سفر امام رضا (ع) از مدینه به مرو؛ عظیم ترین رخداد فرهنگی

خبرگزاری شبستان- مشهد- مرضیه وحدت؛ سفر امام رضا (ع) به ایران به نوعی لطف الهی بود؛ حضرت با حرکت به سوی مرو از مدینه، تمدن شیعی را که تا آن زمان در عراق و مدینه گسترش خاصی داشته را تا مرو گسترش می دهد. امام رضا (ع) به ظاهر به دستور مامون اما در واقع به اذن الله از مدینه به سمت مرو حرکت  می کنند که این سفر موجب رخ دادن حرکت فرهنگی عظیمی است. به مناسبت ولادت امام رضا (ع) خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام حسن افکار مدیر کانون های فرهنگی هنری مساجد خراسان رضوی گفتگویی داشته که در ادامه تقدیم می شود:

چرا لقب"عالم آل محمد" به امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) که شهره به مجالس درس و بحث بودند، داده نشده است؟

ما شیعیان معتقدیم که تمامی ائمه معصومین نور واحد هستند و ما می توانیم به همه آنها القاب یکسان بدهیم مثلا به همه آنها می توانیم بگوییم عالم آل محمد اما علت اینکه چرا امام رضا (ع) در بین ائمه به عالم آل محمد مشهور شدند به دلیل شرایط زمانی و مکانی حضرت است که بکارگیری این لقب درست و به جا بوده است.

در روایتی امام کاظم (ع) به فرزندان خود فرمود: «علی بن موسی عالم آل محمد است، مسائل خود را از وی بپرسید مطالبی که ایشان می فرماید  نگهداری کنید، من از پدرم جعفربن محمد شنیدم که مکرر می فرمودند که عالم آل محمد در صلب توست کاش من او را می دیدم او هم نام امیرمومنین علی (ع) می باشد».

امام رضا (ع) در دوره ای زندگی می کنند که فردی به نام  مامون عباسی حکومت می کند ، وی روحیات پدر که همان سبک کشور گشایی است را ندارد و بیشتر در پی مباحث علمی است، فرد عالمی است و می خواهد از طریق علم با امام زمان خود یعنی امام رضا (ع) مبارزه کند و امام نیز با همین حربه یعنی علم خود جواب مامون را دادند و با علم خود جلو این فرد و انحرافاتی که می خواست برای مسلمانان پیش بیاورد را گرفتند و در عین حال باعث رشد اسلام شدند.

در زمان امام رضا (ع) فرقه ها و مکاتب مختلف ظهور و بروز داشتند امام توانست در برابر همه اینها باایستد و معارف اهل بیت را رشد و گسترش دهد که می توان به کتاب عیون اخبار الرضا اشاره کرد که بخشی از معارف امام رضا (ع) در طول زندگی حضرت در آن ذکر شده است.

در خصوص نقش مناظرات امام رضا (ع) در تبلیغ درست دین اسلام توضیح بفرمایید؟

روش تبلیغ هر یک از انبیا و پیامبران اولوالعزم در هر دوره ای متناسب با شرایط آن زمان از یک ابزاری برای تبلیغ استفاده می کردند که در بین جامعه آن زمان رواج داشت. زمانی که حضرت موسی به نبوت می رسد سحر و جادوگری رواج داشته است لذا ایشان در برابر فرعونیان عصا را به اژدها تبدیل کرد، زمان حضرت عیسی علم پزشکی رواج داشته لذا ایشان با زنده کردن مردگان معجزه خود را نشان داد و پیامبر گرامی اسلام نیز در قومی مبعوث می شوند که ادیبان و سخنوران بلیغ و بزرگی داشت، لذا حضرت معجزه قرآن را می آورند که بلیغ و فسیح و بی همتا است.

امام رضا (ع) نیز با توجه به شرایط زمان همان ابزار را برای تبلیغ اسلام استفاده کردند. آن زمان فرقه های مختلف فکری به تبلیغ اعتقاد و سیره های دینی خود می پرداختند ، مامون نیز فردی عالم بوده است و به زبان ایرانی و یونانی مسلط بوده و  با فرهنگ و فلسفه ایران و یونان آشنا بوده است لذا مناظراتی را راه می اندازد.

یکی از اصول موفق امام رضا (ع) در مناظرات این بود که با توجه به مبانی فکری طرف مقابل، وی را به شکست وا می داشت مثلا با فرد مسیحی برای اثبات نبوت پیامبر از کتاب انجیل مطلب می گفت، اوصافی که در تورات و انجیل برای پیامبر ذکر شده بود از زبان قرآن نمونه هایی بیان می کردند و در مواجه با یهود از تورات می گفت و هر دینی را بر اساس اعتقادات مخاطبین خود جواب می داد.

در خصوص دستاوردهای ناخواسته سفر امام رضا (ع) به طوس بفرمایید؟

سفر امام رضا (ع) به ایران به نوعی لطف الهی بود؛ حضرت با حرکت به سوی مرو از مدینه، تمدن شیعی را که تا آن زمان در عراق و مدینه گسترش خاصی داشته را تا مرو گسترش می دهد. امام رضا (ع) به ظاهر به دستور مامون اما در واقع به اذن الله از مدینه به سمت مرو حرکت  می کنند که حرکت فرهنگی عظیمی رخ می دهد .تا آن زمان در ایران حرکت شیعه بوده است مثلا در مازندران زیدیه مذهب ها بودند و در قم شیعیان خالصی بودند ولی اینکه یک گستردگی پیدا کند و حرکت عظیمی راه بیفتد نبوده است.

ما می بینیم با سفر امام رضا (ع) به سمت مرو این حرکت عظیم فرهنگی رخ می دهد و اگر بخواهیم نمونه مصداقی را برای آن نام ببریم سفر امام رضا (ع) به مرو و اقامت ایشان در نیشابور است؛ نیشابور یک شهر بزرگ و آباد و در آن دوره صاحب علمای به نام که اکثر آنها اهل سنت تشکیل می دادند از جمله جناب اسحاق بن ابراهیم که استاد محمدبن اسماعیل صاحب صحیح بخاری که این کتاب متقن ترین کتاب حدیثی اهل سنت است، بود.

صحیح بخاری 600 هزار روایت را با سند حفظ بوده است که نشان می دهد استاد وی در چه منزلت علمی بالایی بوده است، این فرد وقتی امام رضا (ع) وارد نیشابور می شوند از حضرت می خواهد که او را از علم خود بهره مند کنند که امام رضا (ع) در این جا بحث حدیث سلسله الذهب را مطرح می کنند.

علت اینکه سلسله الذهب یعنی زنجیره زرین می گویند به این دلیل است که افراد حاضر در سند حدیث همه از معصمین هستند یعنی امام رضا (ع) از امام هقفتم و ایشان از امام ششم و تا اینکه به امام اول می رسند و نقل امام اول هم از پیامبر و پیامبر هم از خداوند رحمان است لذا این خود این مصداقی از دستاورد حرکت امام رضا (ع) به طوس است.

در خصوص ویژگی های اخلافی و رفتاری امام رضا (ع) توضیح بفرمایید و حضرت بیشتر با چه القابی شناخته می شوند؟

حضرت امام رضا (ع) مانند دیگر پیشوایان معصومین به فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی آراسته بودند و در نهایت کمال بودند و اتم فضائل اخلاقی و کمالات انسانی را دارا بودند و به نوعی اسوه حسنه ای هم در قول و هم در فعل برای دیگران بودند.

در ادامه به چند مورد از ویژگی های حضرت اشاره می کنم ؛ تواضع و فروتنی یکی از ویژگی های حضرت است؛ جناب کلینی از فردی روایت می کند که ظاهرا بلخی بوده است، او می گوید من در سفر امام رضا (ع) به خراسان حضرت را همراهی می کردم روزی که سفره ای گسترده شد امام از همه خادمین و خدمتکاران خود خواست که در کنار ایشان سرسفره بنشینند عرض کرد بهتر نبود سفره آنها را جدا می کردید فرمودند: «ساکت باش پرودگار و پدر و مادر ما یکی است و پاداش همه ما به اعمال ما است». همچنین روزی امام رضا (ع) در حمام بودند، فردی امام را نشناخت و از ایشان خواست که پشت وی را کیسه بکشند امام نیز قبول کردند، دیگران آمدند و گفتند که این فرد که پشت تو را کیسه می کشد امام رضا (ع) هستند وی از حضرت عذرخواهی کرد امام فرمودند:« عیبی ندارد».  این اتفاق زمانی رخ داد که در غرب و شرق عالم طبقه حکام یک شان خدا گونه ای برای خود قائل بودند و امام رضا (ع) حسب ظاهر ولیعهد بودند اما این گونه با تواضع و فروتنی برخورد می کردند.

بحث دیگر جود و بخشش ایشان بود؛ایشان امام رئوف و بخشنده هستند "ابن شهر آشوب" می گوید:" زمانی که حضرت در خراسان بودند روز عرفه تمام اموال خود را در راه خدا بخشیدند، فضل بن سهل به امام گفت: آقا بخشش این طور زیان آور است حضرت فرمودند:« نه این سود آور است هرگز آنچه که موجب اجر و پاداش اخروی می شود غرامت مشمار»".

عزت نفس یکی از دیگر ویژگی های حضرت است که بسیار مهم و الگویی برای ما و تمام کسانی که در قامت مومن و افراد با ایمان هستند، می باشد. یکی از اهداف شوم مامون این بود که با مسئله ولایت عهدی و نزدیک کردن امام به حکومت و برخوردار کردن ایشان از دستگاه پرزرق و برق عباسی و لذایذ نعمت هایی دنیوی بگوید اینها هم دنیا پرست و جاه طلب هستند اما مناعت طبع و عزت نفس امام رضا (ع) نقشه مامون را نقش برآب کرد.

ایشان زمانی که ولیعهد شد و نفر دوم در جامعه آن زمان بود به تمام تشکیلات سلطنتی مامون بی اعتنا بود و به زندگی ساده و بی الایش قبل از ولیعهدی خود ادامه دادند و زمانی که مامون به حضرت گفت: شما وارد کارهای حکومتی شوید، حضرت فرمود: «این امر هرگز نعمتی را برای من نیفزوده است زمانی که در مدینه بودم دست خطم در شرق و غرب نفوذ داشت ولی همان زمان بر استرم سوار می شدم و کوچه های مدینه را می پیمودم و این حالت از همه چیز برایم عزیزتر و بهتر است».