به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، سال هاى امامت امام عسكرى عليه السلام (۲۵۴-۲۶۰ق) كه در ميان امامان كوتاه ترين دوره يعنى شش سال بود ، با حكومت سه تن از عبّاسيان ، معاصر گرديد: معتز (۲۵۲-۲۵۵ق) ، مهتدى (۲۵۵- ۲۵۶ق) و معتمد (۲۵۶-۲۷۹ق) كه تمام اين سال ها و تقريباً همه عمر امام در سامرّا سپرى شد. ايشان در سنّ يك سالگى به همراه پدرش به اين شهر انتقال داده شد و احتمالاً تا زمان شهادت از اين شهر بيرون نرفت و از اين نظر همواره تحت نظارت شديد حكومت قرار داشت ، به طورى كه بنا به نقلى ، هفته اى دو بار مى بايست حضور خود در شهر را به دار الحكومه اطّلاع دهد. امروز سالروز ولادت امام حسن عسکری(ع) است برای شناخت بیشتر ایشان با حجت الاسلام «سید مرتضی میرکتولی»، دبیر مجمع عالی تفسیر قرآن کریم و عضو مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت و گویی انجام داده ایم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
در خصوص وقایع دوران امامت امام حسن عسکری(ع) توضیح دهید؟
امام حسن عسکری (ع) در دوران خلافت سه تن از خلفای عباسی زندگی می کردند که هر کدام از آنها از نظر رفتارهای خشن و برخوردهای نامناسب با اهل بیت پیغمبر (ص) نسبت به دیگری ستمگرتر بودند. سال هاى امامت امام عسكرى (ع) (۲۵۴-۲۶۰ق) كه در ميان امامان كوتاه ترين دوره يعنى شش سال بود، با حكومت سه تن از عبّاسيان، معاصر گرديد: معتز (۲۵۲-۲۵۵ق) ، مهتدى (۲۵۵- ۲۵۶ق) و معتمد (۲۵۶-۲۷۹ق) كه تمام اين سال ها و تقريباً همه عمر امام در سامرّا سپرى شد. ايشان در سنّ يك سالگى به همراه پدرش به اين شهر انتقال داده شد و احتمالاً تا زمان شهادت از اين شهر بيرون نرفت و از اين نظر همواره تحت نظارت شديد حكومت قرار داشت ، به طورى كه بنا به نقلى ، هفته اى دو بار مى بايست حضور خود در شهر را به دار الحكومه اطّلاع دهد. با توجه به اینکه خلفای عباسی از روز اول به نام طرفداری از آل ابی طالب و خون دهی امام حسین (ع) برای براندازی بنی امیه اقدام کرده بودند، اما بعد از آنکه به قدرت رسیدند، منصور عباسی و خلفای دیگر که از پایه گذاران این حکومت بودند، وعده هایی را که به مردم داده بودند، نادیده گرفتند و رفتارهایی بدتر از قیام ستم شاهی و خود کامگی بنی امیه را در تاریخ ثبت کردند.
هدف خلفای عباسی از نادیده گرفتن خواسته ها و وعده های مسلمانان چه بود؟
هدف خلفای عباسی این بود که توجه مردم را از دستگاه اهل بیت (ع) دور کرده و جریان های موازی در کنار مکتب های علمی، عرفانی و اخلاقی اهل بیت (ع) را گسترش دهند و توجه مردم از این خانواده و مبدأ اصلی اسلام که پیامبر اکرم (ص) در حدیث ثقلدین فرموده بودند، «کتاب الله و عترتی» وعترت را عدل و هم تراز قرآن کریم معرفی کرده بودند، دور کنند که نمونه های ان جلب فقهای درباری و رسمیت دادن به آرا و فتاوای درکنار مکتب فقهی اهل بیت بود آنها را به رسمیت می شناختند و آنها را به عنوان قاضی القضات در دستگاه خود جذب می نمودند.
همچنین با راه اندازی دانشگاه های معتبر مانند «بیت الحکمه» که توسط مامون عباسی در بغداد تاسیس شد، دانشمندانی را از سراسر دنیا هند و یونان و ایران جمع کردند و علوم مختلف مانند فلسفه وطب وریاضیات ونجوم را ترجمه نمودند برای اینکه به مردم ثابت کنند که بغداد مرکز فقاهت، عرفان و اخلاق است. به گونه ای که هارون الرشید عباسی می آمد و در مجلس عرفان و اخلاق «فیضل بن عیاض» که در آغاز کار، راهزن خطرناکى بود که همه مردم از او وحشت داشتند و بعدها توبه کرده بود شرکت می کرد و اشک می ریخت وغش میکرد ومی گفت: عرفان ناب اسلامی در اینجاست و باقی جاها، دکان و دستگاه هستند. منظورش از دکان و دستگاه، تشکیلات ائمه معصومین (ع) و امام کاظم (ع) بود لذا این رفتار خلفای بنی عباس بود که در مباحث فقهی وحقوقی واخلاق وفضایل اخلاقی، مباحث علمی وتفسیری و حتی مباحث سیاسی ،مردم را از مراجعه به دستگاه اهل بیت (ع) باز می داشتند و هدف آنها این بود که با کنترل رقبا، اجازه رفت و آمد مردم به منزل اهل بیت (ع) را ندهند و آنها نتوانند قرآن را از مفسران راستین و آگاهان واقعی آن دریافت کنند؛ بنابراین امام حسن عسکری (ع) در چنین دوران سخت، خفقان و نفس گیر شش سال امامت کردند.
امام حسن عسکری(ع) در تفسیر قرآن خود چه توصیه ای به مسلمانان کرده است؟
در همین دوران دو برادر از علویان منطقه گرگان برای آموختن تفسیر قرآن به محضر امام حسن عسکری (ع) می رسند. آنها در این دوران هفت سال متوالی یک دوره تفسیر قرآن از امام حسن عسکری (ع) می نویسند که شامل بیش از 15 دفتر می شود که مقداری از این روایت تفسیری(٣٧٩ روایت از ابتدای قران تا ایه ٢٨٣ سوره مبارکه بقره)بنأم تفسیر الامام العسکری، امروزه در دست ماست. یکی از مهمترین روایات آن مسئله وجوب تقلید شیعیان از مراجع پارسا و با تقواست که امام در آن روایت فرمودند: «وَاَمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صَائِنا لِنَفْسِهِ حافِظاً لِدینِهِ مُخالِفاً لِهَواهُ مُطیعاً لِاَمرِ مَولاهُ فَلِلْعَوامِ اَنْ یُقَلِّدُوهُ...» هر یک از فقها که بر نفس خود مسلّط باشد و دین خود را حفظ کنند و با هوای نفس خود مخالفت ورزد و امر خدا را اطاعت کند، بر همگان واجب است که از او تقلید نمایند. «شیخ اعظم انصاری» یکی از فقهای بزرگ شیعه می گوید:" یلوح منه اثار الصدق"آثار راستی و نورانیت از این روایت می درخشد. این سرمایه ای گرانقدر از امام حسن عسکری (ع) است که در اختیار ما شیعیان قرار دارد.
ایجاد شبکه های اجتماعی و ارتباطی با شیعیان مناطق مختلف از حیث تعیین نمایندگان، تعیین وکلا و اعزام پیک ها و ارسال نامه ها از دیگر اقدامات مهم امام حسن عسکری (ع) است. شیخ طوسی در رجال شیعه تعداد شاگردان امام حسن عسکری (ع) را متجاوز از 100 شاگرد عنوان نموده اند از جمله این شاگردان احمد بن اسحاق قمی (رییس محدثین قم) و عثمان بن سعید امری (از وکلای امام عسکری) است که بعدها ایشان یکی از چهار نایب عمده امام زمان (عج) در عصر غیبت بود.
سخت ترین دوران امامت امام حسن عسکری(ع) مربوط به کدام دستگاه حکومتی بود؟
امام سخت ترین دوران خود را در زمان «معتز بالله» که حاکم بسیار خشن و بد رفتاری بود پشت سر می گذارند، مهتدی بعدها شیوه حکومت داری خود را تغییر می دهد و می گوید: در بین بنی امیه فقط یک انسان پاکدامن و مردمدار به نام «عمر بن عبدالعزیز» وجود داشت اما این خیلی شرم آور است که ما در خلفای عباسی حتی یک انسان درست و پاکدامن نداشته باشیم.لذا این فرد با رعایت مباحث سالم اقتصادی مدتی از اشرافی گری و تشریفات دوری می کند و به دلیل ملاحظات اجتماعی و سیاسی نگاه جامعه را مقداری نسبت به حکومت بنی امیه متفاوت می کند، هرچند مدت زیادی هم ادامه نداشت، اما همین فرد معتزی امام عسکری (ع) را چهار سال در زندان محبوس می کنند.
اگر به دوران امامت امامان نگاه کنیم، می بینیم که دوران حکومت امام جواد (ع) با 25 سال، امام حسن عسکری (ع) 28 سال و امام هادی (ع) با 41 سال کمترین و کوتاه ترین عمر را در بین ائمه (ع) داشتند. این نشان می دهد که نحوه رفتار حکومت عباسی در حصر و جلوگیری از انتشار حقایق اسلام و چهره درخشان اهل بیت (ع) بیش از بنی امیه بوده و تدابیر امنیتی شدیدی را برای کنترل اهل بیت (ع) به کار گرفتند که تبعید دو امام بزرگوار یعنی امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) از مدینه به سامرا یکی از اقدامات بی شرمانه آنها علیه این امام بزرگوار بوده است. همان طور که می دانید امام حسن عسکری (ع) تا پایان عمرشان تحت کنترل شدید دستگاه حکومت قرار داشت و فشارها و محدودیت های شدیدی نسبت به امامان اعمال می نمودند به طوری که دسترسی شیعیان به آنها بسیار محدود بود.
موقعیت اجتماعی و سیاسی امام حسن عسکری (ع) به قدری برای آنها نگران کننده بود که حکومت عباسی هر هفته روزهای دوشنبه و پنج شنبه امام حسن عسکری (ع) را جهت گرفتن تعهد از ایشان (که مبادا جنبشی علیه حکومت داشته باشند) به دارالعماره و دارالخلافه دعوت می نمودند، وهمین امر باعث شد که هزاران نفر در مسیر حرکت امام جمع می شدند و با ابراز احساسات خود نسبت به ایشان شادی و خوشحالی می نمودند. در دوران امامت امام حسن عسکری (ع) ابعاد فعالیت های سیاسی واجتماعی امام ،با کوتاه بودن زمان امامت شان بسیار گسترده است و با همه فشارها و مراقبت های شدیدی که بنی عباس علیه امام داشتند ولی فعالیت های سیاسی، اجتماعی و علمی امام در راستای نشر تمدن اصیل اسلامی به قدری فراوان بود که باعث تعجب آدمی، از این همه هوشیاری، دقت و ظرافت یک جوان 22 ساله می شود.
داستان دعای بارش باران جاثلیق بزرگ مسیحیان و افشای آن توسط امام حسن عسکری (ع) چیست؟ در واقع ماجرای تكه استخوان و بارش باران در زمان امام عسکری (ع) چیست؟
نقل کرده است: «در زمان امام حسن عسکری(ع) قحطی سختی پیدا شد، به همین جهت خلیفه وقت دستور داد که مردم از شهر بیرون روند و نماز باران بخوانند. پس مردم سه روز بیرون رفتند و دعا خواندند و نماز گزاردند، اما باران نیامد، در روز چهارم جاثلیق بزرگ مسیحیان به همراه تعدادی از مسیحیان و راهبان به صحرا رفتند تا برای نزول باران دعا کنند. در میان اینان راهبى بود که چون دست به دعا برداشت، از آسمان باران بارید. مسیحیان، در روز دوم نیز بیرون رفتند و پس از دعای آن راهب، باران بارید. در نتیجه این واقعه، بسیاری از مردم دچار شک و تردید شده و تعجب کردند و حتی برخی به دین مسیحیت میل پیدا کردند.
خلیفه به نزد امام حسن عسکرى(ع) فرستاد در حالی‌که او زندانی بود. او را بیرون آوردند و به او گفتند: به فریاد امت جدّت برس که بیم از هلاک آنها است. امام(ع) فرمود: من فردا بیرون می‌روم و ان‌شاء اللَّه شک را از میان مردم زایل می‌کنم. جاثلیق در روز سوم و در حالی‌که راهبان با وى بودند، بیرون رفت. امام حسن عسکرى(ع) نیز با تعدادی از اصحاب خود به بیرون رفتند، پس چون امام آن راهب را در حالی دید که دست خود را بلند کرده بود، دستور داد که دست راست آن راهب را باز گردانند و آنچه در میان دو انگشت او است، بیرون بیاورند. از میان دست راهب، یک استخوان سیاهى را بیرون آوردند. آن‌حضرت استخوان را گرفت و به آن راهب فرمود: الآن دعا کن تا هوا ابری شود و باران ببارد. او دعا کرده و طلب باران نمود، اما هوا گشوده شد و آفتاب نمایان گشت؛ خلیفه وقت به امام رو کرد و گفت: ای ابا محمد!(ابا محمد کنیه امام بوده است) این چه استخوانی است؟ فرمود: این مرد از قبر پیامبرى از پیامبران خدا، عبور میکرد و این استخوان را یافت و آن‌را در دست گرفت. و «مَا کُشِفَ عَنْ عَظْمِ نَبِیٍّ إِلَّا هَطَلَتِ السَّمَاءُ بِالْمَطَر»؛ استخوان پیامبری نمایان نمی‌شود مگر اینکه از آسمان باران خواهد بارید»
مهمترین نقطه فعالیت های امام حسن عسکری (ع) شامل چه اقدامی بود؟
مهمترین نقطه فعالیت های امام حسن عسکری (ع) بسترسازی شیعیان برای دوران غیبت صغری امام زمان (عج) بود. امام با وجود اینکه خودشان در حصر بودند ولی زمینه طولانی غیبت را برای مردم فراهم نمودند. احمد بن اسحاق قمی می گوید: امام حسن عسکری (ع) فرمودند: خداوند از زمانی که حضرت آدم را آفریده تا روز رستاخیز زمین را از قدرت خالی نخواهد گذاشت و به برکت وجود او (امام زمان (عج)) بلاها از همه مردم جهان برطرف می شود و برکات در زمین آشکار خواهد شد. از حضرت پرسیدم حجت بعد از شما کیست؟ امام به داخل اتاق رفتند و پسربچه سه ساله بسیار زیبایی آوردند و گفتند ای ابن اسحاق بعد از من حجت خدا این پسر است. او در میان این امت از جهت طول غیبت همچون حضرت خضر و ذوالقرنین است لذا زمینه سازی برای غیبت امام عصر (عج) مهمترین وظیفه ای بود که امام حسن عسکری (ع) انجام دادند.
نظر شما