشد، اجرای اقدامات شخصی وی است که برای دفع و رفع این مسائل و طراحی آموزشی انجام می دهد.

بنابراین مدون محتوای متن را در حقیقت نهایی سازی کرده، تحلیلی با استاندارد تعلیمی و تربیتی به همراه راهکارهای اساسی و منطقی در عین حال علمی برای رفع نواقص متن ارائه خواهد کرد.

همچنین مدون در روان سازی و یکسان سازی متن نقش مهمی ایفا خواهد کرد. باید دانست که تعمیق و تسهیل و تسریع در یادگیری در متن نیز بر عهده مدون و فائق آمدن بر پالایش محتوای کتاب نیز از وظایف مدون است؛ بدین ترتیب مدون در یک نگاه، نقش انگیزه بخشی به فراگیر به منظور یادگیری و تعمیق بخشی و قرب او به اهداف کتاب را دارد.

با توجه به آنچه که بیان گردید، می توان به شخصی شدن متن و در نتیجه تسریع یادگیری و تخصصی شدن دانش در تمامی آموزندگان و در یک هدف غایی، نیل به تخصصی شدن که از منویات مقام معظم رهبری می باشد، اشاره داشت. علاوه بر یادداری و تثبیت و افزایش انگیزه، مدونین به بارورسازی معارف توحیدی و معنوی ـ اخلاقی خاصه در حوزه‌های علمیه نیز باید توجه و نگرشی عمیق داشته باشند.

از این رو مدون در تمامی مراحل کار ضمن استفاده از اصول سازماندهی محتوای درس و طراحی پیام های آموزشی و تسهیل سازی مطالب پیچیده در متن، به تنظیم بارشناختی مطلوب در  متن و هم چنین عینی سازی و فعال سازی ذهنی در طلبه نیز خواهد پرداخت.

در آخر عرض می کنم که مدون و مؤلف دو بال هستند برای اعتلای متن و پرواز ذهنی یادگیرنده که به کمک یکدیگر می توانند به ساماندهی متن و محتوای مناسب پرداخته، متن را مناسب با معیارها و اصول خاص به سرمنزل مقصود در یادگیرنده برسانند.

ـ به نظر شما چه تحولاتی در کتب و متون حوزوی باید انجام گیرد؟

همان طور که شما خود نیز بر این امر واقفید، بین پیشرفت و تحول رابطه ای عمیق و دوسویه وجود دارد، بنابراین برای جلو رفت و تحول در جامعه علمی نیازمند تحولی عمیق در متون و کتب مورد مطالعه خواهیم بود؛ از این رو می توان تحولات در این زمینه را در چند شاخصه ویژه مورد بررسی قرار داد.

1) یکسان سازی نیازها و مقتضیات سنی و جنسی با متون تألیفی: بنا بر آنچه بیان شد امروزه تنها منبع متقن برای آموزش را می توان کتاب معرفی نمود. باید توجه داشت، همانگونه که نوع کتاب ها برای گروه های سنی متفاوت است، به نظر می رسد تفاوت جنسیت در این امر دخیل باشد. اولین تحولی که در کتب و متون حوزوی باید اتفاق افتد، تدوین کتاب توسط بانوان است.

این مهم با تعیین افق 5 ساله می تواند راه های دشواری را که در این مسیر وجود دارد هموار نماید؛ این شروع باید از جایی کلید می خورد و به نظر بنده دوره تدوینگری نقطه روشنی برای حل این مسئله شده است.

2) پالایش کتب درسی: شاید با یک بررسی عالمانه و دقیق بر روی تمام متون درسی بتوان به این نکته دست یافت، که کتاب هایی که هم اکنون در حوزه های علمیه، حتی در سایر مراکز علمی مورد مطالعه و تعلیم دانش پژوهان قرار می گیرد، دارای اضافات کثیری است. این تنها نمونه ای از این مسائل است که تنها با یک حرکت عظیم علمی قابل اصلاح خواهد بود.

اگر نگاهی در تطور تاریخ علمی داشته باشیم، خواهیم دید که این مهم در بسیاری از تحولات علمی قابل لمس است؛ از جمله آن می توان پالایشی که شیخ انصاری رضوان الله تعالی علیه از استاد خود سید مجاهد در حالی که ایشان را «سیدنا» به جهت احترام ایشان، در کتب خود خطاب می کند، در کتاب «فرائد الاصول» داشته است. این گونه پالایش سازی ها در کتب حوزوی به شدت مورد نیاز متون حاضر است.

3) هماهنگ سازی کتب با علوم یا تخصص مورد نظر: در حال حاضر با زحمت های تخصصی که مراکز علمی حوزوی انجام داده اند، بسیاری از طلاب در سطوح عالی با توجه به استعدادشان به فراگیری و تعلیم رشته های مورد علاقه خود مشغول می شوند؛ اما توجه به این نکته که کتبی که طلاب ملزم به فراگیری آن هستند، به چه میزان با این رشته ها مرتبط و باعث رشد و ترقی در این عزیزان می شود، بحثی است که به صورت جدی باید مورد توجه قرار گیرد.

در این راستا می توان در سایه افق 5 ساله تدوین و ایجاد سرفصل های متناسب با نیازهای جامعه نسوان اقدام به تألیف و تدوین آموزشی کتب حوزوی مورد نیاز کرد.

4) افقی آشکار با کتاب ها و متن های روان : اگر شما تا کنون به حرف های یک سخنران گوش داده باشید و در پایان مفهوم گفته های ایشان را درک نکرده باشد، خواهید دانست که نوع گفتار ایشان مغلق و دارای پیچیدگی خاصی است. برخی کتب حوزوی نیز از این قاعده مستثنا نبوده، به شدت پیچیده و نامفهوم سخن کرده اند. این خود نمایان گر اهمیت موضوع مورد نظر ما و دستیابی به استقلال نسبی بانوان به تدوین در کتب حوزوی خواهد بود.

5) قرب و نزدیکی به استانداردهای بین المللی و درون مرزی: در کتب حوزوی استانداردهایی باید رعایت گردد که ما را به سطح جهانی در تدوین و نوشتارهای رسمی برساند.

تاکنون هیچ دوره‌ای به اندازه دوره تربیت تدوینگری متون درسی اداره طراحی و تدوین متون، ما را به این امر رهنمون نساخته بود. بعد از بنای حدود 40 سال حوزه های علمیه می توان ادعا کرد تنها پودمانی که موفق به روشن سازی و اجرای برنامه هایی مدون به این شیوه بوده، تنها همین دوره است؛ حال باید در این راستا قدم های بلند تر و محکم تری برداشت تا هر چه سریع تر و مطمئن تر به این اندیشه و دورنما نزدیک شد.

ـ در پایان اگر مطلب یا موضوعی در تکمیل بحث دارید، بفرمایید.  

در طی این چند سال سابقه تدریسی و طلبگی خودم، دوره های آموزشی زیادی وجود داشته که البته دوام و ماندگاری علمی لازم را نداشته است. شما اگر از دانش پژوهان سؤال بفرمایید قریب به بیش از نیمی از آنها به این نکته اشاره خواهند کرد، که دوره ها همیشه منقطع و بی فرجام بوده اند.

با توجه به این نکته و اشاره به حساسیت متون درسی برای بانوان و هم چنین بیان این نکته که تمامی متون درسی در حوزه های علمیه توسط برادران و به ندرت توسط خود بانوان نوشته شده، اهمیت این نوع رویکرد تربیت تدوینگری متون درسی از بانوانه عالمه حوزوی به نظر حقیر بیشتر و بالاتر جلوه گر می نمود.

نکته دیگر آن که وجود استعدادهای بانوان و عدم استفاده و پرورش این توانمندی ها می تواند ضربه ای مهلک بر بدنه این طیف از بانوان بزند؛ لذا این امر باید زودتر از این ها مورد توجه قرار گرفته می شد، که بحمدلله پس از 40 سال و در گام دوم انقلاب با شکل گیری دوره مهارت تدوینگری مورد اعتناء و پیگیری قرار گرفته است.

این همه را می توان مرهون زحمات تیم پرتلاش تدوین در قسمت معاونت پژوهش مرکز دانست و ادامه آن نیز باید توسط مجریان و برنامه ریزان مرکز در اولویت امور و دستورات قرار گیرد.

ان شاءالله این قبیل برنامه های آموزشی تا آنجایی پیش رود که تمامی متون درسی چه در معیارهای انتخاب محتوا (تألیف) و چه در طراحی و سازماندهی آن(تدوین آموزشی) توسط خود بانوان عالمه دوره دیده صورت پذیرد، تا شاءالله با آخرین و اصلی ترین حلقه نظام آموزشی حوزه های علمیه خواهران بومی سازی و استاندارد شود.

در پایان از زحمات تمامی اساتید و فرهیختگان، خاصه آقای فانیدپور تشکر کرده، آرزوی توفیق بیشتر خدمت گزاری برای ایشان و سایرین از خداوند مسئلت دارم.

بنده پیشنهادی هم دارم که شاید اولین بهره را برای خود حقیر داشته باشد و آن این که رساله های سطوح مختلف نیز بر همین مبنا برنامه ریزی و اجازه نوشتن صادر گردد. بالطبع حمایت ها در این رابطه بسیار راهگشا خواهد بود. خاصه آن که رهبر معظم انقلاب نیز تخصصی شدن امور را خواهان و مورد مطالبه قرار داده اند. حفظه الله و ایده الله بنصره ان شالله.