به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجدخبرگزاری شبستان، امامت امام صادق(ع) همزمان با سال‌های پایانی حکومت بنی امیه و سال‌های آغازین حکومت بنی عباس بود و به علت ضعف و عدم استقرار نظام سیاسی، ایشان فرصت بسیار مناسبی برای فعالیت فرهنگی و مذهبی به دست آوردند. عصر این امام همام، عصر جنبش فرهنگی و فکری و برخورد فرق و مذاهب گوناگون بود. حضرت(ع) حوزه و دانشگاه علمی وسیعی به وجود آوردند و با بهره گیری از ظرفیت مساجد در رشته های مختلف علمی و نقلی شاگردان بزرگی تربیت کردند. از ایشان احادیث بسیاری نیز در جایگاه و اهمیت مسجد روایت شده است.
به مناسبت 25 شوال، سالروز شهادت آن حضرت(ع)، گفت و گویی با حجت الاسلام «امیرعلی حسنلو»، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه درباره جایگاه مسجد از منظر ششمین امام شیعیان(ع) و نیز شیوه اداره مسجد توسط ایشان ترتیب دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
جایگاه مسجد در صدر اسلام و کارکرد آن در عصر نبوی و ائمه اطهار(ع) چگونه بوده است؟
در تمدن اسلامی، مسجد، اولین نهاد رسمی اسلام بود و تمام فعالیت های دینی از طریق این پایگاه انجام می شد. اولین اقدام رسول اکرم (ص) پس از هجرت به مدینه، تاسیس مسجد بوده است. مهمترین پیام این سیره رسول الله(ص) به مردم این بوده که اسلام دین سیاست و کشورداری است. در تمام کتاب های تمدن اسلامی اگر تامل شود، در تشکیلات اسلامی و نهادهای اداری اسلام تا قرون اخیر، مسجد مرکز همه تصمیمات در اسلام است و بنای مسجد در شهر سازی حرف اول را می زد.
مسجد در صدر اسلام همواره محل صدور فرهنگ و فرهنگ سازی نیز بود و در این بنای مقدس همه امور و برنامه های توحیدی و عبادی انجام می شد، از آموزش علم تا جهاد و دفاع از مرزهای اسلام، همه رویکرد مقدسی بوده است که با محوریت مسجد انجام می شد، تا جایی که اگر به آثار و بناهای تاریخی زمان حاکمیت خلفا تامل و نگریسته شود، می بینیم که بهترین مکان را به مسجد و کتابخانه های بزرگ اختصاص می دادند و کتابخانه ها و مراکز تعلیمی در کنار مساجد بنا می شد.
پیام این معماری و هنر در تمدن اسلامی بسیار مهم است که علم و عبودیت در کنار هم برای ساختن دنیا و آبادی آخرت پیوند ناگسستنی دارند. برخلاف اندیشه الحادی غرب که علم را در مقابل دین و جدای از دین یا سیاست را جدا از دین می داند و با این اندیشه درصدد است که تمدن و بینش اسلامی را محو کند و به انحرافات فکری و عملی در بین مسلمانان دامن بزند.
از امام جعفرصادق(ع) به عنوان رئیس مکتب تشیع در اهمیت جایگاه مسجد چه روایاتی نقل شده است؟
تاکید فراوان بر ملازمت مومنان به مساجد و آباد نگهداشتن خانه های خدا از جمله مواردی بوده است که امامان معصوم(ع) بر آن سفارش داشته اند.به گونه ای که امام صادق(ع) در اهمیت حضور در مسجد فرمودند: «صَلُّوا مِنَ الْمَسَاجِدِ فِی بِقَاعٍ مُخْتَلِفَةٍ فَإِنَّ کُلَّ بُقْعَةٍ تَشْهَدُ لِلْمُصَلِّی عَلَیْهَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ،در مسجد در نقاط مختلف آن نماز بخوانید که هر قطعه در روز قیامت برای کسی که بر آن نماز خوانده گواهی خواهد داد.». همچنین حضرت(ع) فرمودند: «لاصَلاةَ لِجارِ المَسجِدِ إلاّ فی المَسجدِ ، إلاّ أنْ یَکونَ لَهُ عُذرٌ أو بهِ عِلَّةٌ، همسایة مسجد باید نماز خود را در مسجد بخواند، مگر در مواردی که معذور یا بیمار باشد.»
از جمله اموری که درباره مسجد وجود دارد احکام خاص مسجد است در منابع فقهی برگرفته از سیره و سنت به حرمت جایگاه مسجد تاکید شده است. از امام جعفر صادق (ع) احکام زیادی درباره حرمت مساجد و حریم مساجد وارد شده که قابل توجه است، حضرت درباره تعمیر و ساختن مساجد،فضیلت و پاداش و برکات آباد کردن خانه های خدا و درباره توجه به امور مربوط به مساجد روایات زیادی داشته اند که همه اینها نیازمند تبیین روشمند در جامعه امروز است.
با توجه به اینکه امام صادق بیش از چهار هزار شاگرد تربیت کرده اند حضرت(ع) از ظرفیت مسجد چگونه در راه رشد و توسعه تمدن اسلام و حفظ و رونق دین بهره گرفتند؟
امام جعفرصادق(ع) مذهب فقهی اهل بیت(ع) را در مقابل مذاهب فقهی چهارگانه، تاسیس کردند. حضرت(ع) از ظرفیت مسجد در راه رشد و توسعه تمدن اسلام و حفظ و رونق دین استفاده بسیار زیادی نمودند. فعالیت علمی و فرهنگی امام صادق(ع) در مسجد بسیار گسترده بوده است. ایشان با فعالیت و تلاش و حضور دائم در مسجد النبی(ص) هم جایگاه فرهنگی مسجد را در تعلیم و تربیت و رشد علم و فرهنگ نشان دادند و هم مشکلات اجتماعی و معضلات را در این پایگاه حل نمودند و نشان دادند، که مسجد کانون امن و پناهگاه مسلمانان است.
تنها يكى از راويان آن حضرت(ع) به نام ابان بن تغلب، ۳۰ هزار حديث از امام صادق (ع) نقل كرده است. رجال كشى با سند از امام صادق (ع) نقل كرده است كه حضرت(ع) فرمودند: ابان بن تغلب سى هزار حديث از من روايت كرد. همچنين نجاشى در رجال خويش به نقل از حسن بن على وشا در حديثى آورده است كه گفت: در اين مسجد (مسجد كوفه) محضر ۹۰۰ تن از بزرگان حديث را درك كردم كه همگى مى گفتند جعفر بن محمد(ع) برايم حديث گفت. این گزارش حدیثی و تاریخی نمونه ای از نقش محوری مسجد در اسلام است که امام صادق (ع) از این ظرفیت برای خدمت به جامعه اسلامی و تمدن اسلامی سود برده است.
شیوه اداره مسجد توسط امام جعفرصادق(ع) چگونه بوده است؟
از جمله شیوه های حضرت (ع) مشغول نمودن مردم به امور فرهنگی، بیان احکام و استفاده از این ظرفیت در حل مشکلات مردم و جذب مردم به سوی مسجد بوده است. شکل دادن حلقه های علمی در مسجد و رونق دادن مسجد با حضور مردم، ایجاد شور و شعف در حاضرین با روش علمی و مهرورزی امام(ع) نسبت به مردم از دیگر روش های شیخ الائمه(ع) در اداره مسجد بوده است. اگر چه اداره ظاهری مسجد در آن دوران توسط حاکمان یا ماموران حاکمیتی بود، اما مهم اداره معنوی مسجد بود که با محوریت امام(ع) صورت می گرفت.
امام جعفرصادق(ع) نمونه بارز و ممتاز امام و رهبری بودند که از مسجد برای تعالی اسلام استفاده مفید کردند که می تواند برای همه اداره کنندگان مساجد الگو باشد. نکته دیگر این بوده است که امام صادق(ع) حضور مرتب و جایگاه خاصی در مسجد داشتند، تا مردم به راحتی با امام مرتبط شده و مشکلات خود را در میان بگذارند.
مدیریت مسجد و تمام وقت بودن فعالیت ائمه جماعات موضوع مهمی است که امروز باید مورد توجه باشد. برای این موضوع باید نهادهای مرتبط با مساجد برنامه متمرکز داشته باشند.
متولیان و کارگزاران با تاسی به ششمین پیشوای شیعیان جهان چگونه می توانند مساجد را مرکز پاسخگویی به سوالات و شبهات دینی مردم نمایند؟
امام صادق(ع) در عصر امامت خود بسیاری از شبهات اساسی را که تمامیت دین را در معرض خطر قرار داده بود، در مسجد پاسخ می دادند. می توان گفت از توحید تا پاسخ شبهات اجتماعی و اخلاقی توسط حضرت(ص) در مسجد تبیین می شد. در عصر کنونی متولیان امور مساجد می توانند با تاسی از ایشان، در مساجد وظیفه خطیر تبیین مباحث اعتقادی و مسائل روز را انجام دهند.
ضرورت دارد که متولیان مساجد، مساجد را به نوعی همیشه و یا بیشتر روز تا ساعات خاص باز نگاه دارند. خصوصا در مساجدی که در بازارها یا مراکز عمومی که مردم حضور بیشتر دارند؛ زمینه حضور کارشناسان دینی مشاوران مختلف از تخصص های گوناگون را برای پاسخ گویی به شبهات فراهم نمایند. در عصر کنونی با توجه به شیوع شبهات عقیدتی و فرهنگی و سیاسی، حضور کارشناسان دینی حوزوی در مساجد علاوه بر زمان اقامه نمازها، ضرورت دارد و در این باره برنامه ریزی جدی لازم است.
ارتباط مستمر با متن جامعه از طریق مساجد باید صورت گیرد و گسترش روابط مسجد محور ضرورتی مهم است، تا جوانان و نوجوانان جذب مساجد شوند. چراکه همین حضور طبقات مختلف و آسان نمودن ارتباط با کارشناس دینی خود می تواند، بسیاری از مشکلات را حل کند.
امروز باید از مساجد به عنوان کانون مهم فرهنگی،اجتماعی و کانون همدلی در پاسخ گویی به شبهات و نیازهای فکری و علمی استفاده شود و برای رونق و توسعه فرهنگ دینی و همیاری اجتماعی از این ظرفیت بی بدیل بهره برداری صورت گیرد.
مساجد کانون مهم و اصلی رفع محرومیت ها و رفع آسیب و پیشگیری گیری از آسیب های اجتماعی و فرهنگی محسوب می شوند، به همین جهت دستگاه های متولی باید به نحوی، وظایف را تقسیم کار کنند،تا از موازی کاری جلوگیری شود، در این صورت پیشرفت کار و اثرگذاری بیشتر خواهد بود.
همچنین لازم است که مساجد در کنار نماز جماعت، ضمن پاسخ گویی به شبهات فکری و ارائه مشاوره های خانوادگی در مقابل آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد فعالیت کنند و بسترهای پیشگیری از اعتیاد در کنار مساجد فراهم شود به عنوان نمونه در کنار مساجد مراکز ورزشی و تفریحی و آموزشی در نظر گرفته شود که معماری آن با معماری مسجد همخوان باشد و مسجد مرکزیت مکانی داشته باشد، همان گونه که در گذشته مساجد بازار این گونه شکل گرفتند، چون اینگونه کارهای زیربنایی برای آینده نگری و تربیت نسل مهم است.
علاوه بر آن ضرورت دارد کارشناسان دینی در مساجد توسط مراکز پاسخگوی حوزوی مانند مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه های علمیه مستقر در قم که در تربیت کارشناسان پاسخگو بیش از 20 سال سابقه دارند. در ایام و مناسبت های دینی خاص مذهبی و جشن ها در برخی از مساجد بزرگ و جامع حضور داشته باشند و پاسخگوی شبهات و سئوالات باشند؛ اگر چنین رویکردی را بسط ندهیم نتیجه اش حضور گروه های مختلف با اندیشه های التقاطی است که به نام دین فعالیت می کنند و یک سری عرفان ها و مسلک های منحرف را به خورد مردم خواهند داد.
نظر شما