به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، علامه جعفری تمام همت خود را برای فراگیری دانش به کار می بست و برای آنکه نسبت به حقایق عالم اشراف لازم را کسب کند کتاب های گوناگون، مکتب ها و شخصیت های مختلف جهان را مطالعه می کرد. اشتیاق و شوق بسیار برای کسب علم از خصوصیت های بارز او بود. ویژگی دیگر وی وابستگی و تعلق به دنیا، ظواهر و مظاهر دنیوی و مادی آن نداشت.
اندیشه و تفکر نوگرایانه از دیگر خصلت های علامه محسوب می شد و این اندیشمند بزرگ تلاش می کرد تا به دور از تعصب ها و برپایه عقل و عقلانیت درباره مسایل جهان بینی و فلسفی بیاندیشد، پس تمام مکتب ها و اندیشه ها را بررسی می کرد و تعصبی نسبت به هیچ کدام از فلسفه ها و مکتب ها نداشت و همواره در تلاش بود تا از میان اندیشه های مختلف، آن را که صحیح تر است و مطابقت و هم خوانی بیشتری با جهان هستی دارد، انتخاب کند. لذا در این خصوص با استاد «کریم فیضی»، محقق و پژوهشگر گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
به باور شما، علامه محمدتقی جعفری چه جایگاه در میان خیل عالمان جهان اسلام دارند؟
علامه جعفری را باید با هم عصران خودشان مقایسه کنیم و در کنار هم قدهای خودشان قرار دهیم، وقتی قیاس کنیم، می بینیم که ایشان با آنهایی که از یک آبشخور سیراب شدند و با هم تحصیل کردند، قابل مقایسه نیستند. ما می توانیم مقایسه کنیم ولی نتیجه این قیاس یک تفاوت بسیار جدی و فاحش دارد، این امر چندین علت دارد که یکی از این دلایل بر می گردد به تلاش و پویایی ایشان. علامه فرد آرام و ساکتی نبودند، مرتب در حال جنب و جوش و حرکت بودند. دومین عامل به ذهن نیرومند و با استعداد ایشان مربوط می شود.
وی از حافظه و استعداد بسیار قوی برخوردار بودند، این استنباط شخصی من است که وقتی علامه می خواستند صحبت کنند در سیلابی از کلمات غرق می شدند. انگار که کلمات متعددی به مغزشان هجوم می آورد که نمی دانند کدام را بکار ببرند. وقتی سخنرانی های ایشان را گوش می دهیم، متوجه می شویم که یک مغز نیرومندی پشت این کلمات نهفته است که خود، حریف این مغز نیست.
سومین عامل فرا زمانی بودن شخصیت علامه است، یعنی وی محصور در زمان خودشان نبودند علامه جعفری در دهه 30 می زیستند. ما امروز مسایل دهه 30 را می شناسیم و می دانیم در این دهه چه مسایل و مشکلاتی در ایران و خاورمیانه وجود داشته است. در واقع شخصیت و ذهن ایشان در چهارچوب دهه 30 ایران یا حتی آسیا و خاورمیانه نمی گنجد، بسیار فراتر از آن حرکت می کنند، در حد یک مثال اشاره می کنم که وی در نجف دهه 30 کتابی تحت عنوان «ارتباط انسان با جهان، تحول ماده فلسفی از فیزیک دوران باستان تا امروز نوشتند،شما به عنوان توجه کنید. ببینید تا چه اندازه سنگین است، پس هرچند ایشان در فضای دهه 30 تنفس می کردند ولی در این فضا نمی گنجیدند. به اصطلاح امروزه آنتن ها و شاخک های ایشان مسافت بسیار دوری را می گرفتند. مجموع این سه عامل یک انسانی درست می کند که بسیار خاص و منحصر به فرد است. بنده یادداشتی تحت عنوان مردی که به ضیافت بهت می رود، نوشتم. به هر حال علامه یک مرد مبهوت کننده ای بودند.
اینکه یک روحانی خوش ذوق بسیار بااستعداد در اوج جوانی، در سال های اقامت در شهر مذهبی نجف در اواسط قرن بیستم، وسط دروس رسمی فقه و اصول آن هم در حلقه نخست درس فقیه ترین فقهای زمان، در کنار درس هایی که به تصریح همگان به کمال می آموخت و از عهده تدریس آنها نیز به کمال و اتقان برمی آمد، زیر عبای رنگ و رو رفته خویش، مثل یک پژوهشگر مصمم اروپایی در کالج هایی مثل هاروارد و پرینستون اولین و آخرین کتاب های مربوط به دو دانش «فیزیک» و «فلسفه» را حمل کند و در جست وجوی یافتن مرز نامرئی و ناشناخته ای که میان این دو علم کشیده شده است، روزها و شب های بی شماری را با تئوری های متقدمین و متأخرین هستی شناسی قدیم و جدید درباره ذره و ماده سیر و سفر کند و آنگاه کتابی را با نام بهت انگیز «ارتباط انسان و جهان» را به جهان عرضه کند، به راستی کاری شبیه معجزه است، معجزه ای باور نکردنی.
علامه جعفری چه تاثیری در عرفان اسلامی داشتند؟
علامه جعفری رساله ای در باب عرفان اسلامی دارند که نظرات خود در زمینه عرفان اسلامی را بیان کردند. برخی از این مطالب را در دانشگاه شریف تهران تدریس می کردند که همان دروس را تدوین کردند.به نظر من تدوین مطالب علامه به خوبی صورت نگرفته است ولی ایشان آرا و تعاریف خود در باب عرفان را بیان نمودند.
ره آورد نامه نگاری هایی که علامه جعفری با راسل داشتند، چیست؟
ارتباط با فیلسوفان غربی یکی از ابعاد حیرت آور علامه جعفری است. روحانی ای که در تهران می نشیند و با یک آقایی در قلب کمبریج مباحثه و مکاتبه می کند و بعد هم سوالاتی از وی می پرسد که ترجیح می دهد جواب ندهد. اینجا کاری به این ندارم که راسل درست می گوید یا استاد جعفری یا کدام قوی و کدام ضعیف است. کل حرفم این است که وی چگونه انسانی است که در دوره ای که نهایت اطلاعات روحانیت ما فقه و اصول است، راسل را می شناسد، این چیز عجیبی است. در واقع یک موجود حیرت آور در دوره خود بودند که بسیار جلوتر از زمان خود حرکت می کردند.
علامه جعفری در باب فقه و فلسفه چه ابعادی را گشودند؟
علامه جعفری در هر حوزه ای که فعالیت می کردند، یک نوع نوآوری داشتند؛ مثلا وقتی در مورد مباحث فقهی تحقیق و بررسی می کنند در خصوص زکات مطالب زیادی را عنوان نمودند و یک مقاله بسیار مهمی را در حوزه زکات نوشتند با عنوان «عدم انحصار مواد زکوی» که بسیار فوق العاده است.
در خصوص شخصیت علمی علامه جعفری و جامعیت معلومات ایشان توضیح دهید؟
استاد جعفری مصداق کلمه علامه هستند. وی در علوم اسلامی به طور مسلم صاحب نظر بوده و در مطالعات آزاد غیر اسلامی همانند جامعه شناسی، روانشناسی و بعضی از مباحث تاریخی نیز با هوشمندی تحقیق و بررسی نمودند. اگر بخواهم با یک کلمه در مورد ایشان اظهار نظر کنم باید بگویم که علامه مردی کاری، زحمتکش و انصافا پر حاصل بودند.
نظر شما