تحلیلی بر تجلیل رهبر انقلاب از دیوان محاسبات

به گزارش خبرگزاری شبستان، علیرضا معاف، معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در یادداشتی به تحلیل و بررسی این موضوع پرداخته است که چرا رهبر معظم انقلاب به شکل متمایز و متفاوتی از رویکردهای نو، کارکردهای بدیع و عملکردهای نوپدید دیوان محاسبات تجلیل کردند. متن این یادداشت را در زیر می خوانید:

1) اهمیت یک تقدیر 

یک سوال مهم و راهبردی در فضای مدیریتی و حاکمیتی کشور وجود دارد که چرا رهبر معظم انقلاب به شکل متمایز و متفاوتی از رویکردهای نو، کارکردهای بدیع و عملکردهای نوپدید دیوان محاسبات و جهت گیری ها و ریل گذاریهای اخیر دیوان تجلیل و تقدیر کردند. شاید برای اولین بار است که از لسان رهبر حکیم انقلاب در دیدار نمایندگان مجلس از عملکرد دیوان محاسبات کشور با صفاتی چون چابک، فعال، خوب و مجموعه ای سریع در ارسال گزارشها تقدیر می شود. این تقدیرِ حائز اهمیت که ناظر به عملکرد اخیر دیوان در دوره جدید است، نیاز به واکاوی و بررسی دقیق دارد. 

رهبر انقلاب فرمودند: «یک مسئله‌ی دیگری که مورد توجّه بنده است، مسئله‌ی دیوان محاسبات است که خب بحمدالله در این سالهای اخیر دیوان محاسبات چابک، فعّال و خوب شده؛ یعنی این گزارشهای تفریغ بودجه در موعد خودش خیلی زود و خوب [انجام میشود]، این چیز بسیار خوبی است که اخیراً به بررسی شرکتهای دولتی هم پرداخته‌اند؛ این باید ادامه پیدا کند. حالا برخی از شرکتهای دولتی مورد توجّه و بررسی دیوان محاسبات است، اگر این به همه‌ی شرکتهای دولتی تعمیم پیدا کند ــ البتّه من حالا یک فکری است که دارم میگویم، روی آن [بایستی] بررسی بشود ــ و اگر بتوانید این کار را بکنید، به نظر من این یکی از امتیازات بزرگ مجلس شما خواهد بود.»

هدف کلان دیوان محاسبات بر اساس اصل پنجاه و پنجم قانون اساسی و قانون دیوان محاسبات مصوب سال ۱۳۶۱ چنین تعریف شده‌است:

«هدف دیوان محاسبات کشور با توجه به اصول مندرج در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران عبارت است از: اعمال کنترل و نظارت‌مستمر مالی به منظور پاسداری از بیت‌المال از طریق:

الف - کنترل عملیات و فعالیتهای مالی کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات، شرکتهای دولتی و

سایر دستگاههایی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور‌استفاده می‌کنند.

ب - بررسی و حسابرسی وجوه مصرف شده و درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار در ارتباط

با سیاستهای مالی تعیین شده در بودجه مصوب با‌توجه به گزارش عملیاتی و محاسباتی

مأخوذه از دستگاههای مربوطه.

ج - تهیه و تدوین گزارش حاوی نظرات در مورد لایحه تفریغ بودجه و ارائه آن به مجلس

شورای اسلامی.»

در این یادداشت تحلیلی و تفصیلی قصد دارم به بهانه رویکرد تحولی مدیریت جدید دیوان محاسبات که تقدیر ویژه رهبر انقلاب را به دنبال داشت، در خصوص نگاه دینی و روایی به مساله مهم بازرسی و نظارت در حکمرانی اسلامی و نیز در خصوص نظارت، کنترل و مدیریت برخط و حین انجام کار پروژه‌های کلان کشور و همچنین درباره عملکردها و رویکردهای جدید دیوان محاسبات در دوره مدیریت جوانانه و مومنامه و انقلابی آن، نکاتی را اشاره کنم و معتقدم که می توان فعالیتهای جدید دیوان محاسبات را به عنوان یک فرایند نظارتی موثر، پیشینی، عالمانه (فناورانه)، مومنانه، برخط و مردم پایه صورتبندی نظری نمود و برای آن چارچوب نظری و چارچوب مفهومی ارائه کرد.

 

فرامتنی مهمتر از متن

علاوه بر متن تقدیر رهبر انقلاب، فرامتن آن نیز حائز اهمیت و دارای نکات فراوان است؛ این تجلیل در واقع توجه رهبری نظام به خلأ جدی نظارتهای موثر و کنترلهای جدی، عالمانه، دستگیرانه (غیر مچ‌گیرانه)، اثربخش و اثرگذار را در نظام مدیریتی و حاکمیتی کشور نشان می دهد؛ توجه به این مساله که به جای حرفها، ارزیابیها و نظارتهای کلی، انتزاعی، دیرهنگام، سوخته و غیرعملیاتی، باید به شکل انضمامی، کاربردی، نقطه زن، موثر، به هنگام و عملیاتی، بر دستگاههای دولتی نظارت و کنترل داشت.

همچنین بایستی دلایل مهم مُهر تایید رهبر انقلاب بر ارزش، روش، کنش و سبک کار مهرداد بذرپاش در دیوان محاسبات، در دستگاه روش‌گانی مدیریتی جمهوری اسلامی و مغز سیاستگذاری نظام اسلامی تحلیل و ارزیابی شود؛ تا بتوان این سبک و مدل مورد تایید و کارآمد را در سایر بخشهای نظارتی و حاکمیتی نیز تسری و امتداد داد. 

رهبر انقلاب به همه عدالتخواهان پیام عملی دادند که عدالتخواهی درست از مسیر نظارتهای عالمانهو موثر می‌گذرد و نه افشاگریهای سیاسی و ژورنالیستی.

 

2) عملکرد دیوان محاسبات از منظر مدلهای نظارتی نهج البلاغه

نظارت و بازرسی از عملکرد کارگزاران در نهج البلاغه، فرازهای مهم و قابل استنباطی دارد و می توان از آنها با مدل سازی و مدلاسیون، برداشتهایی برای امروز داشت. نمونه هایی از مدلهای مورد توجه امام علی را اشاره می کنم.

الف) بازرسی مداوم و مستمر

امیرالمومنین در بخشی از نامه پرمغز خود خطاب به مالک اشتر از بازرسی های مستمر و مداوم و مسلط بر کارگزاران صحبت می کنند و دلایل و فلسفه های نظارت موثر را شرح می دهند؛ می فرمایند:

«ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَيْهِمُ الْأَرْزَاقَ، فَإِنَّ ذَلِكَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِصْلَاحِ أَنْفُسِهِمْ، وَغِنًى لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَيْدِيهِمْ، وَحُجَّةٌ عَلَيْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَكَ أَوْ ثَلَمُوا أَمَانَتَكَ. ثُمَّ تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ، وَابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَالْوَفَاءِ عَلَيْهِمْ، فَإِنَّ تَعَاهُدَكَ فِي السِّرِّ لِأُمُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِعْمَالِ الْأَمَانَةِ، وَالرِّفْقِ بِالرَّعِيَّةِ.

وَتَحَفَّظْ مِنَ الْأَعْوَانِ؛ فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَ أَخْبَارُ عُيُونِكَ، اكْتَفَيْتَ بِذَلِكَ شَاهِداً، فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَةَ فِي بَدَنِهِ، وَأَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ، ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ، وَوَسَمْتَهُ بِالْخِيَانَةِ، وَقَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ.

آن‏گاه روزى آنها را فراوان كن (و حقوق كافى به‏ آنها بده) زيرا اين كار سبب تقويت آنها در اصلاح خويشتن مى‏شود و ايشان را از خيانت در اموالى كه زير نظرشان است بى‏نياز مى‏سازد و اضافه بر اين حجتى در برابر آنهاست اگر از دستورات تو سرپيچى كنند يا در امانت تو خيانت ورزند.

سپس با فرستادن مأموران مخفىِ راستگو و وفادار كارهاى آنان را تحت نظر بگير، زيرا بازرسى مداومِ پنهانى سبب تشويق آنها به امانت‏دارى و مدارا كردن به زيردستان و مراقبت از معاونان مى‏شود.

و هرگاه يكى از آنها (از كارگزاران تو) دست به سوى خيانت دراز كند و مأموران مخفى‏ات متفقاً نزد تو بر ضد او گزارش دهند به همين مقدار به عنوان گواه و شاهد قناعت كن و مجازاتِ‏بدنى را در حق او روا دار و به مقدارى كه در كار خود خيانت كرده كيفر ده سپس (از نظر روانى نيز او را مجازات كن و) وى را در مقام خوارى بنشان و داغ خيانت را بر او نه و قلاده اتهام تهمت را به گردنش بيفكن (و او را چنان معرفى كن كه عبرت ديگران گردد).» (نامه 53)

«وَتَفَقَّدْ أَمْرَ الْخَرَاجِ بِمَا يُصْلِحُ أَهْلَهُ؛ مسأله خراج و ماليات را دقيقا زير نظر بگير، به‏گونه‏اى كه صلاح خراج‏دهندگان باشد.» (نامه 53)

«ثُمَّ لَاقِوَامَ لِهَذَيْنِ الصِّنْفَيْنِ إِلَّا بِالصِّنْفِ الثَّالِثِ مِنَ الْقُضَاةِ وَالْعُمَّالِ وَالْكُتَّابِ، لِمَا يُحْكِمُونَ مِنَ الْمَعَاقِدِ، وَيَجْمَعُونَ مِنَ الْمَنَافِعِ،

وَيُؤْتَمَنُونَ عَلَيْهِ مِنْ خَوَاصِّ الْأُمُورِ وَعَوَامِّهَا؛ اين دو گروه (سپاهيان و خراج‏گزاران) جز با گروه سومى از قضات و كارگزاران دولت و منشى‏ها و حساب‏داران، قوام و استوارى نمى‏پذيرند، زيرا آنها قراردادها را استحكام مى‏بخشند و ماليات‏ها را جمع‏آورى مى‏كنند و در ضبطِ امور خصوصى و عمومى مورد اعتماد و اطمينان هستند.» (نامه 53)

در واقع امام در اين عبارات نورانى خود سه گروه از گروه‏هاى اجتماعى را در يك صنف ادغام كرده و به عنوان صنف سوم در مقابل دو صنف پيشين؛ يعنى سپاهيان و جمع‏آورى كنندگان خراج قرار داده و براى هر كدام از اين سه گروه يك اثر مهم اجتماعى ذكر كرده است.

در مورد قضات مى‏فرمايد: آنها قراردادها را استحكام مى‏بخشند، زيرا اگر نظارت آنها نباشد ممكن است بسيارى از مردم از تعهدات خود سرباز زنند؛ ولى وجود محاكم عدل سبب مى‏شود تخلّف نكنند، زيرا از طرف محاكم تحت تعقيب قرار مى‏گيرند و گرفتار مجازات مى‏شوند.

 

ب) نظارت سختگیرانه بر ادای امانت مسئولیت و کنترل بیت المال

ایشان در سه نامه خطاب به والیان و کارگزاران خود ابن عباس، قُثم بن عباس و منذربن جارود در نامه های 33، 40 و 71 می فرمایند:

«و من كتاب له عليه السلام إلى‏ بَعْضِ عُمّالِهِ‏؛ از نامه‏هاى امام عليه السلام‏ به يكى از فرماندارانش‏(ابن عباس): 

أَمَّا بَعْدُ، فَقَدْ بَلَغَنِي عَنْكَ أَمْرٌ، إِنْ كُنْتَ فَعَلْتَهُ فَقَدْ أَسْخَطْتَ رَبَّكَ، وَعَصَيْتَ إِمَامَكَ، وَأَخْزَيْتَ أَمَانَتَكَ. بَلَغَنِي أَنَّكَ جَرَّدْتَ الْأَرْضَ فَأَخَذْتَ مَا تَحْتَ قَدَمَيْكَ، وَأَكَلْتَ مَا تَحْتَ يَدَيْكَ، فَارْفَعْ إِلَيَّ حِسَابَكَ، وَاعْلَمْ أَنَّ حِسَابَ اللَّهِ أَعْظَمُ مِنْ حِسَابِ النَّاسِ، وَالسَّلَامُ.

اما بعد (از حمد و ثناى الهى)، كارى از تو به من گزارش داده شده كه اگر انجام داده باشى پروردگارت را به خشم آورده‏اى و پيشوايت را عصيان كرده‏اى و امانت خود را به رسوايى كشيده‏اى (و خود را به سبب خيانت رسوا و ننگين ساخته‏اى). به من خبر داده‏اند كه تو زمين‏هاى آباد را ويران كرده‏اى و آنچه از بيت‏المال در زير دست تو بوده است را به خيانت برگرفته و خورده‏اى، بنابراين حساب خويش را براى من بفرست و بدان كه حساب خداوند از حساب مردم (در قيامت) سخت‏تر و برتر است. والسلام.» (نامه40)

 

ج) آسان گیری با مردم و مراقبت دائمی و کنترلهای پنهانی از مسئولین

خطاب به فرماندار مكّه قُثم بن عباس برادر عبداللَّه بن عباس: 

«امّا بَعْدُ فَانَّ عَيْنى بِالْمَغْرِبِ‏ كَتَبَ الىَّ يُعْلِمُنى انَّهُ وُجِّهَ الَى الْمَوْسِمِ اناسٌ مِنْ اهْلِ‏ الشّامِ الْعُمىُّ الْقُلُوبِ الصُّمِّ الاسْماعِ الكُمْهِ الابْصارِ الَّذينَ يَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالباطلِ وَ يُطيعُونَ الْمَخْلْوقَ فى مَعْصيَتِهِ الْخالِقِ ... فَاقِمْ عَلى ما فى يَدَيْكَ قيامَ الحازِمِ الصَّليبِ»: «مأمور مخفى‏ اطلاعاتى من در مغرب (شام) برايم نوشته است كه گروهى از مردم- از سوى معاويه به سوى حج گسيل شده‏اند، گروهى كوردل و ناشنوا و كور ديده كه حق را با باطل مشوب مى‏سازند، و در طريق نافرمانى خالق، اطاعت مخلوق مى‏كنند ... با توجّه به اين معنى مراقب مسئوليّت خويش باش و به وظايف خود قيام كن، قيام انسان دورانديش و نيرومند»! (نامه33)

 

د) تفاوت قائل نشدن بین خویشاوندان و دیگران

امام علی خطاب به «منذربن جارود» والی «استخر» در تذکری تند می فرمایند: 

«فَاذا انْتَ فيما رُقِّىَ الَىَّ عَنْكَ لاتَدَعُ لِهَواكَ انْقِياداً وَلا تُبْقى لِآخِرَتِكَ عَتاداً، تَعْمُرُ دُنياكَ بِخَرابِ آخِرَتِكَ وَ تَصِلُ عَشيرَتَكَ بِقَطيعةِ دينِكَ؛ ناگهان به من خبر دادند كه تو در پيروى از هوا و هوس فرو گذار نمى‏كنى و براى آخرت چيزى باقى نمى‏گذارى! دنياى خود را با ويرانى آخرتت آباد مى‏سازى، و پيوند خود را با خويشاوندانت به قيمت قطع دين خود برقرار مى‏كنى»!(نامه 71) 

از روايات استفاده مى‏شود كه منذر خيانت در بيت المال كرده و چهار صد هزار درهم را به نفع خود و بستگانش اختلاس نموده بود! امام عليه السلام او را از آنجا عزل كرد و مدّتى در زندان انداخت. در اينجا نيز مى‏بينيم مأموران خبر رسانى، خيانت پنهانى فرماندار را كشف كرده و به امام عليه السلام گزارش مى‏دهند و امام عليه السلام در برابر آن عكس العمل شديد نشان مى‏دهد.

از این 4 سرفصل و نمونه های دیگر از روشهای نظارتی امام علی راهبردها و راهنکنشهایی استخراج می شود.

 

3) مسأله مهم نظارتهای برخطِ حین انجام کار به جای نظارتهای بی خاصیت پسینی

یکی از جدی‌ترین و اصلی ترین مشکلات مدیریتی در کشور، عدم نظارت همزمان و کنترل آنلاین و برخط بر انجام پروژه‌ها و ماموریتهای کلان سازمانها و نهادهای کشور است. عمده نظارتها پسینی است و نتایج آن مدتها پس از اتمام کار و بروز مشکلات عدیده، در اختیار مدیران و نهادهای ناظر قرار می گیرد و عملا در فرایندها و روندهای مسیر کار کمکی به مدیر نمی کند.

به عنوان مثال اگر در طول سال کشور با معضل واردات مازاد یک محصول کشاورزی مثل گندم روبرو شود، معمولا در سال آینده مدیران کشور و نهادهای نظارتی متوجه این مساله می‌شوند که عملا هیچ تاثیری در کنترل روند مشکل زای واردات این محصول و جلوگیری از واردات مازاد نخواهد داشت و چنین نظارتی هیچ تاثیری بر اصلاح امور ندارد.

در صورتی که اگر فرایند کنترل و نظارت بر روند واردات گندم، برخط، به روز و به لحظه باشد، در همان زمانی که روند واردات از حد نیاز سال کشور فراتر می رود، نهاد کنترل کننده متوجه مشکل خواهد شد و می تواند با اقدام به موقع جلو بروز مشکل را بگیرد و از هدررفت بیت المال جلوگیری کند.

به عبارت دیگر در حال حاضر یک سامانه «مانیتورینگ برخط» از پروژه‌های کلان کشور که از موضع نظارت بیرونی از دستگاهها، عملکردها را ارزیابی کند، در اختیار مدیران قرار ندارد؛ دیوان‌محاسبات به عنوان نهاد ناظر و کنترل کننده، می‌تواند و باید با تغییر در نظام کنترلی و نظارتی خود و ایجاد یک سامانه برخط کنترل و مدیریت پروژه و مانیتورینگ فرایندهای نهادها، سازمانها و وزارتخانه‌های کشور این معضل اساسی و همیشگی مدیریتی کشور را حل کند. اتفاقی که هم اکنون بخش قابل توجهی از آن در دیوان رخ داده و برکات متعددی را طی مدت کوتاه مدیریت جدید به ارمغان اورده است.

این مدل نظارت، مدیریت و کنترل پروژه‌های کلان یک پشتوانه آکادمیک، علمی و تئوریک دارد که در حال حاضر در مدیریت بسیاری از پروژه‌های خرد در شرکتها و موسسات دولتی و خصوصی برای افزایش بهره‌وری، درآمد و کیفیت محصول انجام می شود. تنها کافی است با نگاهی کلان‌تر، نظارت بر کل فرایندهای اساسی و مهم تحت ماموریت وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی را هم بر مبنای این نوع مدیریت آنلاین حین انجام کار، طراحی و اجرا کرد.

برای فهم دقیق‌تر این نوع نظارت، کنترل و مدیریت پروژه‌های کلان کشور بحثی تخصصی از منظر علم مدیریت را به طور خلاصه اشاره می‌کنم. به این منظور، دو مفهوم را باید بررسی کنیم؛ اولاً مفهوم «مدیریت پورتفولیو یا همان مدیریت سبد پروژه‌ها و برنامه های حکومت PPM» و ثانیاً مفهوم «دفتر مدیریت پروژه PMO»

 

الف) پورتفولیو یا مدیریت سبد پروژه‌ها و برنامه ها PPM

مدیریت سبد پروژه ها از نگاه کلان و با رویکرد کلان، یکی از بهترین روشهایی است که در مدیریت پروژه ها و نظارت بر روند انجام کار استفاده می شود. این یک روش مطمئن است که ساختارها، سیستمها و شرکتها بکار می بندند تا منابع کمیاب را با بیشترین ارزش خروجی ممکن به کار گیرند و کارآمدی سیستم را ارتقاء دهند. این شیوه که احتیاج به ممارست در زندگی پروژه دارد، رویکردی دقیق و نوین در مدیریت و نظارت است و باعث حرکت به سمت تعالی سازمانی می شود. همانند آنچه در مدیریت جوانانه و فنارورانه دیوان محاسبات اتفاق افتاده است.

در بسیاری از کشورها، مدیریت پروژه ها جهت تعیین نوع تجارت استفاده می شود. در این سبد، باید تمام پروژه ها را با هم دید، تجزیه و تحلیل و اداره کرد. برای بدست آوردن حداکثر سود مقایسه و دوباره منابع را به آن اختصاص داد. مدیریت سبد پروژه ها یک پروسه تصمیم گیری فعال و دینامیکی است. پروژه های جدید را ارزیابی می کند، اولویت بندی می نماید، از رده خارج می کند با قبول می کند یا دوباره اولویت بندی کرده و منابع را دوباره تخصیص می دهد.

 

ب) دفتر مدیریت پروژه PMO

شکل زیر، جایگاه و استقرار مسؤلیتهای دفتر مدیریت پروژه یا به بیان دیگر، نحوه تعامل و تقابل فعالیتهای آن با سایر ارکان را نشان

می دهد.

همانطور که در شکل مشخص است، دفتر مدیریت پروژه پس از برنامه ریزی استراتژیک و تعیین اولویتهای راهبردی که توسط مدیران ارشد سازمان انجام می شود، به ارزیابی و تحلیل پروژه هایی می پردازد که بواسطه تشخیص سیاستگذاران سازمانی در راستای خط مشی ها و راهبردهای سازمانی هستند. سبد پروژه های سازمان، متشکل از پروژه های قابل اجرا و برنامه ریزی است که پس از این تحلیل ها، بر اساس معیارهای مختلف ( از جمله منابع در دسترس و ظرفیتهای سازمان و..) بدست آمده است.

بصورت دقیقتر شاید بتوان چنین اذعان داشت که مسؤلیتی که دفتر مدیریت پروژه باید بر عهده داشته باشد، ایجاد منظری واقع بینانه و ایده آل از پروژه ها است. دفتر مدیریت پروژه با خلق معیارهای معقول و همچنین تعیین اوزان اولویت بندی و نیز بررسی توانهای اجرایی و قابلیتهای انسانی و اداری، ترتیبی از پروژه ها را معین می سازد و چشم اندازی روشن را برای مدیران سازمان و پروژه ها بوجود می آورد تا در بستری به دور از عدم اطمینان و ابهام، مبادرت به فعالیت نمایند و یک سازمان را در حالت راهبردی قرار دهد.

می توان در یک جمع بندی از دیدگاهها و رویکردهای مختلف، کارکردهای نظارت برخط و حضور دفتر مدیریت پروژه‌ها را به شرح زیر عنوان کرد:

1- پرورش و تصحيح متدلوژي نظارت موثر مديريت پروژه در سازمان

2- تهيه و تدوين متدلوژي هاي مديريت پروژه و ارتقاء سطح مهارت ها و شايستگي هاي شغلي براي مديران پروژه

3- كشف معيارهاي ارزيابي پروژه و تشكيل و پيشنهاد سبد پروژه

4- ارائه خدمات مشاوره اي به پروژه ها

5- ايجاد ظرفيت هاي جديد

6- تقویت بنیه مدیریت پروژه و ارتقاء سطح مهارتها و شایستگی های شغلی برای مدیران پروژه

7- پیشنهاد راه و روش های بهینه نظارتی و کاری برای خلق مدیران پروژه خبره

8- انتخاب ابزارهای مدیریتی مناسب برای مدیران پروژه

9- حفظ ونمایش نحوه تامین و مصرف منابع مالی و بودجه در پروژه ها

10- بهبود فرایندهای کاری و تجدید نظر درباره نحوه انجام امور (مهندسی مجدد فراینده)

11- تسهیم و تسری درسهای آموخته شده در بین پروژه ها

12- ایجاد امکان استفاده مشترک از منابع توسط پروژه ها

13- تعیین نرخ بازگشت سرمایه در پروژه ها (فردی و جمعی)

14- پیگیری پیشرفت پروژه ها مطابق زمان، بودجه و کیفیت مورد انتظار

15- سنجش عملکرد و کارایی پروژه ها و شناسایی نقاط قوت و ضعف

16- اولویت بندی اجرای پروژه ها با توجه به شرایط و اقتضلئات

17- ارائه آخرین وضعیت پروژه ها از جهت پیشرفت، منابع، برنامه ها و غیره

18- تعریف استانداردهای کاری و تسری آنها در پروژه ها

19- انتقال و توجیه آخرین الزامت کاری بر اساس استراتژی ها و تصمیمات مدیران ارشد سازمان به پروژه ها

20- تحقیق و توسعه در زمینه روش های کاهش طول زمانی چرخه حیات پروژه ها، هزینه و نیز افزایش بهبود کیفی

21- تشخیص ریسک های پروژه و انجام اقدامات پیشگیرانه

22- بهبود برآوردهای پروژه ها

23- ارتباط با ذینفعان و مشتریان پروژه ها

24- تخصیص عادلانه و مناسب منابع سازمان به پروژه ها

25- تامین و جایجایی منابع انسانی در درون پروژه ها

26- ارائه آموزش های کاربردی و مدیریتی

27- تهیه و به روز نگهداری بانک اطلاعات نیروی انسانی پروژه ها

28- تهیه و به روز نگهداری بانک فرایندهای کاری مورد استفاده در پروژه ها

29- گزینش الگوهای کاری مناسب و استقرار و بومی سازی آنها در پروژه ها

30- ارائه گزارشات و مستندات لازم جهت ارائه در مجامع مختلف

31- ایجاد برنامه هایی جهت ارتقاء سطح هوشمندی سازمان

32- مستند سازی سوابق پروژه ها برای مدیران پروژه به منظور اطلاع رسانی برای برنامه ریزی بودجه بندی و پیش بینی رخدادهای پروژه های آینده

33- ارائه الگو ها، راهنماها و برنامه های کیفی جهت استفاده در پروژه ها

34- اعتبار سنجی و تبیین روشن جوانب و ابهامات پروژه ها پیش از ورود به فاز اجرا

35- ارئه پیشنهادات تخصصی به مدیران پروژه در هر مرحله از چرخه حیات

36- هدایت پروژه های سازمان در راستای اهداف و استراتژی های سازمان

37- ارائه خدمات پشتیبانی برای ضمانت های کیفی، اداری ومالی مورد نیاز پروژه ها

38- اطمینان از پیروی پروژه های سازمان به رعایت استانداردهای مصوب

39- کمک به برنامه ریزی عملیاتی، تاکتیکی و استراتژیک در پروژه ها

40- برقراری و تسهیل روابط داخلی و خارجی

 

4) رویکردهای تحولی، جدید و مبتکرانه دیوان محاسبات مبتنی بر پیش‌گفته‌های نظارتی و کنترلی

با عنایت به آنچه گفته شد، بررسی عملکرد دیوان محاسبات در دوره جدید نشان می دهد فرایندها و روندهای نظارت و کنترل در دوره جدید، هم به مدلهای نظارتی مستنبط از سیره امیرالمومنین نزدیک شده و هم از روشها و سبک های کارآمد نظارتی در علم مدیریت، بهره مند شده است. در دوره جدید مدیریتی دیوان محاسبات اتفاقات مبارک و دلگرم‌کننده‌ای رخ داده که در صورت ادامه روند و رفع آسیبها و معایب، دیوان را به یک نهاد ناظر پویا، چابک، متحرک، برخط، فناورانه و مردم‌پایه‌تر تبدیل خواهد کرد.

از بارزترین اقدامات دیوان محاسبات که گویای چالاک شدن فرایندها و روندهای آن است، تسریع در تکمیل گزارشهای تفریغ بودجه سالانه کشور است. به طوریکه گزارش تفریغ بودجه سال ۱۴۰۰، ۶ ماه زودتر از موعد مقرر قانونی آماده و ارسال شد. این اتفاق در حالی برای اولین بار رقم‌میخورد که در دوره‌های گذشته همواره این گزارش با تاخیر چندماهه اماده می شد و عملا تاثیر و نقشی در کنترل هزینه‌کرد بودجه و نظارت بر حسن احرای آن نداشت.

ایجاد سامانه ارتباطات مردمی ۱۹۸ برای اجتماعی سازی امر نظارت، مهم‌رسی و اولویت‌بخشی در موضوعات تاثیرگذار بر زندگی مردم نظیر مسأله ارز ترجیحی و واگذاریهای غیرقانونی مثل کشت و صنعت هفت تپه، انفصال دائم از خدمت ۱۵ مسئول اجرایی متخلف و ۱۱۵۴ توبیخ و تذکر مسئولین اجرایی متخلف، اعلام مکتوب تکالیف قانونی انجام نشده دستگاههای اجرایی و ترک فعلها و بسیاری از موارد دیگر بخشی از عملکرد قابل تقدیر دیوان محاسبات در دوره کوتاه مدیریت جدید است.

 

5) نامه‌های ۱8گانه دیوان محاسبات به وزرا؛ به مثابه نقشه راه برنامه دولت

اقدام خلاقانه و متخصصانه ارسال نامه‌های 18 گانه به 18 وزارتخانه که حاوی نکات قابل توجه و مهمی هستند، از دیگر نقاط برجسته عملکرد دیوان است که حاوی دلالتهای روشنی بر تغییر روندها و فرایندهای این نهاد مهم نظارتی است.

نگارنده معتقد است همه مدیران ارشد کشور باید متن هجده نامه رییس دیوان محاسبات به وزرا را دقیق و کلمه به کلمه و مو به مو مطالعه کنند. نامه هایی حاوی نکات دقیق، حرفه ای، راهگشا و مهم که متاسفانه در رسانه ها، بازتاب و بازنمایی و بازنشر نشده و بسامد مناسب را پیدا نکرده است. 

آن تصوری که طی سالیان گذشته از دیوان محاسبات در ذهنها شکل گرفته کجا و ایده های جذاب مطرح شده در این نامه ها کجا؟

صورتبندی ساختاری، ایده قدرت آفرین و متن نامه ها، این سعه و ظرفیت را دارد که ساختار بروکراتیک، اینرسیک، آنتالپیک، بی‌حال، خسته، بسته، لَخت، تنبل، کسل، فشل و ناکارآمد وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی را تکان دهد و دچار تکانه‌های جدی کند.

مفاد این 18 نامه می تواند به وزرای تازه‌نفس، نودولت و توانمند دولت جدید، با ابزار و ادبیات قانونی و برنامه ای کمک کند که از همه فروبستگی ها، انقباض ها، انسدادها، انجمادها و بن بستهای ساختگی و واقعی وزارتخانه تحت مدیریتشان، راه و مفری به انفتاح و  انبساط و انفراج و گشایش و کارآمدی باز کنند.

 

برخی امتیازات نامه‌های 18 گانه دیوان

الف: نگاشت جزء به جزء نهادی و رویکرد آنالیزیک و تحلیلی و پرهیز از کلی گویی و کلی بافی؛

ب: ایجاد امکان گفتگوی کارشناسی و تخصصی و سیاستی و غیر سیاسی قوه مقننه با قوه مجریه و قرارگرفتن قوه مقننه در جایگاه استعلایی نظارتی مطابق قانون اساسی؛

ج: اشراف برنامه ای به کل دولت که مشخص است یک تیم سیاست پژوه با هاضمه اندیشکده ای، پشت نگارش این نامه هاست؛

د: نامه های رییس دیوان محاسبات، در ساختار فعلی کشور که تقریبا امکان نمره‌دهی و ارزش گذاری به هیچ کاری وجود ندارد و دوغ و دوشاب عملکردها خیلی تفاوتی با هم ندارند، منطق ارزش گذاری تولید میکند.

به قول ابن سینا، منطق ترازوی اندیشه است؛ این نامه‌ها هم می تواند ترازو و شاقولی برای ارزیابیِ کامیابی یا عدم کامیابی نهادها در اختیار حاکمیت قرار دهد.

هـ: دیوان محاسبات را یک دستگاه جدی و مجامله ناپذیر نشان میدهد که فقط با قانون و برنامه منعطف میشود؛

و: دولت سایه واقعی را شکل میدهد؛ نه دولت سایه ای که با چند جلسه سخنرانی شکل گرفته است؛

ز: سالهاست که معتقدم یکی از چالشهای اساسی حکمرانی ما، فقدان کنترلها و نظارتهای آنلاين، برخط، همزمان و موثر است؛ نظارتهای پسینی و بی خاصیت و دیرهنگام چه دردی از کشور و مردم را دوا می کند؟ 

این نامه ها میتواند مدلاسیون ساختاری و فرمولاسیون نهادی از نظارتهای پیشینی و همزمان و موثر را ارائه کند که در آن مدل موفق، تغییر و مچ گیری بی خاصیت و پفکی بعدی، جای خود را به تایید و دست گیری مومنانه اکنونی میدهد.

در پایان این مقال بیان یک هشدار و تذکر ضروری است؛ علی رغم همه نکات پیش‌گفته درباره مزایا و ابتکارات نامه های دیوان محاسبات به وزرا، نباید از آفات و آسیبهای این نوع نامه نگاری هم غافل شد و تنها به محسنات و نقاط قوت آن توجه کرد؛ اگر سلسله نامه‌های مسلسل، بخواهد دچار دور و تسلسل نشود و وزارتخانه ها با جوابهای ساختگی، دیوان محاسبات و مجلس را بازی ندهند، باید مکانیزمی که هم رویکرد ارگانیستی و هم شعور دینامیستی از مسایل وزارتخانه ها داشته باشد، این نامه ها را رهگیری، پیگیری و پسگیری کند؛ وگرنه دستگاههای محیل، گزارش‌ساز و آمارباز بلدند به نحوی نامه ها را به سقف بکوبند که  همان آش بی برنامگی و همان کاسه خالی ناکارآمدی تحویل دولت رییسی و مردم شود.

دیوان محاسبات چابک و فعال می تواند و باید الگوی سایر دستگاهها و نهادهای نظارتی نظام شود. در این باره نیز خواهم نوشت.