خبرگزاری شبستان از گیلان - مهری شیرمحمدی
مرداد ماه سال جاری، رئیس سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری رشت اعلام کرد: «پروژه جداره سازی و احداث سردر ضلع شرقی بقعه خواهر امام، با تحویل زمین و تجهیز کارگاه از سوی شهرداری رشت، آغاز شده است.» بقعه منسوب به خواهر امام رضا(ع)، مهمترین مرکز زیارتی در شهر رشت است و پروژه کلان گردشگری رشت با محوریت بقعه خواهر امام از سال ۱۳۹۴ در محله ساغریسازان رشت آغاز شده است. این پروژه کلان اگرچه به کندی پیش می‌رود، ولی با محوطه سازی اطراف بقعه خواهر امام شروع شده و با امتداد آن در بازآفرینی بافت بازار و پیاده راه فرهنگی مرکز شهر، قرار است به محله پیرسرا و سنگفرش و جداره سازی این محله قدیمی برسد و در نهایت با اتصال به دریاچه عینک و فضاسازی تنها دریاچه درون شهری گیلان به گردشگری طبیعی ختم شود.
پس از کف سازی و سنگفرش محوطه اطراف خواهر امام، حالا جداره سازی سردر ضلع شرقی شروع شده است؛ «میثم حرفت خواه » رئیس سازمان عمران شهرداری رشت در این باره گفت: این پروژه با اعتباری به مبلغ یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان از اعتبارات اداره کل مسکن و شهرسازی تامین شده و پروژه توسط بسیج سازندگی سپاه قدس گیلان در حال اجرا است و توسط حوزه بازآفرینی سازمان عمران شهرداری رشت نظارت می‌شود.
آنچه کارشناسان شهری نگاشته‌اند، شکل‌گیری و توسعه شهر رشت بین دو رودخانه «زرجوب» (سیاه رود) و «گوهر رود» آغاز شده است، توسعه رشت از شرقی‌ترین بخش رشت یعنی «زرجوب» آغاز و به‌صورت خطی به سمت غرب و حوالی «گوهر رود» امتداد یافته است.
بقعه خواهر امام نزدیک به زرجوب و در محله‌ای به همین نام در محدوده بین ساغریسازان، سوخته تکیه و زرجوب واقع است. آنچه در منابع مکتوب آمده بیش از آنکه سندیت انتساب صاحب مزار به امام رضا(ع) باشد، نقل روایت است. روایتی که آورده است: امام رضا(ع) سه خواهر داشت. نخستین خواهر در قم مدفون است، فاطمه دوم در لنکران آذربایجان که روزگاری جزو گیلان بود و خواهر سوم و آخری، همان است که در رشت مدفون است.
نویسنده کتاب «رشت شهر باران» می‌نویسد: « بنا به اعتقادات مردم رشت بقعه متعلق به فاطمه اخری خواهر امام رضا(ع) است.» (ص:۲۱۶). نویسندگان کتاب‌های تاریخ قدیم گیلان از جمله «عبدالفتاح فومنی» و «ظهیر الدین مرعشی» از بقعه خواهر امام ذکری نکرده‌اند و فقط عبدالله فومنی در بیان خواجه شاه ملک از رهبران ناراضی مبارز علیه تسلط صفویه بر گیلان، به دست ملا محمد خشکبیجاری که به وعده کلانتری کوچصفهان، فریب اصلان بیک را خورده است، او را با ضربات خنجر شهید کرده بود، می‌نویسد: «جسد او را کشان کشان از میان کوچه و بازار، به کنار سیاه رودبار برده، انداختند و... یک نفر قزوینی ... از مال خود... مرحوم را در مزار لاله شوی به خاک سپرد.»
همینقدر می‌دانیم که لاله شوی، نام مسجدی قدیمی در جوار بقعه بوده است و پس از توسعه حرم، مسجد تخریب و جزو فضای حرم شده است. نشان این مسجد قدیمی وجود سنگ نوشته‌ای است که به حکم ناصرالدین شاه، نانوایان از پرداخت مالیات معاف می‌شوند. این سنگ نوشته هنوز موجود بوده و بر یکی از دیوارهای بقعه چسبیده است.
هنوز هم در حیاط گورستان‌‌های گیلان، یک باب مسجد و احیانا بقعه روستا قرار دارد. بقاع متبرکه می‌تواند اعم از فرد پرهیزگاری که مردم به وی اعتقاد دارند و یا فردی منسوب به ائمه اطهار(ع) باشد. دکتر منوچهر ستوده که دهه ۴۰ از بناهای تاریخی گیلان بازدید کرده، در جلد نخست از آستارا تا استرآباد می‌نویسد: « تعدادی از بقاع، یادآور دورانی است که هنوز دین مبین اسلام در کوه دشت گیلان رواجی نداشته است ... ( از آن جمله) مزار لاله شوی در شهر رشت که ظاهرا بقعه خواهر امام به جای آن بنا شده است.»
میرزا محمد حسین حسینی فراهانی در سفرنامه خویش ضمن نام بردن از بقعه خواهر امام، درباره وجه تسمیه لاله شوی می‌نویسد: «یکی بقعه خواهر امام است، که به عقیده اهالی خواهر حضرت رضا(ع)، مسماه به فاطمه است و در نوشتجات امام زاده لال شوی می‌نویسند و گفتند: ابتدا کسی نمی‌دانسته که اینجا امام زاده است، شخصی مست از آنجا می‌گذشته و در حالت مستی پاره‌ای حرف‌های کفر آمیز زد، آوازی شنیده بود، که لال شوی، بعد از چند روز دیگر لال شد. آنجا را شکافتند و مقبره‌ای دیده و لوحی یافتند و بقعه کوچکی اول بر سر آن ساختند و در سنه هزار و دویست و هشتاد و دو، ملاحسن علی حسنی که یکی از علمای گیلان بود، تقسمی کرده و تنخواهی به جهت تعمیر بقعه جمع کرد و بنای بزرگی نهاد و به اتمام نرسیده مرحوم شد. مرحوم حاجی ملا رفیع هم در آنجا سردری ساخت، و از قرار مذکور در زمان حکومت عبدالله خان والی، برای تعمیر امام زاده از جانب دیوان اعلی تنخواهی به خرج منظور شد و به مصاف نرسید. این امام زده بسیار محترم و اهالی نسبت به او در کمال اعتقاد و ارادت هستند و زیارتگاه عمومی است و نذورات و قسم آن را خیلی موثر می‌دانند.»
ظاهرا سردری که ملارفیع ساخت، همان است که اکنون نیز موجود است. در نوسازی بقعه خواهر امام، تنها بخش قدیمی سالم مانده، سردر جنوبی است که با طاق هلال و آجرهای قرمز از بقیه بخش‌ها متفاوت است. یاسنت لوئی رابینو، نایب کنسول انگلیس در رشت در اوایل قرن بیستم، در شرح مسجد و بقعه خواهر امام از کتیبه‌ای یاد می‌کند که ناصرالدین شاه طبق تقاضای حاجی ملا رفیع در شعبان ۱۲۷۲ هجری قمری (۱۸۵۶ میلادی) مالیاتی را که برای نانواها وضع شده بود، فسخ کرد.»
ملارفیع، در دوره ناصرالدین شاه، مهمترین چهره مذهبی گیلان بود. با بسته شدن مالیات بر نان، امام جمعه و جماعت رشت به‌عنوان مهمترین شخصیت بانفوذ مذهبی، از ناصرالدین شاه قاجار می‌خواهد که بر رزق عامه مردم تنگ نگیرد و فرمان دریافت مالیات از نانوایان را لغو کند. درخواستی که موافقت شده و شاه قاجار تا ابدالدهر، خبازان مردم ولایت دارالمرز یعنی رشت را از پرداخت مالیات معاف می‌دارد. این کتیبه به خط «ملک محمد قزوینی» درماه شعبان ۱۲۷۲ بر سنگ حک شده و اکنون نیز موجود است.
در سال های اخیر، همگام با نوسازی بقعه خواهر امام، اطراف حرم نیز توسعه یافت. متاسفانه در این سا‌ل‌ها، بسیاری از بناهای تاریخی و خانه‌هایی با معماری بومی گیلان تخریب و به عنوان پارکینگ و یا فضاسازی اطراف حرم، از بین می‌رود. در حال حاضر، ورود به حیاط بقعه خواهر امام با سه درب مجزا صورت می‌گیرد. بجز سردر قدیمی که از دوره قاجار بجامانده، دو در آهنی به نخچیر محله و پاکینگ حرم باز می‌شود. حالا قرار است جداره سازی و سردر ضلع شرقی با توجه به الگوی بجامانده از دوره قاجار بازآفرینی شود.
نظر شما