طوبای فرخنده/ امام هادی(ع) مشعل دار امامت و ولایت

خبرگزاری شبستان_خراسان جنوبی: امام علي بن محمد الهادي (ع)، امام دهم شیعیان در نيمه ذي الحجه سال ۲۱۲ق نزديك شهر مدينه در روستاي صريا، چشم به دنيا گشود. امام هادی علیه السلام دومین امامی بود که در خردسالی به امامت رسید. ايشان پس از پدر بزرگوارش ۳۳ سال امامت شيعيان را بر عهده داشتند. نام مادر آن حضرت سمانه مغربيه بود؛ لقب‌هاي آن حضرت را نقي، هادي، امين، طيب، نجيب، مرتضي و... ذكر كرده اند. كنيه اش ابوالحسن است و به ايشان ابوالحسن هم ثالث مي گويند.

امام هادی از آغاز امامت در مدينه حضور داشتند و در مدت اقامت در اين شهر نقش بسيار مهمي در رهبري شيعيان ايفا كردند به طوري كه حكومت عباسي از موقعيت ممتاز امام احساس خطر كرده و حضور ايشان در مدينه را به صلاح ندانست. متوكل براي كنترل بيشتر امام تصميم گرفت ايشان را از مدينه به سامرا منتقل كند. در سال ۲۳۳ ق بنابه گزارش هايي كه جاسوسان از فعاليت هاي امام داده بودند، متوكل به يحيي بن هرثمه مأموريت داد تا اين انتقال را انجام دهد. با ورود يحيي بن هرثمه به مدينه، مردم كه سخت مشتاق و شيفته امام خود بودند، اعتراض خود را علني كردند به طوري كه يحيي بن هرثمه اعلام كرد كه كاري به امام ندارد و هيچ خطري امام را تهديد نمي كند. پس از مدتي به بهانه اين كه در منزل امام عليه حاكم عباسي سلاح جمع آوري مي شود به خانه امام حمله بردند، ولي چيزي جز قرآن و ادعيه نيافتند.

بعد از استقرار امام در سامرا، تمامي رفت و آمدها و ارتباطات امام تحت كنترل بود. در طول مدت حضور امام در سامرا هر روز بر عظمت و محبوبيت حضرت افزوده مي گشت و همه خواسته يا ناخواسته در برابر امام متواضع و خاشع بودند و سخت محترمش مي داشتند.

ابن شهر آشوب در کتاب مناقب در توصیف حضرت هادی علیه السلام چنین به مدح و ستایش ایشان می پردازد: «حضرت هادی علیه السلام از نزدیک، نمکین ترین و از دور، کامل ترین انسان ها بود. هرگاه سکوت می کرد، هیبت و شکوهش آشکار و چیره می شد و هرگاه سخن می گفت، بها و مقامش چشم گیر می گردید. نشانه خاندان رسالت از سیمایش می درخشید؛ چراکه او میوه درخت رسالت، شاخه ای از بوستان نبوت و گزیده ای از دودمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود».

زیارت جامعه کبیره میراث ماندگار امام هادی(ع)

زیارت «جامعه کبیره» از مشهورترین دعاهای برجای مانده از امام هادی علیه السلام است. از امام هادی علیه السلام چندین دعا و زیارت نامه برجای مانده است که از مشهورترین آنها زیارت جامعه کبیره است. این زیارت دارای سند صحیح بوده و از نظر بلاغت نیز در بالاترین درجه قرار دارد. از دیگر زیارات بر جای مانده از امام هادی علیه السلام، زیارت غدیر است که در آن هم خصوصیات و ویژگی های حضرت علی علیه السلام و هم حادثه غدیر ذکر شده است.

در طول مدت حضور امام علیه السلام در سامرا هر روز بر عظمت و محبوبیت آن حضرت افزوده می گشت و همه ناخواسته در برابر امام علیه السلام متواضع و خاشع بودند و سخت محترمش می داشتند. البته نفوذ امام منحصر به شیعیان نبود و شامل درباریان عباسی هم می شد. حتی اهل کتاب هم به امام علیه السلام احترام می گذاشتند.

در سالروز ولادت امام هادی(ع) بر آن شدیم تا با حجت الاسلام «علیرضا نخعی پور»، استاد حوزه و دانشگاه به گفتگو بنشینیم تا به شناخت بیشتری از شخصیت رفتاری و جایگاه والای این امام همام دست یابیم که در ادامه به آن می پردازیم:

1_ امام هادی(ع) در چه شرایطی به امامت رسیدند و در جایگاه رسالت خود دست به چه اقداماتی زدند؟ امام هادی(علیه السلام) در یک شرایطی امامت خود را شروع می کنند که ما هرچه نزدیک می شویم به دوران ظهور امام زمان (عج)، با توجه به اینکه روایات هایی از حکام بنی عباس و حتی بنی امیه است که آنها آگاه بودند که ائمه 12 نفر خواهد بود و آخرین آنها قیام خواهد کرد و بساط ظلم و جور را بر خواهد چید، این باعث شد شرایط برای امامت امام هادی خاص و در خفقان باشد.

در این دوران مکاتب و فرقه های مختلف علمی تولید و شبهات مختلف عقلی و فلسفی وجود داشت لذا بنیان برخی از اندیشه های ناب تشیع شکل گرفت.

امامت امام هادی (ع) در یک محیط نظامی حفظ می شد و آغاز امامت در مدینه است و نقش امام آنقدر پر رنگ بود که حکومت عباس از موقعیت امام احساس خطر می کند، اینکه این حکومت احساس خطر می کند و امام را از مدینه به سامرا منتقل می کند؛ این خود نشان دهده این است که امام در مدینه فعال است و ساکن نیست و صرفا به اقامه نماز و به مسجد نمی رفت، چراکه اگر صرف این باشد، حکومت به خود این زحمت را نمی داد که ایشان را از محلی به محل دیگر منتقل و او را محاصره کنند.

امام هادی (ع) در مدینه فعال و کنش گر بودند و حکومت بنی عباس، ایشان را به سامرا می برند و امام هادی را هنگام ورود به سامرا به محلی می برند که مردم آنجا، اوضاع خوبی نداشتند و در این محل نگهداری می کنند، چراکه متوکل عباسی با این حرکت می خواست شخصیت و موقعیت امام هادی (ع) را بشکند، چراکه حضرت دارای دارایی و شخصیت ناب بودند.

وقتی برای فردی شخصیت قائل نباشیم با او کاری نداریم لذا رفتار اهانت آمیز متوکل به دلیل شکستن شخصیت و موقعیت امام هادی (ع) بود.

2_ اقدامات فرهنگی امام هادی(علیه السلام) در دوران خفقان عصر خودشان چگونه بود؟ برخی اقدامات فرهنگی این حضرت توسط مورخین نقل و یا در کتب آمده است که مهمترین آن، این است که امام (ع) به لحاظ اعتقادی و رفتاری شیعیان را آماده جریان و عصر غیبت می کنند، لذا روایاتی که از غیبت صادر و امام مطرح می کنند؛ بشارت هایی که  راجع به امام زمان(عج) صادر می شود و ارتباط  کمتر چهره به چهره و نزدیک با امام و حل مسائل و مشکلات از طریق نامه و نمایندگان به امام؛ اینها همه آمادگی شیعه برای دوران غیبت است.

امام هادی در زمان خودشان برخی کتاب ها و روایت ها را بررسی و تأیید می کنند و شیعیان را به برخی بزرگان و علما ارجاع می دهند، امام هادی برای برخی مسائل می گویند به علما مراجعه کنید که این خود کار فرهنگی و زمینه سازی رفتارهای بعدی است.

موضوع «تقلید» در فضای ذهنی شیعه متعهد موضوعی پذیرفته شده است اما در زمان امام هادی به این راحتی مورد پذیرش نبود و زمینه سازی این مهم در زمان این حضرت انجام شد. گرچه این مهم از زمان امام جواد آغاز می شود که شیعه از طریق واسطه به امام برسد.

3_ امام هادی(علیه السلام) چگونه در جهت تثبیت خط فکری شیعه گام برداشتند و شیوه های برخورد این امام همام با معضلات اجتماعی و فرهنگی چگونه بود؟ امام هادی (ع) با انحرافات فرهنگی مقابله می کرد و اگر گروهی فکر اشتباه و منحرفی داشتند و یا اینکه برخی امام هادی را از روی جهل خدا می دانستند، ایشان با این جریان مقابله و برخورد جدی داشتند یعنی انحرافات فکری دوستداران خودشان را عالمانه رفع و رجوع می کرد. امام هادی (ع) راجع به نوع تفکر و فکر شیعه و مردم در زمان خودشان احساس تکلیف می کردند و از کنار موضوع به راحتی نمی گذشتند، تربیت نیرو و شاگردان قوی اقدام مهم امام برای تثبیت خط شیعه بود که عبدالعظيم حسني، حسن بن راشد، مشهور به ابوعلي و  عثمان بن سعيد عمري از جمله این شاگردان محسوب می شوند.

4_ در خصوص یادگاری های امام هادی زیارت غدیریه و زیارت جامعه کبیره توضیح بفرمایید. ۴زیارا زیارا زیارت «جامعه کبیره» میراث ماندگاری از امام هادی(ع) برای شیعیان است؛ امام هادی(ع) در این زیارت جایگاه والای امامت را معرفی می کنند و مخاطب زمانی که جایگاه امامت در این دعا را می خواند به این نتیجه می رسد که تنها خدا می تواند جایگاه امامت را راجع به افراد کشف کند.

ایشان در دوران سختی که حاکمان وقت برایش ساخته بودند لب به دعا گشوده و با زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه به تبیین جایگاه امامت و ولایت پرداختند، در زیارت غدیریه هم این امام، سالی که از مسجد سامرا رفتند به زیارت امیرالمومنین(ع) رفتند و زیارت را آنجا قرائت کردند که بیش از 150 فضیلت از فضایل حضرت علی (ع) در این زیارت مطرح شده است. همچنین برخی مسائل و مشکلات سیاسی در این زیارت مطرح شده است که می توان به آن مراجعه و از آن الگو گرفت.

5_ ارتباط امام هادی(ع) با مردم در زمان حصاری که حاکمان بنی عباس برای ایشان ایجاد کرده بودند، چگونه بود؟ ارتباط شیعیان در دوران اختناق بنی عباس از طریق وکالت بود و امام هادی(ع) شبکه وکالت را گسترش می دهند، همچنین تربیت شاگرد نیز از شیوه های مبارزاتی و سبک زندگی امام هادی بود. لذا شبکه ارتباطی و مخفی وکالت، شیوه ای ابتکاری از سوی امام برای برقراری ارتباط با نمایندگان و کارگزاران در مناطق مختلف جامعه اسلامی در دوران خفقان و حکومت نظامی بنی عباس بود.

6_ یک روایت مهم از امام هادی(ع) را برای شیعیان واقعی بازگو کنید؟ امام هادی علیه السلام می فرمایند «مَنْ هَانَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ فَلَا تَأْمَنْ شرَّهُ» کسی که شخصیتش بر او بی ارزش باشد (ارزش برای خودش قائل نباشد) از شرّ او در امان نباش. هرکس برای خود شخصیت قائل نباشد آدم خطرناکی است و یقین بدان که به تو ضرر خواهد رساند این نشان دهنده این است که انسان ها در اجتماع زمانی می توانند موثر باشند که به خودشناسی رسیده باشند و شخصیت خود را درک کنند، پدر و مادرها باید در حفظ شخصیت و کرامات فرزندان خود را حفظ کنند چراکه در این صورت است که زمانی که این فرزندان به منصبی می رسد زیر مجموعه خود را کوچک نمی بیند.

سخن پایانی؛

امام هادی علیه السلام در شرایط اختناق و دوران خفقان بنی عباس هم با تربیت شاگردان و طرفدارانی از طریق مکاتبه و سوال سعی داشتند به امورات فرهنگی زمان خود رسیدگی کنند، ایشان همچون دیگر نیاکان پاکش، سرمشق اخلاق پسندیده، پارسایی و بندگی حضرت حق بود. فضیلت ها و صفات والای انسانی آن حضرت، چنان با ارزش بود که دانشمندان، سیاستمداران و سیره نویسان بزرگ، به ستایش آن حضرت پرداخته و قلم فرسایی ها کرده اند.