عطر چای هیزمی؛ برداشت چای بهاره در گیلان آغاز شد

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ با آغاز اردیبهشت ماه، نخستین برداشت بهاره برگ های سبز چای در استان گیلان آغاز می‌شود. اردیبهشت ماه، عطر چای تازه چین در تمام گیلان می‌پیچد. وقتی به کارخانه های چای خشک کنی نزدیک می شوید، عطر چای بهاره فرآوری شده تا چندین کیلومتر اطراف را هم خوشبو می‌کند. به لاهیجان می روم، جایی که کاشف السلطنه چایکار، نخستین بوته‌های چای را کاشت و پرورش داد. چایی که با خون دل پرورش یافت، جای جنگل ها را گرفت. حالا هرجا کوهپایه‌های لاهیجان را می‌نگرید، بوته‌های چای ردیف به ردیف سبز شده‌اند و لابه لای آنها درختان نارنج و پرتقال قد افراشته‌اند.

داخل یکی از این باغ‌ها می‌روم، عطر شکوفه‌های بهار نارنج تمام باغ را پر کرده است. اصلا اردیبهشت گیلان، گویی تکه‌ای از بهشت وعده داده شده است. در حاشیه باغ، ذغال نیم سوخته سوسو می‌زند و عطر چای هیزمی وسوسه‌ام می‌کند. سن و سالی از «گل صنم» گذشته و دیگر همچون دخترها و عروس‌هایش نمی‌تواند ساعت‌ها در شیب کوه بایستد و برگ‌های تازه چای را با سرانگشتانش بچیند. همین اندازه توان دارد که در کلبه چوبی ته باغ، ناشتایی کارگران را آماده کند و کیسه‌های برگ سبز چای را که کارگران از کوه پایین می‌فرستادند، طناب پیچ کند. به زودی پسرش با «ییلاق ۱۱» می‌آید تا گونی های پرشده را به کارخانه ببرد.

موتور ماشین که خاموش می‌شود، حسین از ماشینی که یادگار جنگ جهانی دوم است، پیاده می‌شود و می‌گوید: «توی این کوه‌ها با جاده‌های شیب دار و بدون آسفالت، فقط همین ماشین‌های «دژ» کشش دارد. بیشتر مردم کوه نشین یکی از این ماشین‌ها را دارند. بقایای جنگ جهانی دوم است. از اوراقی‌ها می‌خرند، دستی به سر و رویش می‌کشند و می‌شود عصای دستشان. بخاطر همین هم می‌گویند ییلاق ۱۱.  آفتاب طلوع، کارگران را با همین ماشین می آورم بالای کوه، دم غروب برمی گردیم. اگر بار برگ چای هم مانده باشد، کارگرها روی گونی‌های چیده شده می نشینند.»

گل صنم استکان چای هیزمی را به طرفم دراز می‌کند و می‌گوید: «الان که امکانات بیشتر شده. قیچی کار را راحت تر کرده. قدیم با دست برگ‌ها را یکی یکی می‌چیدیم. کیسه پلاستیکی و گونی هم نبود. زنبیل‌های بزرگ می‌بافتیم، می‌انداختیم روی کولمان و از کوه بالا می‌رفتیم. تازه کارخانه هم اینقدر نبود. کار مالش چای را هم خودمان دستی انجام می‌دادیم.» و من لابه لای صحبت هایش به رعشه دست‌های استخوانی و پرلک قهوه ای زنی می‌نگریستم که ۷۰سال در زمین کار کرده و آفتاب خورده است. «برگ سبز چای را که می‌چیدیم، تازه اول کار ما زنها بود. ۱ روز و ۲ روز کار که نبود. برگ‌های سبز را باید چند روزی پهن می‌کردیم جلوی آفتاب تا پلاسیده شود. تازه اگر باران بی‌موقع نمی‌آمد. بعد توی تشت‌های چوبی می‌ریختیم، با دست آنقدر مالش می‌دادیم تا آب از برگ‌ها بیرون بیاید و دوباره پهن می‌کردیم تا کمی خشک شود. نهایتا روی چراغ‌های نفتی با شعله کم می گذاشتند تا رطوبت چای گرفته شود و آنقدر هم می‌زدیم تا کم کم خشک شود. چند روز آفتاب می‌دادیم و بعد می‌گذاشتیم روی طبق چوبی و با دست مالش می‌دادیم. بعد هم در کوره‌های سنتی و یا روی چراغ خوراک پزی خشک می‌کردیم. چایی که با دست مالش داده می‌شود، عطر و طعم بهتری دارد. هنوز هم بعضی‌ها بخشی از برگ سبز چای خود را به روش سنتی خشک می‌کنند. قیمتش سه برابر چایی است که در کارخانه خشک می‌شود. از خوردن آن چای سیر نمی‌شوی ».

از آنجا به دومین و قدیمی‌ترین کارخانه چای لاهیجان می‌روم. نخستین کارخانه را خراب کردند. بعد از باغ فلاحت (باغی که کاشف السلطنه نخستین بوته‌های چای را پرورش داد) کارخانه چایسازی «هوخ تیف» قرار دارد. این کارخانه در سال ۱۳۱۴ توسط یک شرکت آلمانی بنام هوخ تیف در کوه‌های لاهیجان ساخته شد و بعد از انقلاب به نام «شهید اسلامی» تغییر نام داد. نخستین کارخانه چایسازی را خراب کردند. خوشبختانه هوخ تیف به شماره ۳۲۹۶۵ و در تاریخ ۱۴دی ماه ۱۳۹۸ ثبت ملی شدو گزند تخریب از آن دور شده است.

هرچند بخش زیادی از وسعت باغ‌های چای اطراف هوخ تیف ساختمان‌های دولتی به نام «مرکز تحقیقات چای» سبز شده است. این کارخانه هنوز فعال است. ورودی ساختمان آسانسوری از همان زمان تاسیس دارد که برگ‌های چیده شده چای را به طبقه چهارم می‌برد، جایی که مرحله نخست فرآوری چای، انجام می‌شود. در طبقات دیگر، دستگاه‌های تخمیر، مالش، خشک کن و مه پاش و... قرار دارد و مرحله به مرحله چای سبز، سیاه و خشک می‌شود. به گفته مسئول کارخانه، برخی از دستگاه‌ها بروز شده ولی برخی از دستگاه‌ها متعلق به همان دوره است.

پشت ساختمان هوخ تیف، به عنوان ذخیرگاه ژنی و محل پرورش و تکثیر گونه‌های مختلف چای کاربری دارد. در این باغ، رقم‌های مختلف چای و انواع گونه‌های کاشت شده نظیر آسامی، چینی و کامبوجی و... کشت می‌شود که تفاوت آنها را می‌توان در شکل و اندازه برگ‌ها دید. شیوه تکثیر هر کدام نیز به گفته کارشناس مرکز تحقیقات چای متفاوت است. به گفته فلک رو، کارشناس چای، یکی از رقم‌های پرورش یافته پس از ۲۰سال به بار نشسته و با اقلیم گیلان سازگارتر است. این گونه به پاس خدمات «کاشف السلطنه چایکار»، رقم «کاشف» نامگذاری شده است.

سال ۱۴۰۰، قیمت خرید برگ سبز چای، از چایکاران نسبت به سال ۱۳۹۹، ۴۵ درصد افزایش داشت. سال ۱۴۰۰، کارخانه‌های چای خشک کنی، برگ سبز درجه یک را ۶هزار و ۶۹۰ و درجه دو را چهار هزار و ۷۸۱ تومان می‌خریدند. چای اعلا پس از فراوری و بسته بندی از خروجی کارخانه، بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار تومان قیمت گذاری می‌شد. بنابر آنچه شورای قیمت‌گذاری، سیاست‌ حمایت از کشاورزان می‌نامند، قرار است امسال برگ سبز چای درجه یک ۹ هزار و ۲۰۰ تومان و برگ سبز چای درجه ۲ هفت هزار و ۱۰۰ تومان تضمینی خرید شود و این یعنی قیمت خرید برگ سبز چای درجه یک در سال جاری نسبت به سال گذشته ۳۷.۵ درصد و درجه دو ۴۸ درصد افزایش دارد.

به گفته رئیس سازمان چای کشور امسال نخستین برداشت برگ‌های بهاره سبز چای، از ابتدای اردیبهشت ماه در باغ‌های چای فومن آغاز گردید. به مرور بقیه شهرستان‌ها نیز چین بهاره را شروع می‌کنند. جبیب جهانساز، از آمادگی کارخانه‌های چایسازی برای خرید تضمینی برگ‌های چایکاران خبر می‌دهد و می‌گوید: ۱۷۰ کارخانه چایسازی در گیلان و مازندران برای خرید تضمینی برگ سبز چای اعلام آمادگی کرده اند.(ایرنا)

گیلان و مازندران، استان‌های تولید کننده چای در کشور هستند. در ۲۵ هزار هکتار باغ چای این دو استان، ۵۵ هزار چایکار مشغول کار هستند و سالانه ۱۳۵ هزار تن برگ سبز چای تولید می‌کنند. چایی که پس از فراوری ۳۰ هزار تن می‌شود و پاسخگوی نیاز کشور نیست. از سویی هرسال شاهد آب رفتن باغ‌های چای هستیم. کشاورزان همواره از سختی کار، کم آبی و قیمت پایین شکایت دارند و ویلاسازان به هر بهانه‌ای باغ‌های چای را سوزانده و تغییر کاربری می‌دهند.