خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ مراسم علم بندی یکی از آئین‌های رایج در ماه محرم در گیلان است. معمولا پیش از آغاز ماه محرم، علم بندی آغاز و پس از دهه محرم مراسم علم واچینی برگزار می گردد. علم بندی، بستن پارچه های رنگی بر یک چوب بلند است که معمولا از چوب های جنس مرغوب استفاده می شد و علم واچینی، بازکردن پارچه های نذر شده از روی علم است.
در مراسم علم واچینی پارچه ها را از روی علم بازکرده و هرکسی نذر دارد، پارچه ای را به گرو تا مراسم علم بندی سال بعد با خود نگه می دارد و اگر نذرش برآورده شد، سال بعد دوباره پارچه را به علم می بندد و علم بازشده دوباره در جای قبلی خود که معمولا بقاع متبرکه و یا مساجد هستند، گذاشته می شد.
مراسم علَم بندی و علَم واچینی از رسوم های بسیار کهن در گیلان و بیشتر در نقاط کوهستانی رایج است و چون در برخی از بقعه ها با تقویم شمسی و در یک روز خاص و در تابستان (عموما نیمه مرداد) برگزار می شود، برخی از پژوهشگران این مراسم را بازمانده جشن خرمن می دانند که پس از ورود اسلام و به‌ویژه حوادث کربلا، رنگ و بوی مذهبی پیدا کرده است. شاخص ترین مراسم علم بندی در بقعه های کوهستانی ،علم بندی بقعه روستای «سیدسرا» در املش و بقعه «شاه شهیدان» در دیلمان است که تاحدودی در نیمه مرداد برگزار می شود.
مراسم علم واچینی شاه شهیدان به شماره ۱۰۶ به عنوان یکی از آثار معنوی گیلان در ۲۹ اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. امسال مراسم علم بندی و علم واچینی بقعه روستای شاه شهیدان، با مراسم های عزداری ماه محرم تقریبا یکی شده است. روستای «شاه شهیدان» و یا بقول محلی ها «شاشیدان»، نام دهکده ای سیاحتی زیارتی در بخش خورگام در ارتفاعات دیلمان است. این منطقه به دلیل نزدیکی به کوه و غار یخی درفک، چشمه شاه شهیدان و غار تاریخی اسپهبدان، همواره مورد توجه دوستداران میراث فرهنگی و طبیعتگردان بوده است.
مردم شرق گیلان، به بقاع متبرکه «آستانه» می گویند. مهمترین زیارتگاه این روستا، «آستانه شاه شهیدان» است و به گفته اهالی، مدفن «امامزده محمد و هادی»، پسران امام زین العابدین (ع) می باشد. تاریخ دیلمان با حضور علویان گره خورده است. نوشته اند« حضور زیدیان و علویان در طبرستان و دیلمان (۲۵۰ تا۵۲ هجری) ذکر شده و اولین علوی که به دیلمان آمد، یحیی ابن عبدالله ابن حسن ابن حسن ابن علی ابن ابی طالب بود که با همکاری فضل برمکی وزیر دستگاه هارون الرشید به مرزبان از پادشاهان دیلم معرفی شد. چون فضل ایرانی بود و این تفکر را داشت شاید با بهم پیوستن زیدیان و دیلمیان بتواند، بر حکومت هارون الرشید خاتمه دهد، هارون توسط جاسوسان خود مطلع شد که یحیی در دیلم طرفداران زیادی پیدا نموده، لذا او را با نیرنگ به بغداد برد و زندانی نمود. می گویند یحیی در زندان بر اثر گرسنگی مرد. تاریخ شهادت دو سید علوی محمد و هادی را هم باید در همین سال ها و درگیری ها جستجو کرد که مشهور به شاه شهیدان می باشد. با توجه به اینکه همراه این دو برادر چندین شهید دیگر هم به شهات رسیده اند. برادر بزرگ که سمت فرماندهی را داشته شاه شهیدان لقب گرفته است. و عده ای معتقدند مراسم علم واچینی شاه شهیدان بزرگداشت شهدای علوی منطقه می باشد.» (نک ایرج هدایتی شهیدانی،ره آوردگیل شماره ۵۶ و ۵۷)
ایرج هدایتی شهیدانی می گوید؛ عده ای معتقدند که مراسم علم واچینی شاه شهیدان درواقع بزرگداشت شهدای علوی منطقه است. ساختمان این زیارتگاه همچون بقعه های تاریخی شرق گیلان، معماری بومی داشت و به سنت بقعه سادات کیائی، دارای نگاره های مذهبی ملهم از حوادث عاشورا بود. متاسفانه در زلزله ۳۱خرداد ۱۳۶۹، بنای بقعه دچار آسیب می شود و بجای مرمت و احیا یک اثر هنری ارزشمند، در یک اقدام شتابزده، بنای بقعه را بطور کامل تخریب کرده و از نو می سازند و نقاشی های مذهبی هم از بین می رود. در حال حاضر تنها تصویری از بنای قدیمی بقعه در کتاب دکتر منوچهر ستوده موجود است و شرحی از نگاره های مذهبی نقش بسته بر دیوارها که گوشه هایی از صحرای کربلا و کشته شدن امام حسین (ع) می باشد. ولی تصویری از این نگاره های مذهبی موجود نیست.
مراسم علم بندی و علم واچینی شاه شهیدان تابستان هرسال در این روستا برگزار می شود. تاریخ دقیق علم واچینی بر اساس نظر هیات امنا اعلام می شود. در این مراسم، زائران زیادی از نقاط مختلف گیلان به شاه شهیدان می روند. برپایی دسته های سینه زنی و زنجیرزنی همراه با علم بندی، از شاخص ترین مراسم های آئینی در شاه شهیدان است. شیلان کشی (پخت غذای نذری و توزیع در بین زائران)، قربانی گاو و گوسفند، برپایی بازارهای محلی و فروش محصولات محلی از دیگر برنامه های حاشیه ای شاه شهیدان است. به همین دلیل در این روز خاص شاه شهیدان ملو از جمعیت انبوهی از نقاط ختلف گیلان می شود و برخی از زائران ترجیح می دهند یک شب زودتر در این روستا بیتوته کرده تا روز بعد بتوانند در مراسم حضور یابند. در روز مراسم، عَلم مخصوص بقعه را سه بار به دور حرم شریف می گردانند و بعد از اقامه نماز ظهر و عصر و طی مراسمی باشکوهی علم در دستان زائران می گردد و هرکس نذری دارد ، پارچه ای را به نیت برآورده شدن حاجت، به علم می بندند. پس از ۱۰روز از برگزاری علم بندی، مراسم علم واچینی در این بقعه برگزار می شود.
نظر شما