امام سجاد(ع)؛ حماسه ساز کربلا و تداوم بخش مسیر هدایت امامت

 به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، امام سجاد (ع) در پنجم شعبان سال 38 هجری قمری و به روایتی 48 هجری قمری به دنیا آمد و دوره زندگی ایشان همزمان با امامت سه امام شیعیان امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و حکومت یزید بن معاویه (61- 64ق)، عبد الله بن زبیر (61- 73) که حاکم مستقل مکه بوده است، معاویه بن یزید (چند ماه از سال 64)، مروان بن حکم (نه ماه از سال 65)، عبدالملک بن مروان (65- 86) و ولید بن عبد الملک (86- 96) بود.

کنیه امام سجاد(ع)، ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه است. القاب وی، زین العابدین، سیدالساجدین، سجاد، ذو الثفنات، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی اکبر است. 

یکی از ویژگی های امام سجاد عبادت خالصانه ایشان به درگاه خداوند و خشوع و خضوع ایشان می باشد ، به طوری که مالک بن انس می گوید:علی بن حسین در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند تا اینکه از دنیا رحلت کرد. لذا به ایشان «زین العابدین» می گویند. امام سجاد(ع) بسیار به فقرا و مستمندان کمک می کرد و به آنها شبانه و مخفیانه غذا می داد. از ابو حمزه ثمالی نقل شده است علی بن حسین(ع) شبانه مقداری غذا بر دوش خود می گذاشت و در تاریکی شب به صورت مخفیانه به فقرا می رساند و می فرمود:صدقه ای که در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می کند. امام سجاد(ع) در حالی که نیازی به بردگان نداشت، آنها را جهت آزاد کردن می خرید. امام سجاد(ع) در هر زمان و موقعیتی به آزادی آنها می پرداخت، به طوری که در شهر مدینه عده زیادی، همچون یک لشکر از موالی آزاد شده، از زن و مرد، به چشم می خورد که همگی از موالی امام بودند. 

امام سجاد(ع) در واقعه کربلا و در روز عاشورا، به شدت بیمار بود به گونه ای که می خواستند او را به قتل برسانند اما گفتند:او را همین بیماری که دارد کفایت می کند. پس از واقعه کربلا، ابن زیاد، امام سجاد(ع) و سایر اسیران کربلا را در زندان نگهداشت و نامه ای به شام نوشت و از یزید کسب تکلیف کرد. یزید پاسخ داد، اسیران و سرهای شهیدان کربلا را به شام بفرستد. ابن زیاد، امام سجاد(ع) را غل بر گردن نهاد و با اسیران همراه مُحَفّر بن ثَعلبه روانه دمشق کرد. 

امام سجاد(ع) در مسجد شام خطبه ای خواند و خود و پدر و جد خویش را به مردم شناساند و به مردم گفت که پدرش برای حق و به دعوت مسلمانان به پاخاست تا دین را از بدعت هایی که در آن پدید آمده، بزداید و به سادگی و پاکی عصر جدّ خود برساند. اندان امام حسین (ع)، به دستور یزید، از شام به سوی مدینه حرکت کردندو امام سجاد(ع) 34 سال پس از واقعه کربلا زنده بود.

با شهادت امام حسین(ع) در عاشورای سال 61 قمری امامت امام سجاد(ع) آغاز شد. ایشان به مدت 34 سال تا زمان شهادتش، یعنی سال 94 قمری یا سال 95 قمری امامت نمودند. دوره امامت امام سجاد با حکومت یزید بن معاویه، معاویi بن یزید ،مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان و ولید بن عبد الملک مقارن بوده است.

با توجه به سالروز شهادت امام زین العابدین(ع) خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین «مهدی اصلانی» محقق و پژوهشگر انجام داده است که در ادامه می خوانید.

روش مبارزه با ظلم امام سجاد علیه السلام پس از شهادت امام حسین (ع) چگونه بود؟

حادثه عظیم عاشورا و قیام حسینی(ع) را بدون شک، باید بزرگترین قیام علیه ظلم و کفر زمانه و در راستای ماندگاری و تعالی بخشی به مبانی، اصول و آموزه‌های مکتب سعادت آفرین اسلام معرفی نمود؛ قیامی که رسالت خویش را با اهدای خون عزیزترین و والاترین انسانهای زمان و محبوبترین خلق خداوند، به ثمر نشاند. اما ابلاغ این دستاوردهای مهم قیام، که خود وظیفه و رسالتی بس عظیم محسوب می‌شود، بر عهده وارثان این قیام یعنی اهل بیت امام حسین(ع)، حضرت زینب(س) و بخصوص حضرت زین العابدین(ع) که منصب امامت و زعامت شیعه در آن شرایط سخت سیاسی و اجتماعی را بر عهده داشت، بود.

مطالعه سیره زندگانی حضرت امام علی ابن الحسین(ع) در طی۳۴ سال امامت ایشان، علی رغم دشواری به دلیل تحلیل های نادرست از شخصیت و عملکرد آن حضرت، به خوبی گواه این مطلب است که آن حضرت در تمامی این سالها، دو هدف اصلی رسالت ابلاغ پیام نهضت حسینی(ع) و زمینه سازی برای تشکیل حکومت اسلامی مطابق با خط مشی امامت در شیعه را به درستی دنبال فرمودند. بنابراین در کل زندگی امام سجاد(ع) ما باید در جستجوی این هدف کلی و خط‌مشی اصلی بوده و رفتار، گفتار و اعمال و ادعیه منقول از ایشان که در قالب صحیفه سجادیه و دعاهای دیگر جمع آوری شده را در این راستا تحلیل نماییم. به تعبیر مقام معظم رهبری «امام سجاد(ع) برای این هدف مقدس، یعنی تشکیل حکومت خدا بر روی زمین و عینیت بخشیدن به اسلام، بیش از سی سال، انواع تاکتیکها و موضع گیریهای گوناگون را به کار برد و با سیاست و درایت و شجاعت و دقت و لطافت، آگاهانه برای تأمین آن هدف کلی کوشید». باتوجه به این دو موضوع، حیات پربرکت امام سجاد(ع) و سیره مبارزاتی ایشان در طی سالهای امامت، به دوره حماسه سازان اسارت و دوره بعد از اسارت قابل مطالعه تحلیلی است.

 
 امام سجاد(ع) در پیام رسانی نهضت حسینی(ع)‌ چه اقداماتی انجام دادند؟
حضرت امام زین‌العابدین(ع) پس از واقعه‌ پرشور كربلا، به همراه دیگر افراد خاندان اهل‌بیت(ع) به كوفه و شام برده می‌شوند. ایشان به همراه عمّه‌ی بزرگوار خود، حضرت زینب كبری(س) رسالت حسینی را با افشای ماهیت دستگاه فاسد اموی و معرفی راه پاك ثاراللَّه به عنوان مسیر صحیح به سوی نجات، كامل می‌كنند. آن امام بزرگوار در طول این مدت با تحمل سختیها و مرارت های اسارت و با شجاعت و علم امامت، در مقابل دستگاه ستمگر حاکم که از تمامی ابزارهای تبلیغاتی استفاده می کرد تا سرکوب وحشیانه قیام حسینی را موجه جلوه داده و مقابله با گروه خوارج عنوان نماید و از این طریق علاوه بر استحکام پایه‌های حکومت خود، جنایتهای خود را نیز توجیه نموده و رعب و وحشتی شدید در جامعه ایجاد کند، با خطبه‌های رسا و اقدامات عملی خود نه تنها برنامه دشمنان را ناکام گذاشت و ماهیت جنایتکار و ستمگر حکومت را برملا کرد بلکه حقانیت قیام عاشورا و مظلومیت آن را برای همیشه تاریخ به اثبات رساند و از هیچ تهدیدی حتی شهادت نهراسید و درس ایستادگی و عزت مندی حتی در سخت ترین شرایط و در مقابل تهدیدها و خدعه‌های دشمن را به شیعیان و پیروان خود ابلاغ فرمود. از این طریق بود که امام سجاد(ع) رسالت خویش در عینیت بخشیدن به نهضت عاشورا به عنوان قیام زمینه ساز حکومت اسلامی را به انجام رساند.

اقدامات آن حضرت و موضع گیریهای ایشان در طول این مدت نیز در این راستا قابل تفسیر است ازجمله: موضع‌گیری در مقابل عبیدالله‌بن‌زیاد و یزید که بسیار شجاعانه و فداکارانه بود؛ موضع‌گیری در مقابل مُسرف‌بن‌عقبه، کسی که در سال سوم حکومت یزید و به امر او، مدینه را ویران کرد و اموال مردم را غارت نمود؛ حرکت امام در رویارویی با عبدالملک‌بن‌مروان، قوی‌ترین و هوشمندترینِ خلفای بنی‌امیّه؛ ۴)‌برخورد با عمربن‌عبدالعزیز؛ برخوردهای امام با اصحاب و یاران و توصیه‌هایی که به دوستانشان داشتند؛ ۶)‌برخورد با علمای درباری و وابسته به دستگاه‌های ستمگر حاکم.

درک عملکرد امام سجاد(ع) در این شرایط سخت اختناق و فشار شدید، با استناد به روایت امام صادق(ع) در توصیف فضای رعب و وحشت ایجاد شده از سوی حکومت با شهادت رساندن فرزند پیامبر(ص) و نیز وقایع هولناکی چون «حرّه» که منجر به از دست دادن ایمان دینی مردم شد، بهتر ممکن می‌شود. امام صادق(ع) فرمود: «مردم پس از امام حسین(ع) مرتد شدند، مگر سه نفر» و در روایتی، پنج نفر و در روایتی دیگر، هفت نفر ذکر شده است و سپس بعد از مدتی مردم به تدریج ملحق و زیاد شدند. همچنین در روایتی ابوعمر مهدی از امام سجاد(ع) نقل می‌کند که او فرمود: «در سراسر مکه و مدینه حتی بیست نفر نیست که دوستدار ما اهل بیت(ع) باشند.»

 
حضرت سجاد(ع) در سخت ترین شرایط چگونه اهداف والای امامت‌ را دنبال و پیگیری کردند؟ چرا حماسه حضرت سجاد (ع)، پیروزی دعا بر شمشیر بود؟

دوره دوم (دوره بعد از اسارت) که بسیار طولانی است، بنای اقدامات امام سجاد(ع) بر تلاش های زیربنایی، ملایم، حساب شده و آرام به جای تدارک و یا پیوستن به حرکت ها و جنبش های مبارزاتی که اساس نهضت شیعه را تهدید می‌کرد، استوار است. این دوره از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، به این دلیل که شیعیان در بدترین شرایط، از لحاظ كمى و كیفى و نیز موقعیت سیاسى و اعتقادى، قرار گرفته بودند. كوفه كه مركز گرایش هاى شیعى بود، تبدیل به مركزى جهت سركوب شیعه گردیده بود. شیعیان واقعى امام حسین(ع) كه در مدینه و مكه بوده و یا موفق شده بودند كه از كوفه به او ملحق شوند، در كربلا به شهادت رسیده بودند. عده‌ای از شخصت‌های بزرگ همچون «محمد ‌بن‌شهاب‌زهری»که خودش یک زمانی شاگرد امام سجاد‌(ع) هم بود، وابسته‌ به دستگاه شدند. در چنین شرایط سختی كه جز سركوب شیعه به وسیله حاکمان وقت همچون زبیریان و امویان نشان روشنى ندارد و تصور نابودى اساس تشیع وجود داشت، امام سجاد(ع) بود که با حضور و فعالیت خود، شیعه را از یكى از سخت‌ترین دورانهاى حیات خویش عبور داد. در این زمان آن حضرت که اضمحلال اخلاق اسلامی، فساد گسترده در میان مردم و نابودی ابعاد معنوی دین را شناخته بود، مقابله با جریانهای انحرافی، نقل احادیث فقهی شیعه، تجسم اخلاق و معنویت امامت در مقابل فساد و هرزگی دستگاه خلافت، دستگیری از مستمندان و فقرا، معرفت بخشی به شیعیان در لباس دعا و مناجاتهای حکیمانه و نیز نقل رخدادهای حادثه کربلا به شیوه‌های گوناگون را در دستور کار خود قرار داد و به خوبی توانست حقیقت نهضت حسینی یعنی احقاق اسلام واقعی را محقق نمایند و جامعه زمان خویش را که «یک جامعه‌ نالایق و تباه شده و ضایع شده‌ای بود» بازسازی نماید.

شیوه امام سجاد (ع) در ترویج اسلام ناب محمدی (ص) چگونه بود؟

باتوجه به آنچه بیان شد، می توان درک کرد که امام سجاد‌(ع) در طی دوران امامت، سه وظیفه اصلی خود را به کاملترین شکل به انجام رساندند: تدوین اندیشه‌ اسلامی بصورت درست و طبق ماأنزل‌الله، پس از آنکه مدت‌هایی بر تحریف یا فراموشی این اندیشه گذشته است. اثبات حقانیت اهل‌بیت و استحقاق آن‌ها نسبت به خلافت و ولایت و امامت ایجاد تشکیلات منسجم برای پیروان آل محمد‌(ص) یعنی پیروان تشیّع.