خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ ۳۰ سال طول کشید تا به وطنش بازگردد. سفرهایش خیلی طولانی شد. از وقتی در روستای «رشی» واقع در شهرستان رودبار کشف شد، سفرهای زیادی داشت. چگونه سراز «لندن» درآورد، بماند ولی از وقتی به موزه ملی ایران سپرده شد، با تشریفات رسمی تاکنون در پنج کشور جهان به نمایش درآمده است. نمایشگاه ایران مهد تمدن در موزه درنتس هلند، موزه آلیکانته اسپانیا و موزه کشورهای ژاپن و کره جنوبی، تنها برخی از سفرهای «جام رشی» است.
جامی نقره ای با نقوش برجسته و روکشی از طلا. قدیمی ترین شی باستان شناسی در دنیاست که پرسپکتیو و نقوش سه بعدی دارد. نقش ها، موتیف‌هایی است با مفاهیم صور فلکی و نمادهای آئینی. حالا این جام پس از ۳۰سال دوری از سرزمینی که کشف شد، به مدت ۱۴روز در موزه باستان شناسی گیلان، در ابتدای خیابان بیستون شهر رشت به نمایش عموم درآمده است. همراه این شی باستانی، ۲۰۰ قلم ظروف دوره ساسانی هم در معرض دید عموم قرار گرفته است. اشیایی که از گور دخمه‌ها و محوطه‌های باستانی گیلان کشف شده و یا وسایلی که از حفاران غیرمجاز ضبط شده است.
به سراغ کسی رفتیم که در بازگردان این جام بی‌نظیر و همچنین ساماندهی و نمایش این اشیا، نقش بسزایی داشته است. « نسرین قوامی» مدیرموزه باستان شناسی گیلان درباره وجه تسمیه و موقعیت روستای تاریخی رشی می گوید: «رشی» نام روستایی در بخش رحمت آباد شهرستان رودبار است که چندین محوطه و گورستان باستانی و تاریخی دارد. آثار مکشوفه در این منطقه به هزاره اول قبل از میلاد می‌رسد. یکی از محوطه‌های تاریخی این منطقه، غارهای دوگانه دربندرشی است. کاوش‌های صورت گرفته در این غارها- که در سال‌های ۱۳۷۸و ۱۳۹۱ صورت گرفت -نشان داد یکی از قدیمی‌ترین استقرارگاه‌های انسان دوره پارینه سنگی است. البته جام رشی در غار پیدا نشده است. «رشی» به معنای قهوه‌ای و سیاه می‌باشد و ریشه در مباحث اقلیمی منطقه دارد.
قوامی درباره چگونگی کشف اثر می‌افزاید: بعد از زلزله سال ۱۳۶۹گیلان، بخش وسیعی از شهرستان رودبار دچار آسیب گردید. در زمان مرمت و بازسازی یک واحد مسکونی در روستای رشی، یکی از گور دخمه‌ها تخریب و بعد از خاکبرداری مجموعه بی‌نظیری از ظروف سفالین، اشیا مفرغی، جام‌های پایه‌دار و بشقاب سیمین زراندود رشی، به‌صورت اتفاقی کشف و این مجموعه در سال ۱۳۷۲به موزه رشت منتقل شد. یک سال بعد، جام رشی، به موزه ایران باستان منتقل و سال‌ها در جمع کاروان اشیای ایران در نمایشگاه‌های معرفی آثار هنری ایران در کشور های اروپایی به نمایش در آمد.
وی ادامه داد: این اثر در مهر ماه ۱۴۰۰بعد از پیگیری‌های متعدد به موطن خود بازگشت و با ساماندهی ۲۰۰ قلم شی باستان شناسی دیگر در هفته میراث فرهنگی و همزمان با روز جهانی موزه‌ها، در موزه باستان شناسی گیلان تا ۱۰خرداد به نمایش عموم درآمده است.
مدیرموزه رشت، اضافه می‌کند: جام رشی با وزن ۱۸/۵۸۳گرم و با شماره اموالی ۵۶۰ در مخزن موزه رشت نگهداری می‌شود. این جام، نقوش برجسته‌ای با بن‌مایه‌های نمادین انسانی و حیوانی دارد که نمایانگر مفاهیم مادی و ارزش‌های دوره ساسانی است. در تکنیک ساخت این اثر ارزشمند فنون ریخته‌گری، قلم زنی، کنده‌کاری، چکش‌کاری، لحیم‌کاری و ملغمه به‌کار رفته و هنرمند فلز کار با رعایت ترکیب و تقارن، نظمی منطقی از نظر تعداد و ترکیب اجزا، به ظرف داده است.
به نقوش جام می‌نگرم و مبهوت می‌مانم از اینکه هنرمند آن روزگار چگونه توانسته چنین اثر هنری زیبایی با نقوش برجسته ملهم از طبیعت گیلان، بر جامی نقره‌ای به صورت کامل متقارن و منظم به تصویر بکشد. جامی که احتمال می‌دهند به سفارش یکی از بزرگان منطقه ساخته شده و پشتوانه حکمران بوده است.
« میثم نوائیان» باستان شناس مستقر در موزه، مفاهیم نمادین و نقوش حک شده بر جام را برای بازدید کنندگان توضیح می‌دهد: این جام از دو منظر قابل بررسی هست. تکنیک فلزکاری و دوم نقوش آن. این جام، نخستین شی دوره ساسانی است که بعد دارد. جام رشی گیلان نخستین شی دوره ساسانی با نقوش پرسپکتیو است. مثلا ماهی که در آب شیرجه زده و تنها دم آن پیداست و یا اردکی که سرش را از زیر آب بیرون آورده است. نقوش این جام به لحاظ نجوم و صور فلکی هم قابل بررسی است. چرا هنرمند بُزی را کشیده که دم آن به شکل ماهی است و انسان‌های بالدار دور ظرف چه مفهومی دارد؟!
نوائیان ادامه می‌دهد: نقوش برجسته روی این جام، از نقش‌های استاندارد دوره ساسانی است. این ظرف همچون سایر ظروف نقره ساسانی از جمله بشقاب‌های مدور با یک پایه کوتاه می‌باشد که تزئینات سطح درونی آن، علاوه بر موضوعات نمادین، به منابع طبیعی و محیط زیست گیلان هم پرداخته است. نقوش برجسته این جام، رودی پر از ماهی و مرغابی است و چهار مرد صیاد با قایق پر از ماهی، سبک زندگی توده‌ی جامعه را نشان می‌دهد. زمینه نقش برجسته زر اندود شده و لبه بیرونی در چهارراس دو قطر عمود بر هم یک دایره، قایق و ماهیگیران جوان با سینه‌های ستبر و بدون بالا پوش را نشان می‌دهد که نشان از ممارست و استمرار در کار دارند.
نوائیان ادامه می‌دهد: در بخش میانی بشقاب مدال کوچکی از یک کبک دری در مرکزش افزوده شده و سایر نقوش به‌صورت دورانی حول محور آن نقش بسته‌اند. در محور دوم، چهار نقش ترکیبی اساطیری الهام گرفته ز صور فلکی، نشان دهنده چهار فصل و آشنایی مردم آن دوره با علم نجوم و آسمان دارد. چهار الهه در میان نقوش دیده می‌شود که به نوعی حامی صیادان است. ماهی نماد آب، نگهبان ریشه‌های درخت زندگی، همراه همیشگی با ایزد بانوی آب‌ها یعنی آناهیتاست. الهه‌ای که سمبل زایش و باروری است.
وی اضافه می‌کند: رود و قایق‌ها، مملو از ماهی است و و نشان از وفور نعمت در منطقه دارد و من به دیگر نمادهای این نقوش می‌اندیشم. ایزد بانو آناهیتا که در توصیف اوستا، سوار بر چهار اسب باران، برف، تگرگ و شبنم، برکت را بر این سرزمین فرو می‌آورد. نقش شیر، نمادی از الهه مهر و نگهبان، اسب نمادی از آزادی و صور فلکی قوچ، نمادی رمزگونه از باروری، دلاوری و پیروزی و شاخ‌های خمیده و منحنی قوچ که الهام گرفته از قطره‌های باران است و الهه‌های باروری با روبانی که اقبال خوب را به ارمغان می‌آورند.
و چقدر تور صیادان و قایق‌های کوچکشان برایم آشناست. این قایق‌های کوچک، همان لوتکاهایی است که هنوز هم صیادان گیلانی به آب می‌زنند و تورهایی که بر آب افکنده‌اند، انگار همان «سالی» یا «ماشه» هایی است که در گذشته با نخ‌های ابریشمی بافته می‌شد تا موقع بر آب افکندن محکم بوده و گسسته نشود. زلزله ۳۱خرداد منجیل، عجب گنج نهانی را از دل زمین برملاکرد!
نظر شما