به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، نقاشی پشت شیشه در ایران دارای تاریخی غریب است که بر روی آن تحقیق چندانی صورت نگرفته است به همین دلیل هم نکات مبهمی در تاریخ آن به چشم می‌خورد. تاثیر عمیق فرهنگ حاکم بر جامعه باعث رونق نقاشی پشت شیشه می‌شود. مذهب تشیع و استفاده از موضوعات ایرانی، همچنین استفاده از این هنر به عنوان یک رسانه در ارتباط با تاریخ اسطوره‌ای باعث رواج خیالی سازی و سپس شمایل نگاری می‌شود تا آنجا که می‌توانم ادعا کنم بخشی از تاریخ ایران و اسلام توسط همین آثار پشت شیشه به مخاطب عام در کوچه و بازار و حتی در روستاهای دورافتاده به مخاطب عرضه می‌شود. بطوریکه مردم آن زمان در سطحی بسیار وسیع با این هنر آشنا می‌شوند و نمونه‌هایی از این دست وارد خانه‌های آنها می‌شود. در اینجا نقش فرهنگ ایرانی _ اسلامی بسیار پررنگ است. تاریخ نقاشی پشت شیشه نیاز به کندوکاو و پژوهش بیشتر دارد درباره نقاشی پشت شیشه در گذر زمان با «سعید رضاخان» هنرمند نقاش پشت شیشه و پدر نقاشی پشت شیشه به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
تاریخ نقاشی پشت شیشه در ایران به چه زمانی باز می‌گردد؟
من تاریخ نقاشی پشت شیشه ایران را به چهار بخش تقسیم می‌کنم. بخش نخست آن به پیش از اسلام باز می‌گردد. به آن زمان که شیشه تخت به معنی امروزی وجود نداشت و این هنر در پشت ظرف‌هایی از جنس آبگینه اجرا می‌شد. پس از آن تا آخرهای دوره صفویه و اوایل دوران زندیه اثری از این هنر نمی‌بینیم و در این زمان با نقش‌هایی از گل و مرغ در میان گچ‌بری‌ها روبرو می‌شویم. این روند ادامه دارد تا زمان فتحعلی شاه قاجار که چهره‌نگاره هایی از شاهزادگان را در تابلوهایی با ابعاد بزرگ شاهد هستیم. کارهای این زمان از نظر دقت و ظرافت بی‌نظیر هستند. به شکلی که می‌توانم ادعا کنم تا روزگار کنونی ما کسی موفق به خلق چنان آثاری نشده است. این دوره دوم تا میانه دوران پهلوی دوم ادامه یافت و با ظهور برخی افراد نوگرا وارد دوره گذار این هنر شدیم. افرادی مانند مرحوم علی‌اکبر صنعتی و مرحوم مهین دخت عظیما پایه‌گذاران تفکری نوین در این هنر بودند که با استقبال چندانی در آن زمان روبرو نشدند. پس از آن در زمان حال با یک انقلاب و طوفان در این ارتباط مواجه هستیم. طوفانی که توسط نسل جدید به پا خواست و دنیای این هنر را در ایران متحول کرد.
از دوران باستان تا زمان صفویه و زندیه با یک خلأ روبرو هستیم؛ این موضوع چگونه توجیه می‌شود؟
پس از سقوط ساسانیان ما با یک دوره نهفتگی روبرو هستیم. دوره‌ای که در آن صورت‌گری منع می‌شود. به همین دلیل تا زمان زندیه که ظهور گسترده این هنر را به شکل گل و مرغ شاهد هستیم نشانی از آن نمی‌بینیم. اما برخی نمونه‌های وارداتی را در آخرین سال‌های حکومت صفویان از هند می‌بینیم. نمونه‌هایی که در آنها چهره‌های انسانی به چشم می‌خورند. امروز نمونه‌هایی از این آثار به تعداد بسیار محدود در ایران دیده می‌شوند. اما در خود هندوستان نمونه‌های مشابه زیادی از آن هنوز وجود دارد. پس از آن هم در دوران قاجار با شکوفایی این تکنیک در سطح وسیع روبرو می‌شویم.
چرا در زمان قاجار هنر نقاشی پشت شیشه شکوفا می‌شود؟
تاثیر عمیق فرهنگ حاکم بر جامعه باعث رونق نقاشی پشت شیشه می‌شود. مذهب تشیع و استفاده از موضوعات ایرانی، همچنین استفاده از این هنر به عنوان یک رسانه در ارتباط با تاریخ اسطوره‌ای باعث رواج خیالی سازی و سپس شمایل نگاری می‌شود تا آنجا که می‌توانم ادعا کنم بخشی از تاریخ ایران و اسلام توسط همین آثار پشت شیشه به مخاطب عام در کوچه و بازار و حتی در روستاهای دورافتاده به مخاطب عرضه می‌شود. بطوریکه مردم آن زمان در سطحی بسیار وسیع با این هنر آشنا می‌شوند و نمونه‌هایی از این دست وارد خانه‌های آنها می‌شود. در اینجا نقش فرهنگ ایرانی _ اسلامی بسیار پررنگ است. در این دوره شاهد دوبخش بسیار متفاوت در نقاشی پشت شیشه هستیم. بخشی که در دربار قجرها دیده می‌شود و از قدرت قلم بیشتری برخوردار است. بخش دوم به هنر هنرمندان کوچه و بازار مربوط می‌شود. در این بخش قدرت قلم در مقایسه با هنرمندان درباری بسیار کمتر است و رنگ‌ها از سایه‌روشن برخوردار نیستند و بهتر است بگوییم که تخت هستند.
چرا در دوره گذار با استقبال فراوان از هنر جدید (شیوه‌ها و نگرش‌های علی‌اکبر صنعتی و مهین دخت عظیما) روبرو نیستیم؟
در این دوران هنوز ظرفیت ذهنی افراد با رویکرد سنتی برای پذیرش دیدگاه‌های نوین وجود ندارد. به همین دلیل هم با وجود تلاش‌های مرحوم مهین دخت عظیما در دانشگاه به نتیجه وسیع و قابل توجهی نمی‌رسیم. پس از انقلاب هم با شروع جنگ تحمیلی، نقاشی پشت شیشه برای مدتی دوباره در حاشیه قرار می‌گیرد و پس از ثبات نسبی جامعه از نظر تلاطم های جنگ و دوران سازندگی دوباره با گسترش این هنر روبرو می‌شویم.
نظر شما