خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ هفت کاروانسرای درون شهری رشت واقع در بافت بازار در فهرست آثار ملی ثبت شده است. به‌تازگی حریم و ضوابط حفاظتی بازار بزرگ رشت و هفت کاروانسرای درون بازار نیز به تصویب رسیده است. بازار رشت و کاروانسراهای بازار، نماد و نشانه‌ای است از روزهایی که رشت بارانداز کالاهای تجاری بود. کالاهایی که از مرکز ایران به رشت می‌آمد تا از طریق بندر پیربازار به کشورهای اروپایی صادر شود و برعکس، مال التجاره ای که از کشورهای اروپایی به مقصد ایران بارگیری می شد، از طریق بندر انزلی به پیربازار آمده و سپس از پل بوسار و محله باقرآباد به سمت بازار رشت هدایت می شد.
بازار بزرگ رشت ۳۳ هکتار مساحت دارد و در تصاویر هوایی به شکل ذوزنقه است. این بازار در دوره صفویه و قاجار، مرکز مهمترین داد و ستد اقتصادی گیلان یعنی صادرات ابریشم و برنج بود. به استناد منابع مکتوب، بازار رشت، ۲۰ کاروانسرای فعال داشت، ولی اکنون تنها هفت کاروانسرا باقی مانده است. براساس نوشته های «محمود نیکویه» از ویژگی‌های آن روز رشت، وجود کاروانسراهای بزرگ در محدوده بازار بود. نویسنده کتاب «رشت شهرباران» به استناد نوشته های یک پزشک آلمانی (لرخ) که در سال ۱۷۴۵میلادی از رشت دیدن کرده بود، می‌نویسد: « در رشت ۱۵ کاروانسرای ویژه بازرگانی بوده که یا برای تجارت به این شهر آمده اند و یا هنگام عبور در آنجا توقف می کرده اند.»
تعداد این کاروانسراها در دوره قاجار افزایش می‌یابد و اقلیت‌های مذهبی نیز برای خود کاروانسرا و تجارت خانه‌های جداگانه می‌سازند. وی به نقل از سفرنامه فراهانی می‌نویسد: « بیست و سه کاروانسرای تاجر نشین در این شهر است که معروف و معتبر آنها کاروانسراهای مفصله ذیل است: کاروانسرای گلشن، کاروانسرای گمرک کهنه، کاروانسرای شیشه بزرگ، کاروانسرای کاشی‌ها، کاروانسرای اکبر خان بیگلربیگی و چهارباب کاروانسرای ارامنه.» امروز این کاروانسراها متروک شده و دیگر شکوه گذشته خود را از دست داده اند اما بقول شادروان میرابوالقاسمی، ارزش این بناها تنها به این دلیل نبود که یادگار دوران پیش از مشروطیت بودند، بلکه طرز ساخت آنها به گونه‌ای بود که به آسانی بار کاروان‌های شتر را بر سکوهای مقابل هر حجره منتقل کرده و به انبار می‌بردند و از کاروانیان در محوطه کاروانسرا نگهداری می‌کردند و گرداگرد آنها قیصریه‌ها و تیمچه‌های مختلفی بود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان درباره کاروانسراهای رشت می‌گوید: کاروانسرای سعادت، کاروانسرای چینیچیان، کاروانسرای طاقی کوچک و طاقی بزرگ، کاروانسرای ملک، کاروانسرای گلشن و کاروانسرای محتشم در فاصله سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۰، در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
ولی جهانی می‌افزاید: به‌تازگی، مراتب ثبت نقشه محدوده عرصه، حریم و ضوابط حفاظتی و معماری مربوط به ۱۴ اثر تاریخی شهر رشت و از جمله، محدوده بازار و کاروانسراهای بازار به استانداری گیلان ابلاغ شده است.
وی ابراز می‌دارد: در اجرای بند ۱۲ از ماده ۳ «قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور» مصوب ۱۳۶۷ و مواد مربوطه از «قانون راجع به حفظ آثار ملّی» مصوب ۱۳۰۹ و نظام‌نامه اجرایی آن، نقشه محدوده عرصه، حریم و ضوابط حفاظتی و معماری مربوط به آثار ملی فرهنگی، تاریخی در شهرستان رشت ابلاغ شده است. براساس قانون یاد شده، هرگونه دخل و تصرف در محدوده حریم و تخلف از ضوابط حفاظتی مقرر شده، مشمول جرم می‌گردد. اگرچه تجربه ثابت کرده، در کشور ما ضمانت اجرایی برای قوانین ضعیف است، با این حال امیدواریم ثبت حریم حفاظتی کاروانسراهای یاد شده، باعث گردد، بیش از این کاروانسراهای تاریخی، از سوی مالکان و کسبه دچار دخل و تصرف نگردد.
اکنون اگر بازدیدی از کاروانسراهای رشت داشته باشید، می بینید، تنها سردر بلند و باشکوه آنها سالم مانده است و برخی از آنها همچون « سرای سعادت» به‌قدری تخریب شده که ویرانه های این بنای دو طبقه را خواهید دید. این کاروانسرا، به دلیل نزدیکی به بازار پرنده فروشان و راسته ماهی فروش‌های بازار، تاکنون ۲ بار دچار حریق شده است. کاروانسرای سعادت، در سال ۱۳۰۰ خورشیدی و در اواخر دوره قاجار ساخته شده است و معماری آن با دیگر کاروانسراها کاملا متفاوت است.
این بنا در دو طبقه و با یک زیرزمین ساخته شده و حجره‌ها به یک حیاط بزرگ و مرکزی اتصال داشته است و از طریق ۲ راه پله از حیاط به طبقه دوم می‌رسید. در طبقه فوقانی، ایوانی دورتادور حجره‌ها کشیده شده است. کاروانسرای سعادت به شماره ۹۹۱۵ در تاریخ ۱۱/۲/۱۳۸۲در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
موقعیت کاروانسرای «ملک» در قدیمی‌ترین نقشه شهر رشت که در دوره ناصرالدین شاه کشیده شده، مشخص شده است. این کاروانسرا در دوره قاجار، یکی از قطب‌های مهم تجاری محسوب می‌شد و مهمترین مرکز تجارت برنج به روسیه بود. از این کاروانسرا، ابریشم تولید گیلان به شهرهای یزد و کاشان فرستاده می شد. در حال حاضر۵۰ حجره در کاروانسرای ملک، به عنوان انبار کالا استفاده می شود. کاروانسرای ملک به شماره ۹۹۱۶ و در تاریخ ۱۱شهریور۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
کاروانسرای «محتشم» نیز در نقشه دوره ناصری دیده می‌شود. این کاروانسرا در دوره قاجار ساخته شده و در دوره پهلوی بازسازی شده است. کاروانسرای محتشم از دو بخش با دو حیاط مرکزی تشکیل شده و خوشبختانه سردرب چوبی، آجر چینی‌های گنبد ورودی سالم مانده است. کاروانسرای محتشم به شماره ۱۵۲۱۹ در تاریخ ۲۴/۱۲/۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
کاروانسرای «گلشن» از همه قدیمی‌تر است و در دوره صفویه ساخته شده است. این کاروانسرای چهار ایوانه، ۲حیاط مرکزی و سه مسیر دسترسی به بیرون دارد که با یک راهرو به‌هم متصل می‌شود. کاروانسرای گلشن هم نقشه گذشته خود را از دست داده و به عنوان انبار کالا مورد استفاده قرار می گیرد. کاروانسرای گلشن به شماره ۳۰۶۰۸ در تاریخ ۸/۱۰/۱۳۹۰ در فهرست آثار ملی ثبت شد.
کاروانسرهای «طاقی بزرگ و کوچک» در امتداد هم قرار گرفته و با یک راهرو بهم متصل می‌شود. این دو کاروانسرا نیز در نقشه دوره ناصری دیده می‌شود و در گذشه مرکز تجاری فروش انواع خشکبار به‌ویژه برنج بوده است. ولی اکنون به‌عنوان سرای پوشاک شناخته می‌شود. هر دو کاروانسرا دارای حیاط مرکزی و باغچه‌ای در میانه حیاط هستند. کاروانسرای طاقی بزرگ به شماره ۹۹۱۴ و در تاریخ ۱۱/۶/۱۳۸۲به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
کاروانسرای «چینیچیان» در سال ۱۳۰۸ خورشیدی توسط برادران چینیچیان ساخته می شود. ایشان صاحب کارخانه تولید بلور بودند و بلورجات تولید شده، در همین کاروانسرا بفروش می رسید. این خانواده پس از مهاجرت به تهران و گشایش کارخانه شان در این شهر، کارخانه رشت را تعطیل می کنند. این کاروانسرا نیز دارای سردرب های بلند و طاق ضربی و دالان های ورودی باشکوه است. کاروانسرای چینیچیان به شماره ۳۳۶۸ در تاریخ ۲۵ اسفندماه ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
نظر شما