به گزارش خبرگزاری شبستان، از مهمترین ضروریات جامعه ایران اسلامی در بستر جنگ نرم و تهاجم ترکیبی دشمن، جهاد تبیین است. فرمان تبیین در پی تشریح واقعیت‌های موجود جامعه و جلوگیری از گسترش شبهات رسانه‌های معاند صادر شد. فرایندی که مترتب بر بایسته‌هایی است که باید در مقابل تهاجم ترکیبی دشمن، رویکرد تهاجمی و متناسب در پیش بگیرد، به‌عبارت‌دیگر فرمان تبیین و رویکرد تهاجم ترکیبی رسانه‌های انقلاب در مقابله با استراتژی رسانه‌ای دشمن دو بال قدرتمند جمهوری اسلامی ایران است.
اگر قرار بر این است که در گام دوم انقلاب به اهداف از پیش تعیین شده انقلاب نائل شویم باید بتوانیم هم تهدیدهای فرارو را خنثی و هم با رویکرد کنشی و فعال به اهداف موردنظر دست پیدا کنیم. به دلیل اهمیت تبیین در این شرایط، برنامه «امواج شبهه» با موضوع فرمان تبیین و تهاجم ترکیبی دو بال قوت بخش در گام دوم انقلاب اسلامی به روی آنتن رادیو گفت‌وگو رفت. در این برنامه که به همت سرویس سیاسی خبرگزاری ایرنا، فرهنگسرای اندیشه و رادیو گفت‌وگو برگزار شد، دکتر معز خادم الحسینی، رئیس گروه مطالعات اجتماعی فناوری در مؤسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران و محمد اصولی، معاون پژوهشی خبرگزاری آنا به گفتگو و مباحثه پرداختند.
* لزوم پایش شاخص‌های اجتماعی برای ورود به جهاد تبیین
**آقای خادم الحسینی، رهبر معظم انقلاب اخیراً فراخوان جهاد تبیین و تهاجم ترکیبی را بیان فرمودند. از نظر شما چرا در این شرایط برای مقابله جبهه دشمن هم به استراتژی جهاد تبیین و هم به تهاجم ترکیبی نیاز داریم و جبهه‌گیری آفندی و پدافندی چگونه می‌تواند مکمل یکدیگر باشند؟
برای ورود به بحث جهاد تبیین و تهاجم ترکیبی، پیش از بررسی ادله‌ها و موضوعات بیرونی، مایل هستم به بستر‌های درونی و ظرفیت‌های محتوایی هر دو بخش با رویکرد جامعه‌شناختی بپردازم. مقام معظم رهبری به‌عنوان یک فرد حکیم و استراتژیست، کلیدواژه‌هایی را معرفی کرده‌اند که ما بتوانیم بر اساس آن خود را منظم کنیم و بشناسیم و مسئولیت خود را انجام دهیم اما واقعیت این است که پیش از آن که وارد این مباحث شویم باید بسترها را به‌خوبی بشناسیم یعنی زمانی که یک حکیم فرزانه ما را به عرصه‌ای فرامی‌خواند اگر ما خود را آماده نکرده باشیم، نمی‌توانیم به‌خوبی وظایف خود را انجام دهیم؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنم ابتدا بسترها و چرایی این فرمان را بشناسیم. باید موضوع جهاد تبیین و تهاجم ترکیبی را چه از بعد آفندی و چه پدافندی، عمیق‌تر در پیدا و پنهان جامعه جستجو کنیم. مقصود از جامعه، جامعه انسانی است که با آن مواجه هستیم و مخاطب پیام رهبری هستند.
* طرفداران نظام از تریبون‌های خود به‌درستی استفاده نکرده‌اند
** آقای اصولی با شما موضوع تبیین را پیش می‌گیریم. به‌هرحال خاکریز این جنگ‌ها، تلفن‌های همراه و تلویزیون‌ها هستند، بنابراین آگاه‌سازی و تبیین حقایق برای گرفتن زهر این هجمه‌ها بهترین راهکار است. دشمنان ما از جمله گروهک مجاهدین خلق تمام نیرو و توان خود را بر فضای مجازی و رسانه‌ای متمرکز کرده است. سؤال اینجاست در چنین شرایطی چگونه می‌توان از فضای مجازی که برای ما هزینه‌های ایجاد کرده است به یک فرصت برای جهاد تبیین و تهاجم تبدیل کنیم؟
در سال‌هایی که از انقلاب گذشته است، پس از 8 سال جنگ سخت و تحریم‌ها، مدتی است جنگ هیبریدی علیه ایران آغاز شده است. مقام معظم رهبری بارها به مباحثی اشاره کردند که امروز تحت کلیدواژه " جهاد تبیین " تبلوریافته است. از مفاهیمی چون شبیخون و ناتوی فرهنگی تا جنگ نرم سخت گفتند و ما را به میدان فراخواندند اما اتفاقی که باید رخ نداد، به همین دلیل فرمان جهاد صادر کردند. متأسفانه در کشور هنوز هم به دنبال برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها برای تحقق فراخوان رهبری هستیم.
دشمن پاشنه آشیل و نقاط ضعف ما را به‌خوبی شناسایی کرده است و سال‌هاست با از همان نقاط به‌نظام ما ضربه وارد می‌کند اما ما هنوز حرکت قابل‌توجهی در این حوزه نداشته‌ایم و در بهترین حالت در موضع دفاع بوده‌ایم. اگر بخواهیم عملکرد رسانه‌های داخلی، فیلمسازان، برنامه‌سازان، هیئتی‌ها و روحانیون در تبیین مفاهیم و آرمان‌های انقلاب را بررسی کنیم در می‌یابیم که اتفاق موردنظر رهبری تحقق‌نیافته است و با اینکه در این مدت طولانی، تریبون در اختیار طرفداران و دوستداران نظام بوده است، استفاده مطلوبی نشده است. به دلیل عملکرد ضعیف رسانه‌هاست که پس از گذشت بیش از چهل سال ما هنوز درگیر پاسخگویی به شبهات مطرح شده درباره رژیم پهلوی و مقایسه آن با انقلاب اسلامی هستیم و این که چرا در منطقه حضور داریم مورد تشکیک قرار می‌گیرد.
* رسانه‌های داخلی همگام با ذائقه مخاطب حرکت نمی‌کنند
** آقای اصولی، بحث تبیین بسیار مهم است. زمانی که مقام معظم رهبری از این موضوع سخن می‌گویند، دغدغه روایت‌ها را دارند. به‌عنوان‌مثال روایت‌های بسیاری در درباره بحران اقتصادی وجود دارد. می‌دانیم که بخشی از آن به دلیل نفوذ، بخشی به‌خاطر تحریم‌ها و بن‌بست‌هاست و قسمتی هم از کوتاهی خود ماست. در روزهای نخست دولت آقای رئیسی شاهد انواع روایت‌ها از هر موضوعی بودیم. این روایت‌ها تنها به نقاط ضعف ما حمله نمی‌کنند بلکه نقاط قوت ما را هم نشانه می‌گیرند و روایت دلخواه خود را می‌سازند، پس جهاد تبیین به دلیل وجود جنگ روایت‌هاست و باید سلاح متناسب را در دست داشت. از نظر شما رسانه‌های داخلی چقدر درباره این روایت‌ها کارکرده‌اند؟
بزرگ‌ترین ایرادی که به رسانه‌های ما وارد است که به مباحث غیرضروری پرداخته می‌شود که اولویت‌های چندم برای کشور و رسانه هستند. از سوی دیگر بیشتر رسانه‌های ما موقعیت شناس نیستند، شرایط زمانه را درک نکرده‌اند و هنوز در قالب سنتی باقی‌مانده‌اند. در عصر انسان - رسانه که شبکه‌های اجتماعی یک فرد خاص طرفدار بیشتری از یک خبرگزاری و روزنامه دارد، باید محتوا و برنامه‌های جذاب برای مردم تولید کرد. درواقع مشکل اصلی بسیاری از رسانه‌ها این است که مبتنی بر ذائقه مردم حرکت نمی‌کنند، به همین جهت مردم به دنبال رسانه‌ای می‌روند که محتوای دلخواه خود را دریافت کنند.
واقعیت این است که رسانه‌های معاند مانند بی‌بی‌سی و اینترنشنال در این حوزه خیلی خوب کار می‌کنند، محتوای کمی ارائه می‌دهند اما پاشنه آشیل‌ها را هدف می‌گیرند و تلاش می‌کنند نخستین روایت را از رویدادهای مختلف داشته باشند و با تکنیک‌های عملیات روانی از برجسته‌سازی تا کوچک‌نمایی به مخاطب انتقال دهند.
برای مقابله با هجمه، رسانه‌های داخلی باید حرکت جهادی داشته باشند و در دنیای فعلی با وجود شبکه‌های اجتماعی نباید منتظر رسانه‌های بزرگ باشیم. هر شخصی می‌تواند رسانه باشد و در جهاد تبیین وارد شود و تأثیرگذارتر از رسانه‌های بزرگ عمل کند. روایت سازی دلخواه را در مورد موضوع اوکراین به‌روشنی دیدیم. در سال‌های گذشته که یمن زیر بار آتش و گلوله بود، هیچ تصویری در این رسانه‌ها منتشر نمی‌شد اما خداحافظی سربازان اوکراینی با خانواده‌هایشان حتی با این که زیر آتش نبودند به‌گونه‌ای تصویرسازی شد که نظر همه را به خود جلب کرد و با تکنیک تکرار، احساس مخاطبان را برانگیخت.
از نظر من رسانه‌های داخلی باید مسئله‌شناسی را تقویت کنند و اولویت‌ها را بشناسند تا بر مبنای آن شروع به برنامه‌سازی و تولید محتوا کنند. در واقع برای موفقیت باید به جایی برسند که روایت اول را منتشر کنند.
* علت تمرکز رهبری بر موضوع جهاد تبیین
** آقای خادم الحسینی، موضوع تبیین باید اولویت همه باشد اما سؤال اینجاست که ما چگونه می‌توانیم روایت اول را مطرح کنیم؟ در جریان روایت‌ها، تصویرسازی صورت می‌گیرد ما چگونه برای مردم خودمان تصویر بسازیم؟
موضوع را در سطح مطالعات اجتماعی مربوط به بسترها پی می‌گیرم. ما در بحث جهاد تبیین تا صحنه را نشناسیم و ندانیم در چه موقعیتی قرار داریم، دچار چالش‌های زیادی خواهیم شد یعنی اگر تحلیل درستی از موقعیت و جایگاه خود نداشته باشیم، ممکن است سخنی بگوییم که بر علیه خودمان استفاده شود و کاری انجام دهیم که ضدتبلیغ باشد و موجب انحراف افکار عمومی شود.
ما به دو دلیل باید به جهاد تبیین بپردازیم. نخست این که اراده بزرگی شکل‌گرفته است. نظام و انقلاب اسلامی نسبت به بشریت و تمدن غرب حرف تازه و بزرگی زده است، نسبت به گذشته دیدگاه‌های عمیقی دارد و در برابر آیند خویش اطمینان‌های قدرتمندی دارد. ازاین‌رو با اتفاقات بزرگ مواجه خواهد شد. این اراده بزرگ با ادبیات و دیپلماسی متعارف پیش نمی‌رود و باید خود را برای رویدادهای بزرگ آماده کند. از سوی دیگر بسیاری دستگاه‌های کشور آمادگی و چینش مناسب برای این اراده بزرگ را نداشتند. مثلاً دستگاه‌های تبلیغی، فرهنگی و روشنگری ما از جمله صداوسیما در گذر زمان و در فرایند ورود به یک جریان بزرگ به نام انقلاب، باید شکل، روابط و آرایش خود را تغییر دهند. متأسفانه شبکه‌های رادیویی ما 70 سال است یک‌روند را در پیش گرفته‌اند. البته برگزاری چنین نشست‌هایی نشان از همت این رسانه برای تغییر دارد اما مقصود این است که باید تلاش بیشتری صورت بگیرد. درواقع رادیویی که در دوران مدرن ایجاد شده است باید در خود تغییر ایجاد کند تا بتواند در دروان پست‌مدرن فعالیت کند.
برای آن که یک رسانه بتواند روایت اول را نقل کند باید ریل‌گذاری درستی داشته باشد. جامعه ما اراده بزرگی داشته است، باید به‌اندازه آن همت و تلاش داشته باشد. یک وزنه‌بردار نمی‌تواند با تمرینات کم‌توقع بالابردن وزنه سنگین را داشته باشد؛ بنابراین چون ریل‌گذاری ما قدیمی بوده است، در دوران جدید با آشوب‌های ساختارشکن غربی روبرو شده‌ایم و دچار مشکل شده‌ایم.
* رسانه‌ها را برای مبارزه بزرگ محیا کنیم
** در شرایطی که افراد با دنبال‌کنندگان بیشتر حرف اول را می‌زنند و می‌توانند تأثیرگذار باشند، چگونه می‌توان روایت اول را بیان کرد؟
پست‌مدرن گرفتار این موضوع شده‌ایم که کثرت نشانه صداقت است یعنی هر که طرفدار و دنبال‌کننده بیشتری داشته باشد او روراست‌تر است. در چنین وضعیتی، ابتدا باید صحنه را بشناسیم. بی‌بی‌سی در تمام بخش‌ها اعم از رادیو، خبرگزاری، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی هماهنگ و یکپارچه است یعنی محتوای تولید شده، پادکست‌ها، برنامه‌ها و ویدئوها یک پکیج است. منظور این نیست که در صداوسیما این یکپارچگی نیست اما در دوره جنگ ترکیبی، باید ابزارهای هم پوشان هم‌جهت خود را پیدا کنند.
ما موظفیم که رسانه‌ها را برای مبارزه بزرگ محیا کنیم. در این راستا همه رسانه‌ها، وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، نمازجمعه، مدارس و دانشگاه‌های ما باید در برابر جهاد تبیین پاسخگو باشند. دوره جدید سایبر که همه چیز را با هم ترکیب کرده است و هوش مصنوعی باعث پیچیدگی شده است، حرکت‌های نوین نیاز است.
* جهاد تبیین مختص رسانه‌ها نیست
** آقای اصولی، به گفته خود شما ما در بهترین حالت دفاع کرده‌ایم. از نظر شما وظیفه رسانه‌ها برای جهاد تبیین و تهاجم ترکیبی چیست؟
گرچه مقام معظم رهبری در حکم جهاد تبیین اشاره مستقیم به رسانه‌ها داشتند اما این فرمان عمومی بود و به همه ملت و هر که توان دارد ابلاغ کردند. اگر بخواهیم جهاد تبیین را به سمتی که جامعه نسبت به آن انتظارات ویژه دارد ببریم با مشکل روبرو خواهیم شد. پس ابتدا باید از تمام ظرفیت شبکه‌های اجتماعی استفاده شود. بر اساس آنالیزهای انجام شده مخاطبان از طریق تلفن همراه و شبکه‌های اجتماعی اخبار را دنبال می‌کنند. ازاین‌رو باید برای شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی انرژی و زمان بیشتری اختصاص داد.
* به‌سادگی از کنار روایت‌ها نگذریم
** آقای خادم الحسینی، جمع‌بندی و پیشنهاد شما برای بحث جهاد تبیین چیست؟
اگر در این برنامه رسانه‌های موجود را آسیب‌شناسی کردیم به این قصد بود که بتوانیم موقعیت‌های جدید را بشناسیم و خود را برای مجاهدت بزرگ آماده کنیم. دشمن بیرونی ما با تلاش‌های رسانه‌ای تلاش می‌کند گسست را در جامعه ما توسعه دهد ازاین‌رو پیشنهاد می‌کنم بسیج عمومی نخبگان و جوانان شرایط فردی خود را احصا کنند و وارد این نبرد تبیینی شوند و نبود امکانات را بهانه نکنند. در واقع هرکسی که این عرصه را شناخته است باید با اولین و ساده‌ترین ابزارها در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مختلف مردمی، حضور پیدا کند و روایتی که فکر می‌کند درست است را باتکیه‌بر رهنمودهایی که نخبگان و حکیمان جامعه ارائه می‌کنند تولید کند. افرادی که مطالعات خوب دارند، زبان‌شناس هستند، به اخبار کشورهای خارجی دسترسی دارند به‌سادگی از کنار این موضوع گذر نکنند.
برنامه امواج شبهه که گفت‌وگوی تخصصی پیرامون ماهیت‌شناسی رسانه‌های معاند فارسی‌زبان است، روزهای یکشنبه و سه‌شنبه ساعت 16 به مدت 60 دقیقه به روی آنتن این شبکه به نشانی موج اف‌ام ردیف 103. 5 مگاهرتز می‌رود و در این قسمت به موضوع فرمان تبیین و تهاجم ترکیبی دو بال قوت بخش در گام دوم انقلاب اسلامی پرداخت.
این برنامه به تهیه‌کنندگی سیده فاطمه شعار، هماهنگی گیسو جعفرزاده، آیتم‌سازی بی بی الهه مصطفوی، گویندگی فاطمه عباسی و با کارشناسی و اجرای مصطفی صادقی تقدیم مخاطبان می‌شود.
نظر شما