امامزادگان همدان که از نسل امام حسن مجتبی(ع) هستند

به گزارش خبرگزاری شبستان از همدان، کهن شهر هگمتانه افتخار میزبانی از سلسله جلیل القدر سادات را دارد؛ امامزادگان بزرگواری که نسب برخی‌هایشان به حضرت کریم اهل بیت(ع) امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد.

از بین بقاع متبرکه می‌توان به امامزاده محسن(ع) و امامزاده یحیی(ع) اشاره کرد که اولی در منطقه گردشگری و دامنه الوند قرار گرفته و دیگری در محله قدیمی آقاجانی بیک.

امامزاده محسن(ع)

نسب این امامزاده بزرگوار بر اساس شجره‌نامه موجود در بقعه به دومین امام شیعیان یعنی امام مجتبی(ع) می‌رسد. بنای بقعه از آثار دوره مغول و مربوط به قرن هشتم هجری بوده و ساختمان بقعه از بیرون به‌شکل مستطیل است و در جلو، ایوان بزرگی ساخته‌شده که ورودی مقبره را تشکیل می‌دهد و دو اتاق دوطبقه در طرفین آن قرار دارد.

بنای موسوم به امامزاده محسن(ع) از دو حرم یا شبستان پیوسته و مرتبط با یکدیگر تشکیل‌شده که در حرم نخستین یا حرم صحابه بنا به نظر و عقیده برخی از پژوهشگران صاحب‌نظر، ابودجانه انصاری، صحابه پیامبر و چند نفر دیگر از یارانش که در جریان فتح غرب ایران و همدان شرکت داشته‌ و در این نبردها به‌شهادت رسیده‌اند، مدفون هستند.

تا چند سال پیش، صندوق چوبی منبت زیبایی با تاریخ 935 هجری داخل ضریح چوبی امامزاده وجود داشت که کتیبه و نوشته روی آن صاحب مزار را «محسن‌بن علی‌بن ابی‌طالب» معرفی می‌کرد.

البته هم‌اکنون صندوق مزبور در بنا موجود نیست و بنا به دلایل نامعلوم به مکان نامشخصی منتقل‌شده است، اما برخی افراد صاحب‌نظر در صحت این انتساب تردید کرده و معتقدند که فرزندان حضرت علی(ع) به ایران نیامده‌اند. به‌روایت لوح و زیارت‌نامه موجود در بقعه، برخی از احفاد ائمه در معرفی، نام نخستین جدّ خود را هم ذکر می‌کرده‌اند که این مطلب درباره امامزاده محسن نیز مصداق دارد.

مرحوم عندلیب‌زاده درباره شخص مدفون در حرم اصلی بنا، مطالعات گسترده‌ای انجام داده و با استناد به برخی نوشته‌ها و مدارک تاریخی هویت فرد مدفون را چنین بیان داشته‌اند: «محسن‌بن علی‌بن الحسین (الأثرم) ابن حسن المجتبی‌بن علی‌بن ابی‌طالب.

وی می‌نویسد: "در اینکه امام حسن مجتبی فرزندی به‌نام «حسین» داشته که به «حسین الأثرم» معروف بوده، بین دانشمندان فن النساب هیچ اختلافی نیست. او سیدی جلیل‌القدر و عالمی فاضل و دارای خلقی نیکو بوده است. دارای فرزند و فرزندزادگانی بوده از جمله «علی» و «ام‌سلمه» و ام‌کلثوم.»

بیهقی هم می‌گوید: "محسن‌ بن علی‌ بن الحسن‌ بن امیرالمؤمنین علی امه اخت محمد باقر دفن بحدود همدان بمسارد» و صلّی علیه قاضی همدان".

به‌اعتقاد عندلیب‌زاده در شجره‌نامه فوق نام «حسین الاثرم» افتاده و سپس می‌نویسد: "بهترین شاهد بر این مدعا این است که در همین عبارت مادر محسن به‌عنوان خواهر امام باقر (دختر امام سجاد) معرفی‌شده، بنابراین پدر «محسن» داماد امام سجاد بوده و به‌تصریح همین بیهقی داماد امام سجاد «علی‌ بن الحسین‌ بن  الحسن» است نه علی‌ بن الحسن. پس شجره‌نامه صحیح همان است که در ابتدای مطلب ذکر شد.

با توجه به آنچه گفته شد و با توجه به عبارت موردبحث از بیهقی باید گفت امامزاده محسن(ع) از طرف پدر با دو واسطه به امام حسن مجتبی و آنگاه به امیرالمؤمنین می‌رسد و از سوی مادر هم نوه امام سجاد(ع) بوده است".

بیهقی از سبب و تاریخ مهاجرت این امامزاده به همدان و نیز زمان رحلت او سخنی به‌میان نیاورده و می‌گوید او در اطراف همدان «مسارد» دفن شد و قاضی همدان بر او نماز خواند.

این بقعه به‌دلیل قرارگرفتن در دره زیبای ماوشان رود که در منابع تاریخی به آن اشاره شده، پذیرای گردشگران بسیاری به‌ویژه در فصل‌های بهار و تابستان است زیرا دارای هوای مطبوع و خنک است.

امامزاده یحیی(ع)

از دیگر بقاع متبرکه همدان که نسب ایشان هم به امام مجتبی(ع) می‌رسد، امامزاده یحیی(ع) است. روى سنگ قبر امامزاده هیچ‌گونه نوشته‌اى وجود ندارد، اما با توجه به شجره‌نامهٔ موجود، امامزادهٔ مدفون در این بقعه با هشت واسطه به امام حسن مجتبى(ع) مى‌رسد.

ایشان سیدی جلیل‌القدر و صاحب کرامات در همدان بوده که نیمه دوم سده هشتم در همدان مى‌زیسته و مردم را به دوستى اهل‌بیت دعوت مى‌‌کرده است.

علامه نسابه سید جعفر اعرجی نجفی، متوفای 1332 هـ.ق درباره امامزاده یحیای همدان می‌نویسد: «یحیی به علی‌ بن علی‌ بن سعید بن علی ‌بن داود بن سلیمان ‌بن عبدالل ه‌بن موسی الجون‌بن عبدالله المحض‌ بن الحسن المثنی ‌بن الامام الحسن و هو السید الجلیل صاحب الکرامات کان بهمدان و اولد و له فیها مشهد یزار و یعرف بمشهد».

بقعه متبرکه امامزاده یحیی(ع) در محله‌ای به همین نام و در حاشیه شمالی بلوار آیت‌الله مدنی شهر همدان قرارگرفته و از آثار باشکوه دوره صفویه است که در زمان قاجار، رواق‌هایی بر آن افزوده‌اند و زبیده خاتون دختر فتحعلی شاه نیز به عمران این بقعه کوشیده است، اما صندوق ضریح متعلق به سده هشتم و نهم ایلخانی یا تیموری است.

این بنا دارای دو ورودی است که یک درِ آن به داخل کوچه و درِ دیگر به بلوار مدنی باز می‌شود. ورودی اصلی این امامزاده در ضلع غربی دارای سردری قوس‌دار و دو مناره ساده است. در هنگام ورود به حیاط، طاق‌نمای زیبایی در ورودی امامزاده دیده می‌شود که دور تا دور آن آینه‌کاری شده اما در برخی قسمت‌ها از بین رفته است.

در چهار گوشه جبهه خارجى ساختمان مقبره هم راه‌پله‌هایى براى دسترسى به حجره‌هاى طبقه دوم و پشت‌بام وجود دارد. بقعه در وسط حیاطی بزرگ و مستطیل‌شکل قرار دارد که دیواره‌های شمالی، جنوبی و شرقی، آن را محصور کرده‌اند. مقبره دارای پلان مستطیل‌شکل و دوطبقه است و در هر ضلع آن ایوانی کشیده شده که با یک ورودی قوس‌دار به داخل بقعه راه می‌یابد.

ورودی اصلی که در ایوان غربی قرار دارد، آینه‌کاری شده است و در آن، اشعاری از محتشم کاشانی و بیان نام پنج تن اهل‌بیت(ع) و تاریخ 1306 به‌چشم می‌خورد. داخل بقعه، حرم مربع‌شکل بزرگى به‌ابعاد 6 متر در وسط قرار دارد.

میان حرم، ضریح چوبى به‌طول 260 و عرض 182 و ارتفاع 108 سانتى‌متر روى پایه مرمرى از سنگ‌هاى قدیمى قرار دارد که در حدود 15 سانتى‌‌متر ارتفاع دارد. داخل ضریح صندوقى به‌طول 174 سانتى‌متر و عرض 1 متر با ارتفاع 104 سانتى‌متر قرارگرفته است. دو طرف طول صندوق، منبت‌کاری‌های زیبایی انجام‌شده که به قرن‌هاى هشتم و نهم هجرى قمری مربوط است.

گزارش: سمیه مظاهری