نسخه درمان و شفای جامعه کنونی، همان الگوی امام سجاد (ع) در راهبری فرهنگی جامعه است

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، با شهادت امام حسین(ع) در عاشورای سال 61 قمری امامت امام سجاد(ع) آغاز شد. ایشان به مدت 34 سال تا زمان شهادتش، یعنی سال 94 قمری یا سال 95 قمری امامت نمودند. دوره امامت امام سجاد با حکومت یزید بن معاویه ، معاویة بن یزید ،مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان و ولید بن عبد الملک مقارن بوده است.

پس از واقعه کربلا و در دوران امام سجاد(ع) قیامهای مختلفی روی داد.در سال 63 قمری بعد از واقعه کربلا واقعه حَرّه روی داد و مردم مدینه علیه امویان قیام کردند اما امام سجاد(ع) از آغاز شورش خود را کنارکشید و با مردم همراه نگشت، چون پایان کار را می دانست. 

نهضت توابین یکی دیگر از نهضت های پس از واقعه کربلا بود که می خواستند در صورت پیروزی، امامت جامعه را به اهل بیت(ع) بسپارند. قیام مختار نیز سومین جنبش مهم پس از واقعه کربلا است که درباره ارتباط امام سجاد(ع) با این جنبش نیز ابهاماتی وجود دارد. گفته شده که مختار پس از آنکه موفق شد در کوفه، شیعیانی را به سوی خود جذب کند، از امام سجاد(ع) استمداد جست، اما امام روی خوش نشان نداد. 

بر اساس برخی منابع علوم بسیاری از امام سجاد(ع) نقل شده و پندها، دعاها، احادیثی در فضل قرآن، حلال و حرام، جنگ ها و روزها (تاریخ) از وی بجا مانده است. صحیفه سجادیه، رساله حقوق، دعای ابوحمزه، زیارت امین الله از جمله آثار امام سجاد هستند. ایشان شاگردانی چون ابوحمزه ثُمالی، ابوخالد کابلی ، اَبان بن تَغْلِب، جابر بن عبدالله انصاری، سُلَیم بن قیس هلالی، ابراهیم و حسن فرزند محمد بن حنفیه، سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی، یحیی بن اُمّ طُوَیل، سعید بن جُبَیر، محمد بن جُبَیر بن مُطعِم و... تربیت نمود.

حضرت علی بن الحسین علیه السلام در زمان خلافت ولید بن عبدالملک به شهادت رسید. بعضی معتقدند امام به دست ولید مسموم شد، و برخی دیگر معتقدند به دست هشام بن عبدالملک، که برادر خلیفه بود؛ اما به هر حال، او نیز نمی توانست بدون اجازه ولید، مرتکب قتل امام شود. « حسین » فرزند امام علی بن الحسین علیه السلام وفات پدر خود را در سال 94 اعلام کرده است و بر این اساس بزرگانی نظیر شیخ مفید و شیخ طوسی و محقق اربلی و ابن اثیر نیز همین نظر را داشته اند. اما بر اساس روایتی که ابوبصیر از امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده است، امام فرموده است:حضرت علی بن الحسین علیه السلام در حالی که 57 ساله بودند از دنیا رفت و این واقعه در سال 95 هجری اتفاق افتاد. روز شهادت امام سجاد نیز 18 ، 22 و 25 محرم نقل شده که روز 25 از شهرت بیشتری برخوردار است.

همزمان با ایام شهادت امام زین العابدین (ع) و با توجه به نقش مهم ایشان در کنار حضرت زینب (س) برای انتقال پیام کربلا، خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین «مهدی اصلانی» محقق و پژوهشگر حوزوی انجام داده است که در ادامه می خوانید.

رهبران الهی به عنوان پرچم‌داران تمدن معنویت و نجابت، چه جایگاهی در هدایت جامعه بشری به سوی سعادت دارند؟

قرآن کریم در تبیین و معرفی سلسله جلیله انبیاء علیهم السلام و راه و روش الهی آنها در آیه ۵۸ سوریه مریم می‌فرماید: أُولَئِكَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ مِن ذُرِّیَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّیَّةِ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْرَائِیلَ وَمِمَّنْ هَدَیْنَا وَاجْتَبَیْنَا إِذَا تُتْلَی عَلَیْهِمْ آیَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَ بُكِیًّا.«آنها پیامبرانی از نسل آدم، نوح، ابراهیم و یعقوب علیهم السلام ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ و ﻫﺪاﻳﺖ عنایت فرمود و برای رهبری جوامع و تمدن‌های بشری انتخابشان نمود. از ویژگی بارز آنها این بود، ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ آﻳﺎت الهی ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻰﺷﺪ، ﺳﺠﺪه ﻛﻨﺎن به خاک می‌افتادند و می‌گریستند.»

اینکه بعد از موضوع نعمت، هدایت، اجتباء و تلاوت که از مؤلفه‌های رهبری و مدیریت جوامع و تمدن‌ها است، از ادب عامی از انبیا که در همه شؤون زندگی خود آن را رعایت می‌کرده‌اند(سجده، گریه، تضرع و تذلل)، سخن می‌آورد، گویای این نکته مهم است که، بدون این ادب‌ورزی، امر عظیم راهبری اجتماعی و تمدنی ناممکن است.

گریه در سجده آن قدر ارزشمند است كه خداوند از اهل آن تجلیل كرده است و آن را نشانه رشد، هدایت و برگزیدگی معرفی می‌فرماید. این سجده و گریه، کنایه است از استیلای صفت عبودیت بر دل‌های آنان، بنابراین انبیاء چه در آن موقعی که با خدای خود خلوت می‌کرده‌اند و چه آن موقعی که با مردم مواجه می‌شده‌اند در هر دو حال ادب الهی و جنبه بندگی را از دست نمی‌دادند.

شاهد اینکه مراد از ادب، اعم از ادب نسبت به خدا و ادب نسبت به مردم است، در آیه بعد آمده که می‌فرماید" فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ" می‌باشد، زیرا تضییع نماز که همان توجه به خداست، معرف نوع مواجهه بی‌ادبانه با خداست، و پیروی از شهوات معرف نوع مواجهه غیرمؤدبانه با مردم، و چون در این آیات، انبیاء در مقابل این خلف ناصالح قرار گرفته‌اند می‌فهمیم که بر خلاف اینان، انبیا، هم در مراجعه به پروردگارشان، و هم در برخورد با مردم جنبه عبودیت و ادب را از دست نمی دادند.

اما در ادامه و در آیه 59 سوره مریم، قرآن کریم یادآور می‌شود که در مقابل جریان معنویت انبیاء علیهم السلام، گروهی وجود داشتند که می‌توان آنها را جریان شهوت و ضد معنویت نامید: «فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ...»، بنا به تصریح آیه، این گروه از مکتب انبیاء جدا شدند، و بر خلاف روش انبیاء در صدد حاکمیت شهوت و هرزگی در جوامع و تمدن‌های بشری برآمدند.

قرآن کریم در آیه ۲۷ سوره نساء، این جریان را دارای رویکرد شهوت‌سالاری و هرزه‌گرایی معرفی می‌کند: «...وَ یُرِیدُ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَن تَمِیلُوا مَیْلًا عَظِیمًا» و آﻧﺎن ﻛﻪ از ﺷﻬﻮات پیروی ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﻤﺎ در رواﺑﻂ جنسی از ﺣﺪود و ﻣﻘﺮّرات ﺣﻖ ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف بزرگی دﭼﺎر ﺷﻮﻳﺪ-. یعنی قرآن هشدار می‌دهد جریانی شیطانی وجود دارد که به دنبال تئوریزه کردن تبعیت شهوات است. این هرزه‌گرایان بی‌بندوبار، به چیزی جز غرق شدن جامعه در شهوات، قانع نمی‌شوند و می‌خواهند عموم افراد را با خود همراه کنند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۶اسفند ۱۳۸۱ در دیدار با جوانان و دانشجویان استان سیستان و بلوچستان فرموده اند:از ابعاد این رویکرد، تجربه تلخ تاریخ اندلس است که امروزه، به شیوه «اندلیسزاسیون» (اندلسی کردن جوامع مسلمان) مشهور شده است و اساسا «سیاست امروز دشمن، سیاست اندلسی کردن ایران است.»

«بلعم باعور»- عالم فاسد بنی‌اسرائیل- بنیان‌گذار نظریه اندلیسزاسیون است، چرا که او بعد از افتادن به ورطه انحراف و مخالفت با ولیّ زمانه خویش، به جمع دشمنان جبهه حق پیوست و در برهه‌ای از جنگ که بنی‌اسرائیل به پیروزی‌هایی رسیده بودند به دشمن بنی اسرائیل چنین مشاوره داد: «أُشِیرُ عَلَیْکَ أَنْ ﺗُﺰَﻳِّﻦَ اﻟﻨَّﺴَﺎءَ وَ ﺗَﺄْﻣُﺮَﻫُﻦَّ أَنْ یَأْتِنَ ﻋَﺴْﮑَﺮَﻫُﻢْ فَیَتَعَرَّضْنَ ﻟِﻠرِّﺟَﺎلِ ﻓَﺈِنَّ اﻟﺰِّﻧَﺎ ﻟَﻢْ ﻳَﻈْﻬَﺮْ ﻓِﯽ ﻗَﻮْمٍ ﻗَﻂﱡ إِلا ﺑَﻌَﺚَ اﻟﻠﻪُ عَلَیْهِمُ اﻟْﻤَﻮْتَ... .»(بحار الانوار/ج13/ص379)- فساد جنسی در هر جامعه‌ای بروز و ظهور یابد، آن جامعه نابود خواهد شد-.

وضعیت اخلاقی عصر امام سجاد(ع) چگونه بود؟

تقابل معنویت و نجابت در برابر شهوت و خباثت، اختصاص به عصر انبیاء که عصر تنزیل است ندارد و در عصر تأویل- یعنی از عصر ائمه علیهم السلام تاکنون- نیز وجود دارد. از امام سجاد علیه السلام نقل شده هنگام تلاوت آیه ۵۸ سوره مریم، فرمودند: «نَحْنَ عُنِیْنا بِها»- ما مقصود از این آیه‌ایم-.و همچنین در احادیث فریقین آمده است: پیامبر صلی الله علیه و آله هنگامی که آیه «فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ...» را تلاوت کردند، فرمودند: «یَکُونُ خَلْفٌ مِنْ بَعْدِ سِتِّیْنَ سَنَةً أَضاعُوا الصَّلوةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواِت...» بعد از شصت سال، افرادی به روی کار می آیند که نماز را ضایع می کنند و در شهوات غوطه‌ور می شوند...-. این زمان شصت‌ساله، منطبق بر زمانی می شود که یزید بر اریکه قدرت نشسته است.

برخی از گزارش‌های تاریخی تکان دهنده درباره انحطاط اخلاقی شهر مدینه عبارت است از: یزید بن عبدالملک کنیز آوازخوان مشهور مدینه را بیست هزار دینار خرید، مردم مدینه هنگام عزیمت وی به شام، به دنبال او گریه و زاری می‌کردند.(الأغانی، ابوالفرج اصفهانی، ج8، ص342)؛ بزم های مختلط از زن و مرد در مدینه مرسوم بود. (الشعر و الغنا فی المدینه و مکه لعصر بنی امیه، شوقی ضیف، ص50)؛ در زمان امویان ساز و آواز در مکه و مدینه آشکار گردید و مجالس بزم برپا شد و مردم آشکارا به شراب‌خواری پرداختند.(مروج الذهب، مسعودی، ج3، ص67)؛ در محیط مدینه، نه عالمان، آوازه خوانی را زشت می شمردند و نه عابدان با آن مخالف بودند، به طوری که فریاد آوازه‌خوانان از سراسر آن شهر به گوش می رسید.(الأغانی، ابوالفرج اصفهانی، دار احیاء التراث العربی، ج8، ص358)؛ روزی دِحمان آوازه‌خوان نزد عبدالعزیز مخزومی، قاضی مدینه درباره اختلافی که یک نفر اهل مدینه با یک عراقی داشت به نفع شخص مدنی شهادت داد. قاضی او را عادل تشخیص داده و شهادتش را پذیرفت، عراقی به قاضی گفت: این دحمان است. عبدالعزیز گفت: می‌شناسم‌اش، اگر نمی‌شناختم از هویت‌اش سؤال می کردم! عراقی گفت: او اهل غنا و آوازه‌خوانی است و به کنیزان غنا یاد می دهد! قاضی گفت: خدا ما و شما را بیامرزد! کدام یک از ما اهل غنا نیست! برو حقِ این مرد را بده.(الأغانی، ابوالفرج اصفهانی، ج8، ص358)

وقتی وضع اجتماعی و اخلاقی مدینه که قبله‌گاه، مرکز و محل تأسیس حکومت اسلامی می‌باشد، بدین قرار است، می توان حدس زد که شام، بصره، کوفه و دیگر بلاد سرزمین‌های اسلامی در چه حالی بر سر می‌برده‌اند. شهر مدینه پر از زنان آوازه‌خوان شده بود و آنها نقش فعالی در آموزش غنا به دختران و پسران و گسترش آوازخوانی و اشاعه بی‌بند و باری داشتند؛ جای تأسف است که مدینه پیامبر صلی الله علیه و آله در عصر اموی مرکز خوشگذرانی شده بود، در صورتی که امید می‌رفت مرکز تمدن و فرهنگ دینی و منبع انتظار تفکر اسلامی در جهان باشد. جز اینکه امویان این پدیده را از بین بردند تا بتوانند مرکزیّت دینی و سیاسی‌اش را نابود کنند.

اصلی‌ترین عوامل انحطاط اخلاقی جامعه در عصر امامت آن‌حضرت عبارت بود از نقش پادشاهان اموی‌، فاجعه حرّه و تجاوز به نوامیس مسلمانان‌، ترویج هوسرانی برای از بین بردن هیبت اماکن مقدسه‌، عدم وجود امر به معروف و نهی از منکر‌، اختلاط زن و مرد‌، شرافت یافتن اهل غنا‌، بذل بخشش‌های نجومی به شعرا و آوازخوانان‌، ترویج فرقۀ کلامی مرجئه‌، رواج فرقۀ کلامی جبریّه‌، ترویج فقر‌ و سیاست گرسنگی دادن به مردم برای به تسلیم واداشتن مردم.

 وضعیت فرهنگی جوامع غربی و غرب‌زده امروز چگونه است؟ درباره تطابق وضعیت فرهنگی جهان معاصر با عصر امامت امام سجاد(ع) توضیح دهید؟

با دقت به وضعیت اجتماعی و فرهنگی جوامع و تمدن‌های غرب‌زده کنونی می‌بینیم همین وضعیت منحط حکمفرماست و پدیده‌های منحطی چون انقلاب جنسی، پورنوکراسی و سلبریتی‌کراسی از جلوه‌های نحس فضای امروز دنیای غرب و غرب‌زده است.

پورنوکراسی فرایندی است که در آن، هوای نفس و شهوات انسان بر وی حکومت می کند. با رقم خوردن پورنوکراسی فرد دیگر نسبت به مسائل اطراف خود و اتفاقات سیاسی و اجتماعی بی‌تفاوت می‌شود، زیرا ذهن او مملو از محتوای مستهجنی است که به آن اعتیاد پیدا کرده است.

رقم زدن پورنو کراسی همواره مطلوب حکومت‌های طاغوتی و استکباری برای غفلت‌زایی و بستن چشم مردم بوده، زیرا با اشاعه فحشا، انسان روز به روز بیشتر از هویت انسانی و الهی خود فاصله می‌گیرد. نتیجه این فاصله گرفتن از حقیقت است که بسیاری از قوانین خلاف فطرت انسان، به عنوان هنجار در یک جامعه گسترش پیدا می‌کند. به همین جهت ایالات متحده آمریکا، -با هویت «شیطان بزرگ» در بیان امام خمینی(ره) و «طاغوت اعظم» در بیان امام خامنه‌ای-، بزرگ‌ترین تولیدکننده محتوای مستهجن و هرزه‌نگاری در جهان است و بیش از 30 میلیون وب‌سایت مستهجن دارد.

 از نگاه امام سجاد (ع) نسخه درمان و شفای جامعه کنونی چه می تواند باشد؟

با توجه به این تحلیل کلی، به نظر می‌رسد نسخه درمان و شفای جامعه کنونی، همان الگوی امام سجاد علیه السلام در راهبَری فرهنگی جامعه است. یعنی علاوه بر جهاد علمی و جهاد فرهنگی، اهتمام ویژه بر بسط اخلاق الهی و فرهنگ مناجات با خدا باید در دستور کار فعالان فرهنگی به ویژه فرماندهان قرارگاه‌های فرهنگی شهرها قرار گیرد. پرچم‌داری مناجات شعبانیه، و ترویج خوانش عمومی این مناجات عالیةالمضامین یکی از بهترین راهکارهای مناسب در این زمان است.