مبارزه با گروه انحرافی «غلات» از فعالیت های مهم امام هادی (ع) بود

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان؛  از جمله تلاش‏هاي علمي امام هادي عليه ‏السلام، نوشتن رساله کلامي است که آن را به انگيزه پاسخ‏گويي به مشکلات اعتقادي اهالي اهواز نگاشته است. امام در اين رساله، با ايراد بحث‏هاي مستدل درباره قرآن و عترت و معرفي ثقلين و لزوم تمسک به آن، مبحث جبر و تفويض را که از پيچيده‏ترين مسائل کلامي است، با بياني بسيار روشن و شيوا مطرح و نقد کرده و نظر اماميه رابه اثبات رسانيده است. لذا دربخش دوم این مطلب با حجت الاسلام و المسلمین «محمد باقر پورامینی» مدیر مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم و مدیر گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفتگویی انجام دادیدم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

در خصوص شیوه پاسخگویی به شبهات امام هادی (ع) توضیح دهید؟  

از جمله تلاش ‏هاي علمي امام هادي عليه ‏السلام، نوشتن رساله کلامي است که آن را به انگيزه پاسخ‏گويي به مشکلات اعتقادي اهالي اهواز نگاشته است. امام در اين رساله، با ايراد بحث‏ هاي مستدل درباره قرآن و عترت و معرفي ثقلين و لزوم تمسک به آن، مبحث جبر و تفويض را که از پيچيده‏ ترين مسائل کلامي است، با بياني بسيار روشن و شيوا مطرح و نقد کرده و نظر اماميه رابه اثبات رسانيده است. امام به بررسي مسئله جبر و تفويض در قالب پنج مثال ديگر مي‏ پردازد و با بهره‏ گيري از آيات قرآن و استدلال‏ هاي عقلاني و با نهايت دقت و حوصله، آن را از زواياي گوناگون بررسي مي‏ کنند؛ به گونه‏اي که مطالب با بياني بسيار ساده، مستند و عقلاني مطرح مي ‏شوند و در عين کامل و مبسوط بودن، جمله ه‏اي را تکراري و بدون بار محتوايي لازم نمي ‏يابيم.

برطرف کننده اوهام

يکي از انديشه‏ هاي منحرفي که با رخنه در جامعه اسلامي، سبب بدنامي شيعه و تشويش افکار عمومي جامعه مسلمانان شده بود، «تصوف» بود. آنان با نماياندن چهره‏اي زاهد، عارف، خداپرست، بي‏ ميل به دنيا و پاک و منزه از پستي‏ ها و آلايش‏ هاي دنيايي از خود، مردم را گمراه مي‏ کردند. روزي امام هادي عليه ‏السلام با گروهي از ياران صميمي خود در مسجد پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله نشسته بودند که گروهي از صوفيه وارد مسجد شدند و دور هم حلقه زدند و با حالتي ويژه، مشغول تهليل گرديدند. امام با ديدن اعمال فريب کارانه آنها، به ياران خود فرمود: «به اين جماعت حيله گر و دو رو توجهي نکنيد. اينان هم‏نشينان شياطين و ويران کنندگان پايه‏هاي استوار دينند.آنها براي رسيدن به اهداف تن‏پرورانه و رفاه‏طلبانه خود، چهره‏اي زاهدانه از خود نشان مي‏دهند و براي به دام انداختن مردم ساده دل، شب‏زنده‏داري مي‏ کنند.

از مهمترین تلاش های علمی امام هادی(ع) نام ببرید؟

پيکار با خرافات 

از تلاش ‏هاي مهم علمي امام هادي عليه ‏السلام، مبارزه با خرافات است. روزي «حسن بن مسعود» خدمت امام رسيد، در حالي که جراحتي به دستش وارد شده بود و سواري هم به وي برخورد کرده و به شانه‏اش آسيب رسانده بود و در اثر ازدحام جمعيت، لباس‏هايش پاره شده بود. در اين حال او از ناراحتي گفت: «وه که چه روز شومي بود! خدا شرّش را از من بگرداند». امام فرمود: «آيا تو هم که نزد ما رفت و آمد مي‏ کني و با ما در ارتباطي، گناه خود را بر گردن ديگري مي‏نهي که گناهي ندارد؟!» او از اين سخن امام شرمنده شد و گفت: «سرورم! از خداوند آمرزش مي‏خواهم . امام فرمود: «اي حسن! روزها چه گناهي دارند که وقتي شما به سزاي اعمال خود مي‏ رسيد، آنها را سرزنش مي کنيد و شوم مي‏ پنداريد ؟

ایستادن در مقابل افکار وارداتی

در دوران امامت امام هادي عليه ‏السلام، مکتب‏ هاي عقيدتي منحرف، گسترش يافته و پراکندگي آراي فراواني در سطح فرهنگي جامعه پديد آمده بود. دستگاه حکومتي، کتاب‏هاي علمي دانشمندان ملت‏ هاي ديگر را به عربي ترجمه مي‏ کرد و در اختيار مسلمانان مي‏ گذاشت. اين روند از زمان مأمون آغاز شد و به تدريج ادامه يافت و به اوج رسيد. او تلاش فراواني در ترجمه کتاب‏هاي ديگر سرزمين‏ ها، به ويژه يونان داشت و بودجه بسياري در اين راه هزينه کرد. آنان هم‏وزن کتاب‏هاي ترجمه شده طلا مي‏ دادند و مردم را به خواندن و فراگرفتن آن علوم تشويق مي‏ کردند. نيز دانشمندان را به کاخ فرامي‏ خواندند و با آنان خلوت مي‏ نمودند. اين احترام هرگز به دليل دانش ‏پروري و علم دوستي نبود بلکه آنان با جمع‏ آوري کتاب‏هاي علمي گوناگون، جايگاهي مناسب را در گسترش مناظره‏ هاي علمي فراهم آوردند که اهداف شوم خود را در سرکوبي امام و شاگردانش پياده کنند.اما امام وشاگردان حضرت از هر سوی که این شبهات به دین روی می آورد جواب می دادند چنانکه امام رضا (ع ) جواب می داد به همه شبهات کلامی ، امام هادی (ع) نیز به این دست از شبهات جواب می داد.

مبارزه با انحراف

چه بسيار رخ مي‏ داد که حکومت عباسي، مشتي عناصر فريب‏ خورده، فرصت‏ طلب و سودجو را گرد مي ‏آورد و در اصطلاح خود، جلسه علمي تشکيل مي‏ داد. از جمله اين گروه‏ها «غلات» بودند که انسان‏ هايي تندرو، افراطي و بي‏ منطق بوده، درباره امامت، بيش از اندازه مبالغه مي ‏کردند و امام را تا سرحد پرستش بالا مي ‏بردند. آنان با بهره‏ گيري از عقايد انحرافي خويش، بسياري از واجبات الهي را حرام و بسياري از گناهان کبيره را برخود حلال مي ‏دانستند.

گاه خود را از سوي امام که خدا قلمداد شده بود ، پيامبر معرفي مي‏ کردند و بسياري از موجبات بدنامي شيعه را در عصر گسترش فرهنگ ‏ها فراهم مي‏ آوردند. آنان مي ‏کوشيدند وجوهاتي را که مردم ساده و بي‏ آلايش به امام مي ‏پرداختند، به چنگ آورند و با تشريع بدعت‏ هاي گوناگون در دين، به اميال نفساني خود رنگ شرعي و ديني بدهند، ولي امام هادي عليه ‏السلام به سختي با آنان مبارزه کرده، آنان را طرد مي ‏کرد و همواره چهره کريه آنان را مي ‏نماياند و به مبارزه آشکار با آنان مي‏ پرداخت.

مناظرات علمي

دولت عباسي مي‏ کوشيد با زير نظر گرفتن امام هادي عليه ‏السلام و کنترل شديد ملاقات‏ هاي ايشان با شيعيان، از روشن شدن افکار مردمي جلوگيري کند و جلوي فيضان اين سرچشمه بزرگ را بگيرد، ولي بر پايي نشست‏ هاي علمي، در تناقض با اين سياست برمي ‏آمد و تمام تلاش ‏هاي عباسيان را بيهوده مي‏ ساخت. پي‏گيري اين سياست متناقض از سوي سردمداران نفاق، حاکي از کوته‏ فکري، ناکارآمدي، نارسايي در چاره‏ جويي و بن‏ بست ‏هاي فکري آنان در برابر اهداف معين خود بود.

متوکل عباسي براي اين منظور، دو تن از دانشمندان به نام‏هاي «يحيي بن اکثم» و «ابن سکيت» را به خدمت خواند تا نشستي علمي با امام علي النقي عليه ‏السلام ترتيب دهند. پاسخ‏ هاي امام هادي عليه ‏السلام چنان کوبنده و دقيق بود که يحيي بن‏اکثم در پايان اين رويارويي به متوکل گفت: پس از اين جلسه و اين پرسش‏ ها، ديگر سزاوار نيست از او درباره مسئله ديگري پرسش شود؛ زيرا هيچ مسئله ‏ا ي پيچيده‏ تر از اينها وجود ندارد. اين کار موجب آشکار شدن بيشتر مراتب علمي او و تقويت شيعيان خواهد شد.

مرجعیت مکتب علمی و معرفتی؟

به دليل جايگاه ويژه علمي و مرجعيت خاصي که امام هادي عليه ‏السلام در دوران امامت خويش داشت، بسياري از مسائل شرعي از ايشان پرسيده مي ‏شد. گذشته از آن، دانش والا و برتر ايشان در ديگر رشته‏ هاي علوم، سبب شده بود که دانشمندان، مسائل مشکل و پيچيده خود را با ايشان در ميان بگذارند و از اين سرچشمه جوشان دانش بهره گيرند. امام هادي عليه ‏السلام، همواره به دنبال شناسايي و جذب افراد مستعد و تربيت و تجهيز آنان به دانش روز بود. اگرچه اعمال فشار از سوي حاکميت و محدوديت‏ هايي که در مورد ايشان صورت مي‏ گرفت، مانع دست‏يابي کامل تشنگان دانش و معرفت به اين سرچشمه جوشان علم مي‏ شد، ولي تا حدي که در توان آنان بود، خود را از اين اقيانوس بي‏کران سيراب مي‏ ساختند و شرايط نامساعد فرهنگي و سياسي و نيز تنگناهايي که در پيش رو داشتند، آنان را از کسب فيض از آفتاب عالم‏ تاب دانش باز نمي‏ داشت. شمار شاگردان آن امام همام را بالغ بر 185 تن برشمرده‏ اندکه همگي از دانشمندان و بزرگان علمي روزگار خود به شمار مي ‏آمدند.