خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ ۱۹ خرداد ماه ۱۲۸۶ خورشیدی، مقارن است با نخستین انتخابات انجمن‌های بلدیه. با پیروزی انقلاب مشروطه با پایمردی مردم گیلان، مجلس شورای ملی بازگشایی شد. یکی از مصوبات اولین مجلس شورای ملی، قانون انجمن بلدیه «شوراهای شهر» بود که بر اساس آن مردم می‌توانستند با انتخاب نمایندگان خود، از طریق تشکیل انجمن بلدیه، در اداره و بهسازی شهر خود مشارکت داشته باشند. تشکیل انجمن‌های بلدیه، یکی از دستاوردهای با ارزش انقلاب مشروطه بود. اگرچه شوراهای شهر در روند تاریخی، از رسالت اصلی خود فاصله گرفتند، ولی بازخوانی اسناد تشکیل اولین انجمن بلدیه و حتی قوانینی که برای تشکیل جلسات و نطق اعضای شورای شهر تصویب شد، نشان می دهد نخستین انجمن‌های بلدیه، کارکردشان به از اکنون بوده است.
۱۹ خرداد ماه ۱۲۸۶ خورشیدی، مقارن است با برگزاری نخستین انتخابات انجمن‌های بلدیه و این انتخابات در شهر رشت، در مسجد صفی واقع در محله بادی الله فعلی برگزار شد. «مسجد صفی» و یا با نام قدیم آن «مسجد سفید»، یک بار تجدید بنا شده و دو سال پیش نیز مرمت گردید. هرچند تاریخ دقیق احداث آن مشخص نیست، اما بنا بر کتیبه نصب شده بر یکی از کاشی‌های سمت راست محراب، تاریخ بنای جدید را در سنه ۱۳۴۴ (قمری)نوشته اند.
قدیمی‌ترین تصویر موجود از این مسجد پیش از تجدید بنا، یک نقاشی سیاه و سفید از مسجدی است که سقف آن سفال پوش بوده و پنجره‌های ارسی و مناره‌ای منفرد دارد و نزدیک به آن یک آبگیر موجود است. این نقاشی را«پاول یاکویچ پیاستسکی»، پزشک، نقاش و جهانگردی است که در سال ۱۸۹۵ میلادی کشیده است. اگرچه این مسجد اکنون فاقد آن معماری دوره قاجار است، اما این مسجد حوادث تاریخی زیادی را از سر گذرانده است. از بست نشینی شیخ صفی الدین اردبیلی، جد شاهان صفوی و قتل جانشین شاه عباس صفوی، در این مسجد بگذریم، مهمترین رخداد، برگزاری اولین انتخابات انجمن بلدیه رشت در این مسجد بود.
بنابرگزارش نایب کنسول انگلیس در رشت در اولیل قرن بیستم، این انتخابات در روز جمعه ۱۹خرداد ۱۲۸۶ در مسجد صفی برگزار می شود. در آن زمان جمعیت رشت سه هزار نفر بود و هزار و ۷۷۶ نفر در مسجد صفی جمع شده و رای خود را به صندوق می‌ریزند. «محمود دهقان» در ماهنامه گیله وا، سندی را منتشر می‌کند که در واقع صورتجلسه و پایان کار انتخابات نخستین انجمن بلدیه رشت است. بنابراین سند، از هفت محله شهر رشت در آن زمان، ۲۰ نفر برای انجمن شهر انتخاب می‌شوند. محلاتی همچون کیاب با ترکیب جمعیتی بالاتر، چهار نمایده انتخاب می‌کنند و بسته به تناسب جمعیت آن زمان، یک هیات هفت نفره بر انتخابات نظارت داشتند.این هفت نفر نمایندگان هفت محله شهر بودند. علاوه بر این، حکمران رشت نیز نمایندگانی برای نظارت فرستاده بودند و در پایان، نمایندگان صورت مجلس انتخابات را امضا می کنند.
بنا بر این سند، «حاجی میرزا ابوطالب خان رشتی»- که یکی از رجال و مالکین خوشنام گیلان بود - با ۹۰۲ رای، نفر اول و رئیس اولین انجمن بلدیه رشت می‌شود. علت پایین بودن مشارکت مردم، چندین دلیل داشت. بجز اوضاع نابسامان فرهنگی و اجتماعی در آن روزگار، زنان به عنوان نیمی از جمعیت شهر حق شرکت در انتخابات را نداشتند. سن شرکت کنندگان می‌باید ۲۱سال تمام باشد و طبق قانون انتخابات، کسانی می‌توانستند در انتخابات شرکت کنند که بدهی مالیاتی و عوارض نداشته و مالک باشند. طبیعتا بسیاری از مردان بخاطر نداشتن مالکیت و بدهی، نتوانستند در انتخابات شرکت کنند
در این سند نام افراد منتخب و تعداد آرا به تفکیک ذکر شده است. اسامی منتخبین نشان می‌دهد، انتخابات در محیطی آزاد و سالم برگزار شده است. زیرا نام هیچ یک از مقام‌ها و صاحب منصبان دولتی در لیست منتخبین دیده نمی‌شود و برعکس، منتخبین عمدتا از چهره‌های شناخته شده تجار و کسبه خوشنام رشت بودند. نمونه بارز آن نام «رحیم شیشه بر» در میان منتخبین است. وی یکی از مشروطه خواهان تندرو و رهبر «انجمن ابوالفضلی» رشت بود. رحیم شیشه بر پیش از برگزاری این انتخابات، به جرم آزادی خواهی و شوراندن دهقانان و مردم فرودست گیلان به دستور حاکم وقت، شاهزاده امیر اعظم، مدتی در زندان بود. حالا همین امیر اعظم صحت انتخاباتی را مهر کرده که نام شورشی به نام رحیم شیشه بر از صندوق آرا بیرون آمده است. در انتهای این سند علاوه بر امیر اعظم، ناظران دیگر نیز صحت انتخابات را تایید کرده و آن را امضا کرده‌اند.
در ابتدای این سند می‌خوانیم:«چون به موجب قانون باید در هر مملکتی از ممالک ایران انجمن بلدی تشکیل شود منجمله رشت که یکی از ممالک معتبر ایران است و سرحد اروپاست و معبر مامورین داخله و خارجه می‌باشد و انعقاد انجمن بلدی به حکم قانون لازم بوده لهذا به تصویب انجمن محترم ولایتی گیلان و مطابق فصول و مواد نظام نامه از هفت محله رشت بیست نفر وکیل به جمعیت محلات تقسیم شده و هفت ناظر از هفت محله به شرح زیر معین شده از طرف حضرت مستطاب اشرف اقدس والا شاهزاده امیراعظم حکمران- جناب ملک الحکما- جناب حاجی محمد باقر تاجر مملکت گیلان و طوالش روحی فداه هم جناب مویدالخاقان به سمت نظارت در انجمن نظار حاضر شده و مطابق فصول و مواد نظام نامه آقایان نظار سبعه اعلان نموده اوراق و تعرفه دادند حال التحریر که یوم جمعه ۲۶ذیحجه الحرام است با حضور جناب جلالتاب آقایان معین همایون و جناب موید الخاقان، که از طرف حضرت حکمران مملکت به سمت نمایندگی شریف آورده اند با حضور جمعی از آقایان و محترمین در مسجد صفی به استخراج آرا پرداخته از محله کیاب بر حسب جمعیت که ۴ نفر وکیل اعلان شده بود باید منتخب شود نیابتا علیه بر حسب آرا مشروحه ذیل اکثریت به جناب فخامت نصاب آقای حاجی میرزا ابوطالب.» و سپس نام افراد به ترتیب بیشترین آرای اخذ شده، ذکر شده است.
نظر شما