به گزارش خبرنگار گروه غدیر و مهدویت خبرگزاری شبستان، کرسی ترویجی عرضه نقد و ایده علمی با موضوع «اعتبارسنجی و مقایسه گزارش شیخ صدوق و کلینی از روایت اصبغ بن نباته در اندیشه آیت الله العظمی صافی گلپایگانی» به همت پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی امروز (چهارشنبه، 25 آبان) برگزار شد.
بنابر این گزارش، حجت الاسلام محمد شهبازیان، محقق، مولف و استاد مهدوی در این کرسی به ارائه بحث پرداخت که در ادامه می آید.
حجت الاسلام شهبازیان در ابتدای این کرسی علمی ترویجی، اظهار کرد: از روایاتی که در متون قدما چه در کتاب «الکافی» مرحوم کلینی، و نیز «کمال الدین» شیخ صدوق(ره) و «الغیبه» شیخ طوسی(ره) آمده روایت مشهور به روایت اصبغ‌بن‌نباته است، روزی اسبغ محضر امیرالمومنین(ع) می رسد و ایشان را در حال تفکر می یابد و از حضرت(ع) درباره تفکرشان می پرسد و امام علی(ع) موضوعی را درباره امام مهدی(عج) مطرح می کنند؛ این روایت از قرن هفتم به بعد مستمسکی برای برخی معاندان و معارضان ایجاد کرده و از قرن 12 به بعد هم بیشتر به این حدیث پرداخته اند.
این پژوهشگر مهدوی ادامه داد: امیرالمومنین(ع) در این حدیث فرمودند: می اندیشم درباره فرزندی که می آید از یازدهمین فرزند من که از نسل من است «مِن ظَهری»؛ مِن ظَهری کاملا دلالت بر امام زمان(عج) یعنی مهدی موعود(عج) دارد اما اگر ظَهره و بدون یاء خوانده شود، در آن اشکال می شود که به حضرت مهدی(عج) تعلق ندارد! دومین شبهه ای که به این روایت می شود مربوط به پاسخ حضرت امیر(ع) درباره طول دوران غیبت و حیرت است که فرمودند: شش سال طول می کشد!
تلاش برای برهم زدن چیدمان مهدویت
حجت الاسلام شهبازیان اضافه کرد: این فراز از روایت، مستمسک جریان هایی همچون زیدیه و پس از آن وهابیت قرار گرفت و کسانی چون ناصر الغفاری و برخی مستشرقان بواسطه آن شبهه کردند که اصلا مقوله و آموزه غیبت در امامیه ریشه و اساسی ندارد، بلکه جعل فقها است!! در جریان های انحرافی نیز فضایی شکل گرفت که به افزون عدد ائمه(ع) بیش از 12 نفر نظر داشتند مثل احمداسماعیل بصری که می گوید عدد ائمه بعد از پیامبر(ص) به 12 منحصر نمی شود!
وی با بیان اینکه نخستین شارح این روایت، ابن‌بابویه است، گفت: بعد می رسیم به بیانات علامه مجلسی در بحارالانوار، و شیخ حر عاملی در مصباح الهدی و .... . در بین معاصران نیز کسانی چون آیتی و جعفری به شبهات وهابیت در این باره پرداخته و پاسخ داده اند.
حجت الاسلام شهبازیان ادامه داد: درباره عبارت «مِن ظَهری» الکافی در برخی نسخ من ظهری آورده که تنافی با مبانی امامیه ندارد، شیخ صدوق(ره) در کمال الدین هم مِن ظَهری آورده که موید است و ثالثاً علامه مجلسی می گوید اگر مِن ظهره هم قلمداد شود باز هم در تنافی با اعتقاد امامیه نیست ... علامه مجلسی(ره) همچنین می گوید: «مِن وُلدی» یعنی از فرزندان منِ علی(ع) است که این پاسخی به شبهه کنندگانی است که می خواستند این فضیلت را از حضرت زهرا(س) بگیرند! همچون معاویه که می گفت: کسی جز عیسی مسیح(ع)، مهدی نیست!
نظر علامه مجلسی(ره) درباره زمان غیبت
این کارشناس مهدوی تاکید کرد: سه دسته توضیح دهنده درباره ستة ایام داریم؛ برخی این تعبیر را حقیقی گرفته اند یعنی مدت زمان غیبت شش سال بوده است، مرحوم علامه مجلسی(ره) احتمالاتی را در نظر دارد که مراد از شش سال حیرت است نه غیبت یعنی مردم دچار حیرتی شدند و بعد با حضور نواب اربعه به آرامش رسیدند؛ گمان دوم آنکه این عدد برای غیبت حقیقی بوده اما بعد بداء رخ داده، یعنی قرار بود در سال 70 هجری گشایشی برای شیعه رخ دهد اما به دلیل واقعه عاشورا در آن بداء شد چنان که در سال 140 نیز به دلیل اعلان سر ائمه(ع) چنین بدائی رخ داد!
وی در ادامه بیان کرد: بزرگانی همچون علی‌بن بابویه و شیخ حرّ عاملی این عدد را استعاره می دانند و می گویند این شش روز و شش سال و شش ماه نوعی بیان زمان غیرمشخص و مبهم است، به این دلیل که در آیات قرآن خدا درباره خلقت عالم هستی از تعبیر شش روز استفاده می کند؛ این عدد شش استعاره از زمانی طولانی است ... علامه محمدامین استرآبادی نیز برداشتش این است که: امام علی(ع) اشاره دارد غیبت در روزی زوجی پایان یافته و در روزی فرد ظهور رخ می دهد.
نظر آیت الله صافی درباره روایت اصبغ‌بن‌نباته
حجت الاسلام شهبازیان افزود: سومین برداشت مربوط به آیت الله العظمی صافی‌گلپایگانی(ره) است که نوآوری شارحانه است؛ در مقابل متن مرحوم کلینی، گزارشی از شیخ صدوق است که تعبیر «مِن ظَهری» را بیان کرده و عبارت ستة ایام را ندارد؛ ایشان تاکید دارد نقل مرحوم صدوق ارجح بر نقل شیخ کلینی(ره) است، یعنی اصل نقل را نمی پذیرد که بخواهد توجیهات را بیان کند.
وی تصریح کرد: آیت‌الله صافی گلپایگانی در این باره به دو دلیل استناد می کند؛ نخست صحت سند، سند مرحوم کلینی واحد است و به افرادی می رسد که ما در آنها ضعف می بینیم مثل منصوربن سندی که فرد مجهول و مبهم است، آیت الله صافی می فرماید از قرائن صحت روایت، سند است؛ در مقابل سند مرحوم شیخ صدوق در کمال الدین، اتقان و اعتبار بالایی دارد و از 34 شخصیت ثقه که جهالتی ندارند و از محدثان والامقام به شمار می روند، نقل می شود.
شهبازیان تاکید کرد: 18 نسخه از کمال الدین را دیده ام در همه اینها تعبیر «مِن ظَهری» به کار رفته و در هیچ یک واژه ستة ایام دیده نمی شود.
این محقق و مولف مهدویت در تحلیل محتوایی روایت اصبغ‌بن‌نباته توسط آیت الله العظمی صافی(ره)، گفت: ایشان می فرماید اولا چون متن مرحوم کلینی با مبانی ما سازگار نیست پس نیازی به توجیه آن وجود ندارد ثانیاً بحث غیبت در میان ائمه به گونه ای مطرح شده که طولانی بودن را می رساند، که با عدد شش سال سازگار نیست؛ شش سال زمانی نیست که مردم طی آن دچار ضلالت و گمراهی شوند! ایشان تاکید دارد امکان ندارد با خبر واحد و ضعیف السند توقیت رخ داده باشد.
وی تاکید کرد: آیت الله صافی در منتخب الاثر این بیان دقیق را دارد که آموزه ای قطعی به نام بداء داریم که در امور قطعیه رخ نمی دهد، مثل اینکه زمین با عدل مهدوی پر می شود که قطعی است؛ غیبت حضرت ولیعصر(عج) هم بداءپذیر نیست ... لذا توجیهات علامه مجلسی(ره) که بداء را پیش کشیده اند نفساً و راساً با مسئله بداء در تعارض است و نمی شود اینها را به کار برد این هم از نآوری های مهدوی آن فقیه بزرگوار است.
حجت الاسلام شهبازیان با بیان اینکه آیت الله صافی در سرالبداء بیشترین دلیل بداء را بیان کرده است، گفت: ترجیح آیت الله صافی در مقام کلی با روایت شیخ صدوق است.
در ادامه این کرسی علمی ترویجی، مباحث مطروحه از سوی حجج اسلام والمسلمین محمدرضا فوادیان و مهدی حسینیان‌قمی مورد نقد و بررسی قرار گرفت و پیشنهاداتی از سوی استادان حاضر در نشست برای اعتلای بحث ارائه شد.
نظر شما