به گزارش خبرگزاری شبستان از همدان، کهن شهر هگمتانه افتخار میزبانی از سلسله جلیل القدر سادات را دارد؛ امامزادگان بزرگواری که همچون نگینی بر تارک این شهر می‌درخشند.
امامزاده اسماعیل(ع)
حضرت امامزاده اسماعیل(ع) از امامزادگان بزرگواری است که مرقد مطهر ایشان در یکی از محله‌های قدیمی همدان واقع‌شده است. بقعه زیبا و آجری، اما کوچک این امامزاده و ضریح چوبی قدیمی(تا چند سال پیش) از قدمت این مکان حکایت کرده و در ورودی آن هم چند مزار به چشم می‌خورد.
این بقعه در منطقه‌ای از همدان واقع شده که بنا بر اسناد در روزگار قدیم، گورستان بوده، اما امروز خبری از آن نیست و دور تا دور امامزاده را خانه‌های مسکونی فراگرفته است. آستان مقدس امامزاده اسماعیل(ع) با نقشهٔ مربع شکل به ابعاد هشت در هشت متر ساخته‌شده و گنبدی بر فراز آن قرار دارد. در ضلع غربی آن برجستگی محدبی به صورت نیم استوانه وجود دارد که به دلیل وجود طاق‌نما و صفه داخل بنا است.
لوحه‌ای از سنگ مرمر هم بر بالای در ورودی نصب‌شده که در قسمت مثلت شکل بالای این لوح رقم 1135 و کلمات "یا فتاح" و "یا غفور" به خط نستعلیق برجسته خوش‌نویسی شده است.
در حاشیه درب ورودی گچ‌بری گل ستاره و شکل‌های هندسی گچی نقاشی شده و در بالای این حاشیه، مقرنس‌کاری یا قطار بندی با گچ تزئین‌شده است. تنها تزئین داخل حرم، حاشیه‌ای به خط کوفی بنایی به رنگ قرمز بر زمینهٔ سفید است که آیت‌الکرسی را بر آن نقاشی کرده‌اند.
بنابر کتیبه قدیمی کشف شده در بقعه و نوشته روی سنگ مزار، صاحب بقعه فرزند بلافصل حضرت امام موسی بن جعفر(ع) است. کتیبه از مرمت بنای امامزاده پس از حمله ویرانگر افغان‌ها خبر می‌دهد.
متن آن به شرح پیروزی و فراهم آمدن اسباب فتح در مقطع مهم تاریخی پس از فتنه افغان‌ها اشار دارد. تاریخ آن به سال 1135 هـ.ق اشاره داشته و بر تکه‌ای سنگ مرمر کنده کاری شده است تا یادبودی باشد از ارادت مردم همدان به آستان این امامزاده لازم التکریم.
امامزاده اسماعیل(ع) بنا به روایت مرحوم آیت الله عندلیب زاده، نسب شناس معروف همدان، فرزند بلافصل امام موسی ابن جعفر(ع) است. این بقعه در قرن نهم و دهم هجری قمری یکی از مزارهای معتبر همدان بوده و در منابع تاریخی مهمی از آن یاد شده است.
مرحوم عندلیب زاده ضمن اشاره به این کتیبه متن آن را خوانده و به جزئیاتش پرداخته است، اما سال‌ها پس از درگذشت آن عالم تبارنویس از کتیبه خبری نبود و امروز پس از بازیابی به عنوان یکی از مدارک باستان شناختی و اسناد ارزشمند بقاع متبرکه همدان در موزه وقف این استان نگهداری می‌شود.
در اهمیت بقعه حضرت امامزاده اسماعیل(ع) همین بس که یک دانگ مشاع از روستای حیدره وقف روشنایی آن شده است. این موقوفه به وسیله میرمنتها رضوی در دوران صفوی یعنی سال 1118 هـ.ق ایجاد شده و به موقوفه آقامیرمنتها رضوی شهره است. متن این وقف‌نامه قدیمی هم شخص مدفون در بقعه را فرزند امام موسی ابن جعفر(ع) معرفی کرده است.
شاهزاده حسین(ع)
حسین بن علی النقی(ع) معروف به شاهزاده حسین(ع) از امامزاده‌های شاخص استان همدان به شمار می‌رود که مقبره ایشان در شهر همدان واقع‌شده است. این بقعه باوجود شهرت بسیار در حصار بانک ملی-که زمین آن بخشی از املاک بقعه شریف بوده و بعدها تصرف شده قراتر گرفته و از دید گردشگران خارج است.
شاهزاده حسین(ع) فرزند بلافصل امام هادی(ع)، برادر امام حسن عسکری(ع) و عموی بزرگوار امام زمان(عج) هستند و بر اساس آنچه روایات از تعداد فرزندان امام هادی(ع) مطرح کرده‌اند، وجود مبارک امامزاده حسین(ع) تنها عموی امام عصر(عج) است که مزارش در ایران واقع‌شده است.
همین انتساب سبب شده تا مردم همدان گاه گرفتاری و زمان دردمندی برای تسکین به این بقعه شریف بشتابند، شاهزاده حسین(ع) ملجأ دل‌های دردمندی است که جز پروردگار هستی پناهی برای خود نمی‌یابند و حاجت‌های خود را پنجه در پنجه ضریح به امید استجابت زمزمه می‌کنند.
آستان مقدس شاهزاده حسین(ع) همدان از معماری بسیار زیبایی برخوردار بوده و از چندین بخش شامل ایوان ورودی، شبستان پیشین، اتاق مقبره و سردابی که در عمق 3 متری از کف زمین قرار دارد، تشکیل شده است.
این بنا هویت تاریخی مشخصی نداشته و در برخی از روایت‌های تاریخی آمده است که برای نخستین بار در عهد ایلخانان مغول و به دستور خواجه نصیرالدین توسی، ساختمان امامزاده در ابعاد وسیع‌تری مورد بازسازی قرار گرفته و بنابر همین نقل قول‌ها، یکی از منتسبین به خواجه نصیرالدین نیز در صحن این امامزاده دفن شده است.
امامزاده هادی بن علی(ع)
امامزاده هادی بن علی(ع) معروف به "فرزند علی" از سادات جلیل‌القدری است که مزار مطهر ایشان در پایتخت تاریخ تمدن واقع شده و با وجود آنکه نسب شناسان، ایشان را فرزند بلافصل امام زین العابدین(ع) می‌دانند، دچار غربت شده و بسیاری از مردم همدان از این موضوع بی‌اطلاعند.
آستان مقدس امامزاده هادی بن علی(ع) که شامل بقعه‌ای کوچک و خشتی با معماری زیباست که در گوشه‌ای از میدان آرامگاه باباطاهر واقع شده است. حریم امامزاده که در اسناد وقفی درج شده هزار و 800 مترمربع است و بنا بر اظهار نظر مرحوم دکتر مصطفوی، این بقعه از بناهای قرن ششم هجری است که در دوره صفویه و احتمالا در زمان شاه طهماسب اول صفوی(981-930 ه.ق) بازسازی شده است.
شبستان حرم، فضای مربع شکل کوچکی به مساحت نزدیک به 30 متر مربع است که در ارتفاع بالاتر، تبدیل به هشت ضلعی می‌شود و در هر گوشه، طاق‌نمایی به عنوان پایه طاق مدور ساخته شده است.
این هشت ضلعی بازهم در بالاتر به 16 ضلعی تبدیل می‌شود و روی آن گنبدی آجری از نوع گنبدهای دو پوشش قرار دارد. دیوارهای اطراف حرم از کف تا ارتفاع 5/2 متری با آجرهای سفالی فیروزه رنگی پوشیده شده که از قدمت بسیار برخوردارند و در تعمیرات و بازسازی سال‌های اخیر هم بدنه جانبی و سطح داخلی این بقعه، آیینه‌کاری و تزیین شده است.
در وسط شبستان، ضریح زیبایی قراردارد که خوشه‌های فلزی آن و آیات کریمه که با مس سرخ نگاشته شده، جلوه ویژه‌ای به آن بخشیده است. سنگ قبری که از دیرباز داخل ضریح قرار گرفته، صاحب این مزار شریف را چنین معرفی می‌کند: "امامزاده عظیم‌الشأن حضرت هادی بن علی بن حسین(ع) معروف به فرزند علی(ع).
درباره نسب این امامزاده بزرگوار، منابع مختلفی چون «بحرالأنساب» و «بدائع الانساب» اتفاق نظر دارند که ایشان فرزند بلافصل امام علی بن الحسین(ع) هستند و یک اعتقاد بر این است که ایشان در زمان حکومت حجاج بن یوسف در جریان مهاجرت از مدینه به ری درهمدان رحلت فرموده‌اند.
نظر دیگر بر این است که این سفر در زمان هشام بن اسماعیل حاکم مدینه در سال 86 ه..ق رخ داده و در ورقه شجره‌نامه امامزاده به این نکته اشاره شده که تا حدود 70 سال پیش، لوحی به خط کوفی مربوط به هویت صاحب بقعه در دیوار آن وجود داشته که با همدستی خادم بنا به سرقت برده شده است.
این بقعه شریف به دلیل قرارگرفتن در داخل یک بوستان و نزدیکی آرامگاه باباطاهر، هر سال پذیرای گردشگران بسیاری به ویژه در فصل تابستان است.
امامزاده احمد(ع) و عبدالله(ع)
بقعه متبرکه امامزاده عبدالله(ع) نه‌تنها در همدان و غرب کشور بلکه در بین مسلمانان سایر کشورها جایگاه نیز ویژه‌ای داشته و موردتوجه گردشگران خارجی است. یکی از میدان‌های شهر همدان، میدان امامزاده عبدالله(ع) است. موقعیت جغرافیایی این میدان نسبت به میدان اصلی(میدان امام خمینی) شمال غربی بوده و با اینکه تنها نزدیک به 800 متر با میدان اصلی فاصله دارد از میدان‌های مرکزی شهر همدان محسوب می‌شود.
دلیل نام‌گذاری این میدان، وجود آرامگاه دو نفر از امامزادگان منسوب به امام موسی کاظم(ع) در این میدان است. این آرامگاه دربرگیرنده مزار امامزاده عبدالله(ع) و پدر بزرگوارش امامزاده احمد(ع) بوده و در شجره‌نامه این دو امامزاده بزرگوار چنین آمده است: " جناب عبدالله بن احمد بن محمد بن ابراهیم بن عبیدا... بن موسی الکاظم(ع)".
نقل کرامات این آرامگاه، محدوده‌های جغرافیایی را نیز پشت سر گذاشته و به دیگر استان‌ها رسیده است به طوری که اشخاصی از شهرهای دیگر برای ادای نذورات خود به شهر همدان و زیارت امامزاده عبدالله(ع) می‌آیند.
کرامات شفاهی درباره این امامزاده بسیار است، اما از سخن‌های معتبر در شأن این امامزاده می‌توان به این دو سخن اشاره کرد: "آیت‌الله علی دامغانی به هنگام بامداد، امام عصر(عج) را ملاقات می‌کند، درحالی‌که از این بقعه خارج می‌شده است".
مرحوم حجت‌الاسلام عندلیب زاده نیز نقل کرده است که "پس از فراغت از شناسایی بقعه و نگارش شجره در عالم رؤیا دیدم از کنار این مزار عبور می‌کنم. دو سید بزرگوار را مشاهده کردم که از این بقعه خارج شدند و یک جعبه پر از شیرینی‌های ویژه به من مرحمت فرمودند و دیدم درون شیرینی‌ها جواهراتی بس زیباست".
آستان مقدس امامزاده عبدالله(ع) دارای تعدادی اشیاء قدیمی همچون سنگ قبری با قدمت 400 سال است که با ساخت موزه به این مکان منتقل می‌شود. مردم همدان به امامزاده عبدالله(ع)، اعتقاد ویژه‌ای دارند به طوری که گشتن دور این بقعه متبرکه در شب عروسی برای نوعروسان و نو دامادان همدانی به یک رسم تبدیل‌شده است.
مردم شهر همدان از دیرباز، آن گونه که نقل‌شده، ارادت خاصی برای این آرامگاه قائل بوده و با جان و دل در حفظ و نگهداری آن می‌کوشیده و برای گرفتن حاجات خود و زیارت به این آرامگاه مشرف می‌شدند.
امامزاده یحیی(ع)
از دیگر بقاع متبرکه همدان که نسب ایشان به امام مجتبی(ع) می‌رسد، امامزاده یحیی(ع) است. روى سنگ قبر امامزاده هیچ‌گونه نوشته‌اى وجود ندارد، اما با توجه به شجره‌نامهٔ موجود، امامزادهٔ مدفون در این بقعه با هشت واسطه به امام حسن مجتبى(ع) مى‌رسد.
ایشان سیدی جلیل‌القدر و صاحب کرامات در همدان بوده که نیمه دوم سده هشتم در همدان مى‌زیسته و مردم را به دوستى اهل‌بیت دعوت مى‌‌کرده است. علامه نسابه سید جعفر اعرجی نجفی، متوفای 1332 هـ.ق درباره امامزاده یحیای همدان می‌نویسد: «یحیی به علی بن علی بن سعید بن علی بن داود بن سلیمان بن عبدالل ه‌بن موسی الجون‌بن عبدالله المحض بن الحسن المثنی بن الامام الحسن و هو السید الجلیل صاحب الکرامات کان بهمدان و اولد و له فیها مشهد یزار و یعرف بمشهد».
بقعه متبرکه امامزاده یحیی(ع) در محله‌ای به همین نام و در حاشیه شمالی بلوار آیت‌الله مدنی شهر همدان قرارگرفته و از آثار باشکوه دوره صفویه است که در زمان قاجار، رواق‌هایی بر آن افزوده‌اند و زبیده خاتون دختر فتحعلی شاه نیز به عمران این بقعه کوشیده است، اما صندوق ضریح متعلق به سده هشتم و نهم ایلخانی یا تیموری است.
این بنا دارای دو ورودی است که یک درِ آن به داخل کوچه و درِ دیگر به بلوار مدنی باز می‌شود. ورودی اصلی این امامزاده در ضلع غربی دارای سردری قوس‌دار و دو مناره ساده است. در هنگام ورود به حیاط، طاق‌نمای زیبایی در ورودی امامزاده دیده می‌شود که دور تا دور آن آینه‌کاری شده اما در برخی قسمت‌ها از بین رفته است.
در چهار گوشه جبهه خارجى ساختمان مقبره هم راه‌پله‌هایى براى دسترسى به حجره‌هاى طبقه دوم و پشت‌بام وجود دارد. بقعه در وسط حیاطی بزرگ و مستطیل‌شکل قرار دارد که دیواره‌های شمالی، جنوبی و شرقی، آن را محصور کرده‌اند. مقبره دارای پلان مستطیل‌شکل و دوطبقه است و در هر ضلع آن ایوانی کشیده شده که با یک ورودی قوس‌دار به داخل بقعه راه می‌یابد.
ورودی اصلی که در ایوان غربی قرار دارد، آینه‌کاری شده است و در آن، اشعاری از محتشم کاشانی و بیان نام پنج تن اهل‌بیت(ع) و تاریخ 1306 به‌چشم می‌خورد. داخل بقعه، حرم مربع‌شکل بزرگى به‌ابعاد 6 متر در وسط قرار دارد.
میان حرم، ضریح چوبى به‌طول 260 و عرض 182 و ارتفاع 108 سانتىمتر روى پایه مرمرى از سنگ‌هاى قدیمى قرار دارد که در حدود 15 سانتىمتر ارتفاع دارد. داخل ضریح صندوقى به‌طول 174 سانتىمتر و عرض 1 متر با ارتفاع 104 سانتىمتر قرارگرفته است. دو طرف طول صندوق، منبت‌کاری‌های زیبایی انجام‌شده که به قرن‌هاى هشتم و نهم هجرى قمری مربوط است.
امامزاده خاتونیه(س)
امامزاده خاتونیه(س) در جنوب‌غربی آرامگاه بوعلی‌سینا محله درودآباد و انتهای بازارچه شریف‌الملک همدان قرار گرفته است. اهالی این منطقه معتقدند که این امامزاده فرزند امام موسی‌بن جعفر(ع) است.
این بقعه متبرکه محل برگزاری جلسات مذهبی زنانه و قرائت قرآن است می‌شود. به گفته برخی از اهالی محله، زیارتنامه قبلی این امامزاده و سنگ قبر آن که تاریخ این بقعه بر روی آن نگاشته شده بود به سرقت رفته زیرا این بقعه دارای موقوفاتی بوده که در این اسناد موجود بوده و برخی برای پنهان ماندن موضوع، آن را به سرقت برده‌اند.
بقعه مستطیل شکل امامزاده خاتونیه(س) سال 1369 تجدید بنا شده و نزدیک به 13 در 7 متر مساحت داشته و دیواره‌های بقعه ساده و بدون تزینن است. در گذشته ضریح کوچکی به سبک خانه‌مربع در این بقعه نصب شده بود، اما اکنون ضریح آن فلزی است. گنبد امامزاده هم فلزی است.
امامزاده خانم گرجی(س)
آستان مقدس امامزاده خانم گرجی(س) در نزدیکی میدان آرامگاه باباطاهر واقع‌شده و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ایشان از نوادگان حضرت امام موسی بن جعفر(ع) هستند.
این بقعه متبرکه شامل اتاق کوچکی است که به صورت چهار طاقی ساخته‌شده و اتاق کوچکی هم در سمت جنوب و متصل به بقعه قرار دارد که مدخل بقعه محسوب می‌شود.
امامزاده خانم گرجی(س) دارای سنگ قبری آهکی به قدمت 900 سال بوده که نزدیک به 50 سال پیش به سرقت رفته و سنگ جدیدی به صورت سطحی جایگزین آن شده است.
نسب صاحب این مکان مقدس با سه واسطه به هفتمین امام شیعیان(ع) می‌رسد و بنابر اظهارات افراد مطلع، نام ایشان سکینه یا فاطمه یا زهرا بوده است. ایشان به قصد زیارت حضرت امام رضا(ع) به ایران سفر کرده و از همدان عبور می‌کنند و در مدت اقامت کوتاه در همدان، مردم از کرامات وجود ایشان که ذختری نوجوان بوده بهره‌مند می‌شوند.
این بانوی جلیل القدر در مشهد قدس در محله‌ای به نام "گرجی" ساکن می‌شوند و مردم همدان با اطلاع از این موضوع از ایشان دعوت می‌کنند که به همدان بازگردند. ایشان پس از مدتی سکونت در همدان از دنیا رفته و مردم برایشان بارگاه ساخته و این محل دارالشفای بیماران شده و به امامزاده خانم گرجی(س) معروف می‌شود.
امامزاده زبیده خاتون(س)
آستان مقدس امامزاده زبیده خاتون(س) از دیگر بقاع متبرکه‌ای است که نسب ایشان به امام کاظم(ع) می‌رسد. این امامزاده دارای بنای آجری ساده مشتمل بر اتاق مربعی با طاق گنبدی کوتاه بود که هم‌اکنون بازسازی‌شده است،
تاریخ‌شناسان بر این عقیده‌اند اصل بنای این بقعه مربوط به عهد مغول بوده و در زمان فتحعلی‌شان قاجار احیا یا تعمیر شده است. آستان مقدس امامزاده زبیده خاتون(س) در محوطه میدان آرامگاه بوعلی، ابتدای بلوار شهید مدنی(ره) و داخل کوچه واقع‌شده است.
امامزاده محسن(ع)
نسب این امامزاده بزرگوار بر اساس شجره‌نامه موجود در بقعه به دومین امام شیعیان یعنی امام مجتبی(ع) می‌رسد. بنای بقعه از آثار دوره مغول و مربوط به قرن هشتم هجری بوده و ساختمان بقعه از بیرون به‌شکل مستطیل است و در جلو، ایوان بزرگی ساخته‌شده که ورودی مقبره را تشکیل می‌دهد و دو اتاق دوطبقه در طرفین آن قرار دارد.
بنای موسوم به امامزاده محسن(ع) از دو حرم یا شبستان پیوسته و مرتبط با یکدیگر تشکیل‌شده که در حرم نخستین یا حرم صحابه بنا به نظر و عقیده برخی از پژوهشگران صاحب‌نظر، ابودجانه انصاری، صحابه پیامبر و چند نفر دیگر از یارانش که در جریان فتح غرب ایران و همدان شرکت داشته و در این نبردها به‌شهادت رسیده‌اند، مدفون هستند.
تا چند سال پیش، صندوق چوبی منبت زیبایی با تاریخ 935 هجری داخل ضریح چوبی امامزاده وجود داشت که کتیبه و نوشته روی آن صاحب مزار را «محسن‌بن علی‌بن ابی‌طالب» معرفی می‌کرد.
البته هم‌اکنون صندوق مزبور در بنا موجود نیست و بنا به دلایل نامعلوم به مکان نامشخصی منتقل‌شده است، اما برخی افراد صاحب‌نظر در صحت این انتساب تردید کرده و معتقدند که فرزندان حضرت علی(ع) به ایران نیامده‌اند.
به‌روایت لوح و زیارتنامه موجود در بقعه، برخی از احفاد ائمه در معرفی، نام نخستین جدّ خود را هم ذکر می‌کرده‌اند که این مطلب درباره امامزاده محسن نیز مصداق دارد. مرحوم عندلیب‌زاده درباره شخص مدفون در حرم اصلی بنا، مطالعات گسترده‌ای انجام داده و با استناد به برخی نوشته‌ها و مدارک تاریخی هویت فرد مدفون را چنین بیان داشته‌اند: «محسن‌بن علی‌بن الحسین (الأثرم) ابن حسن المجتبی‌بن علی‌بن ابی‌طالب.
وی می‌نویسد: "در اینکه امام حسن مجتبی فرزندی به‌نام «حسین» داشته که به «حسین الأثرم» معروف بوده، بین دانشمندان فن النساب هیچ اختلافی نیست. او سیدی جلیل‌القدر و عالمی فاضل و دارای خلقی نیکو بوده است. دارای فرزند و فرزندزادگانی بوده از جمله «علی» و «ام‌سلمه» و ام‌کلثوم.» بیهقی هم می‌گوید: "محسن بن علی بن الحسن بن امیرالمؤمنین علی امه اخت محمد باقر دفن بحدود همدان ب«مسارد» و صلّی علیه قاضی همدان".
به اعتقاد عندلیب‌زاده در شجره‌نامه فوق نام «حسین الاثرم» افتاده و سپس می‌نویسد: "بهترین شاهد بر این مدعا این است که در همین عبارت مادر محسن به‌عنوان خواهر امام باقر(دختر امام سجاد) معرفی‌شده، بنابراین پدر «محسن» داماد امام سجاد بوده و به‌تصریح همین بیهقی داماد امام سجاد «علی‌بن الحسین‌بن الحسن» است نه علی‌بن الحسن. پس شجره‌نامه صحیح همان است که در ابتدای مطلب ذکر شد.
با توجه به آنچه گفته شد و با توجه به عبارت موردبحث از بیهقی باید گفت امامزاده محسن از طرف پدر با دو واسطه به امام حسن مجتبی و آنگاه به امیرالمؤمنین می‌رسد و از سوی مادر هم نوه امام سجاد(ع) بوده است".
بیهقی از سبب و تاریخ مهاجرت این امامزاده به همدان و نیز زمان رحلت او سخنی به‌میان نیاورده و می‌گوید او در اطراف همدان «مسارد» دفن شد و قاضی همدان بر او نماز خواند.
این بقعه به‌دلیل قرارگرفتن در دره زیبای ماوشان رود که در منابع تاریخی به آن اشاره شده، پذیرای گردشگران بسیاری به‌ویژه در فصل‌های بهار و تابستان است زیرا دارای هوای مطبوع و خنک است.
امامزاده سید جلال الدین(ع)
بقعه امامزاده سید جلال الدین(ع) در میدان شریعتی همدان و داخل یک کوچه واقع شده است. بنا بر اسناد موجود نسب این امامزاده بزرگوار به امام زین العابدین(ع) یا امام کاظم(ع) می‌رسد.
ظاهرا این بقعه در قدیم دارای عرصه بوده، اما اکنون تنها بقعه فلزی سبز رنگی بدون ساختمان یا حتی حیاط در وسط کوچه قرار گرفته است.
امامزاده خضر(ع) همدان
بقعه این امازاده بزرگوار در محله خضر و شمال شرقی همدان بر فراز تپه‌ای قرار دارد. نقشهٔ بنا مربع به ابعاد ۴ و نیم متر در هر ضلع است که سقفی گنبدی بر بالای آن زده شده‌است.
آنچه بیش از همه در این بنا چشم‌گیر است؛ تزئینات خطی زیبا و نفیسی است که بر حاشیه چهار طرف جبهه داخلی اضافه شده‌است. در این بنا کتیبه‌هایی به خط کوفی و خط ثلث مشاهده می‌شود. در حاشیهٔ بالای دیوار از گوشهٔ سمت راست به طرف محراب نیز کتیبه‌ای شامل اشعار فردوسی به خط ثلث برجسته گچ‌بری شده‌است.
ساختمان بقعه خضر (ع) از نوع مقبره‌های چهارضلعی گنبددار است، مقبره به طور کلی از دو قسمت بدنه‌ی چهارضلعی آجری و گنبد کم ارتفاع یک پوشش آجری تشکیل شده است. ورودی کنونی بنا در بدنه‌ی ضلع شمالی بنا قرار دارد که مستقیما در داخل دیوار همین ضلع از بنا قرار گرفته است.
در نمای غربی بیرون بنا طاق‌نمایی وجود دارد که در طرفین آن برخی تزیینات از قبیل بقایای کتیبه‌ای فارسی و به خط کوفی و ثلث وجود دارد. همچنین در این بخش از بنا و چسبیده به ضلع غربی بنا تزییناتی از قبیل مهرهای گچی تزیینی بین آجر که از مشخصه‌های تزیینی دوره‌ی سلجوقی است، مشاهده می‌شود. در اضلاع جنوبی و شرقی بنا دریچه‌ها یا نورگیرهایی تعبیه شده که نور و روشنایی داخل مقبره را تامین می‌کنند.
گنبد کوتاه مدوری بر فراز بقعه وجود دارد که در چهار سمت آن، برآمدگی‌های و سه‌کنج‌های داخل بنا دیده می‌شود. ضریح فلزی بقعه هم در وسط اتاق مقبره قرار گرفته و بنا به‌طور کامل از آجر با ملات ساروج و در برخی قسمت‌ها با گچ و آهک ساخته شده است. همه سطوح داخلی بنا با روکش گچ سفیدکاری شده است.
امامزاده قاسم(ع)
بقعه امامزاده قاسم(ع) در بیرون شهر همدان نزدیک روستاى حیدره واقع است. در زیارتنامه این امامزاده آمده است: «السلام على قاسم بن موسى و على جیرانک». حجت الاسلام عندلیب‌زاده درباره نسب این امامزاده می‌نویسد: «قاسم بن احمد بن قاسم بن محمد معروف به بطحائى از اعقاب زید بن حسن(ع).
بنابر اسناد تاریخی در قرن سوم هجرى بسیارى از سادات علوى و حسینى از مدینه هجرت کرده و به بلاد جبل چون همدان رهسپار شدند. یکی از این افراد قاسم بن احمد بطحائى است. او اولین نفرى از سادات علوى حسنى بوده که به همدان آمده است. قاسم و فرزندانش در همدان سکونت داشته و صاحب عزت و ریاست بوده‌اند.
امامزاده عیسی بن احمد(ع)
بقعه متبرکه امامزاده عیسی بن احمد(ع) در یکی از محله‌های قدیمی همدان به نام "پای مصلی" و کمی پایین‌تر از محله "حاجی" واقع شده و دارای معماری زیبا و چشم‌نوازی است.
در بین مردم به ویژه اهالی محله "پای مصلی" دارای احترام و منزلت دینی و مذهبی فراوانی است و اهالی و خادمان امامزاده از وقوع معجزه‌ای در سال 1329 هجری، خورشیدی خبر می‌دهند.
این بقعه در انتهای خیابان شهدا و نزدیک مسجد حضرت زهرا(س) واقع شده و بناى آن در دوره شاه تهماسب اول صفوى (984-930 هجرى، قمری) ساخته شده است.
بقعه آن کم ارتفاع و کوچک و چهارطاقى است و مدخل ورودى آن راهرویى کوچک است که در دو سوى آن دو اتاقک کوچک هشتى مانند ساخته شده که محل خادم و کفشدار مقبره است. طرف راست داخل حرم، هشت ضلعى است که طول قسمت وسط آن هشت متر است و به همین اندازه نیز عرض دارد. در این هشت ضلعى، طاق‌نماهاى جناغى معمولى ساخته شده‌اند.
داخل حرم، عاری از هرنوع تزئینات گچبرى و کتیبه است و یک سره از آجر ساده است که اندودى از گچ ساده روى آن را فرا گرفته و به رنگ سبز تزئین شده است.
بنابر شجره‌نامه موجود دربقعه و نظر مرحوم عندلیب همدانی، پژوهشگر معاصر، نسب این امامزاده شریف چنین گفته شده است: " عیسی بن احمد بن موسی بن احمد بن محمد الاعرج بن احمد بن موسی المبرقع بن امام محمد الجواد(ع)".
در پای آن گور، سنگ قبر دیگری از مرمر، اما کوچک‌تر دیده می‌شود که بر آن چنین نوشته شده است: «شاه ملا ابن سلطان علی» متوفی ربیع الثانی 1032 ه.ق و بنا بر نظر کارشناسان می‌توان گفت هر دو سنگ قبر مزبور اهل بن علی(ع) است.
سمیه مظاهری/
نظر شما