خبرگزاری شبستان؛ گروه اندیشه: فرهنگ وبنیان های تمدن اسلامی از عصر پیامبر (ص ) شکل گرفت واین فرهنگ با تلاش بی وقفه ائمه معصومین (ع ) به دیگر نسل ها انتقال یافت . مورخان ، دوران طلایی؛ عصر شکوفایی فرهنگ وتمدن اسلامی را مدیون تلاش های عصر امام رضا (ع ) می دانند، دوران حیات امام رضا (ع ) معاصر با اوج گیری نهضت ترجمه است و ایشان در شکوفایی عقل گرایانه معارف وعقاید اسلامی نقش بسزائی داشتند. جلسات مناظره امام با سران فرق و ادیان راه شکوفایی علم را هموار کرد و این بود که با بهره گیری از کتب و آموزه های حضرت رضا (ع ) و شاگردان آن حضرت فرهنگ و تمدن اسلامی شکوفا شده و یک حرکت علمی گسترده شروع می شود که گسترش مذهب تشیع ، تعالی جایگاه قرآن ، نظام مندی ساختار عقاید و باورهای شیعی، آشنایی مردم با جریان اصیل امامت و … را به دنبال داشت . در این خصوص با حجت الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی، رییس پژوهشکده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو گروه فقه سیاسی این پژوهشگاه به گفت و گو نشسته ایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
چرا به امام رضا (ع) عالم آل محمد (ص) می گويند؟
ائمه همه از ویژگی های تقریبا مشابه و برابری برخوردار هستند یعنی تمایز ائمه بر این نیست که یکی بر دیگری تمایزی داشته باشد لذا از حیث علم و عمل و حلم و عبادت و عرفان همه در یک سطح و اندازه قرار دارند چون همه معصوم هستند. طبیعتا از این جهت تمایزی بین آنها وجود ندارد. اگر برخی از ویژگی های ائمه نسبت به برخی دیگر برجسته شده به دلیل شرایط محیطی است که در آن قرار داشتند و ناظر به آن شرایط برخی از ویژگی های آنها در پاسخ به آن زمانه و مشکلات برجسته شده است. طبعا اگر صحبت از علم امام رضا (ع) می شود، این بدان معنا نیست که امام رضا (ع) عالم آل محمد هستند و دیگران نباشند. امام رضا (ع) عالم آل محمد است همچنان که دیگر ائمه ما هستند اما این نشان می دهد که در زمان امام رضا (ع) یک جریانی به وجود آمد که آن جریان موجب شد که ویژگی علم امام رضا (ع) در آن زمان بروز کند و در این حوزه بتواند تاثیرگذاری زیادی بر جامعه داشته باشد.
چرا در دوران امام رضا(ع) جریان فکری در حوزه های مختلف فراگیر بود؟
مامون چون از رویکرد اندیشه ای برخوردار بود و مقداری هم علم دوست بود و در فضای علما در آن زمان قرار داشت فضای مناظره های مختلفی را برای تضعیف امام رضا(ع) ایجاد می کرد؛ امام هم در آن زمان به این دلیل که بتواند از این فضا بهره برداری کند از جلسات مناظره در راستانی احیای تمدن مبتنی بر ارزش های دینی استفاده کرد، امام سعی می کرند یک فضای علمی در کشور اسلامی برقرار شود. امام رضا(ع) درصدد ترجمه برخی از کتب ها برآمد.
در زمان امام رضا (ع) بحث جریان فکری در حوزه های مختلف به تعبیری فراگیر بود؛ به همین جهت جنبه علمی امام رضا (ع) ظهور و بروز بیشتری داشته است و در پاسخ به شبهات و مسایل مبتلابه در جامعه آن زمان امام درگیری علمی داشتند. بحث ادیان مختلف، بحث مذاهب مختلف، طبعا این مباحث ناظر به مناظراتی بود که مامون طراحی می کرد و بین علما با امام صورت می گرفت. امام رضا (ع) از این فرصت استفاده کردند و فضای موجود جامعه اسلامی را به سمت رفع شبهات و رفع بدعت ها و تعمیق مبانی دینی سوق دادند و طبعا در جامعه ای که امام رضا (ع) در آن زندگی می کرد از این جهت افراد مختلفی رشد و نمو کردند و طبیعتا یک رونق علمی در آن زمان ایجاد شد.
امام رضا (ع) با مردم عادی در این دوره همنشین بود، هرچند ولایتعهدی را به عهده داشتند اما با مردم عادی در تماس نزدیک بودند، تواضع و تقوا و بسیاری از ویژگی هایی که همه ائمه از آن بهره مند هستند و به اعتبار آل محمد بودن امام بود. و این را می توان ناظر به ظرف زمانه و شبهات موجود در آن زمان تعبیر کرد.
نقش امام در شکوفایی تمدن اسلامی چه بود؟
از جهات مختلف سنگ بنای تمدن اسلامی از زمان تقریبا امام رضا (ع) شکل می گیرد یعنی از آن زمان در مواجهه با پاسخ گفتن، ایجاد مبنا کردن، راهبری کردن، فضای علمی را رونق دادن، با همه به سبک علمی مباحثه کردن، نگاه اسلام را در سطح فراگیر جهانی و تمدنی دیدن، شبهات را به گونه عقلانی پاسخ دادن، مواجهه با ادیان و مذاهب بر اساس مبانی خودشان، موارد متعددی را می توان برای امام رضا (ع) یاد کرد و در این بسترها امام رضا (ع) راهبری کردند.
بحث تمدن اسلامی را چه در تولید علم چه در مواجهه با مسایل، چه در ایجاد و تربیت شاگردان بسیار و عملا در مجموع راهبری کردن فضای علم و تمدن با توجه به امکاناتی که آن زمان در اختیار امام رضا (ع) بود و امام رضا (ع) آن فضای تهدید و قرار گرفتن در ذیل حاکم جاعل را فضایی برای توسعه دانش اسلامی بدل کردند و عملا سنگ بنای بسیاری از دانش های اسلامی را در دوره خودشان بنا نهادند.
نظر شما