سیری در زندگی عشایر ماسال/ گذری از دنیای امروزی به زندگی سنتی

به گزارش خبرگزاری شبستان از گیلان - مائده فلاحتکارضیابری؛

نوای سحرانگیز نی هفت بند یا تالشه له له سکوت کوهستان را در هم می‌شکند و صدای زنگوله‌ها در نشیب و فراز گذرگاه‌های کوهستان هارمونی وصف ناشدنی طبیعت ناب الهی را ایجاد می‌کند. رمه بابان همه بار و بونه خود را بر دوش دارند و با رمه که همه زندگی آنان است به دنبال چراگاهی بهتر گذار سخت و دشوار زندگی را با صلابت کوهستانی در می‌نورند، زندگی انان را ابری کوهستانی از بیم و تلالوئی از خورشید امید لبریز کرده اما سرشار از تلاش، رفتن و ایستادگی‌هاست، حاصل این تلاش بی وقفه شیر است که باید از فراورده‌های آن زندگی در چرخه دوار خود حرکت کند.

رمه بان و چوپان کوهستانی با جمع خانواده با همه توش و توان بدون هیچ استراحتی در رمه دوشی یاریگر همدیگرند و هرجا که چراگاهی است حضور فعال آنها ملموس و تماشایی است. کوهستان باصلابت و ییلاق و کلبه‌های ساده ییلاقی که در دل کوهستان قامت افراشته‌اند، انسان هوشمند را گاه همراه تاریخ نیاکان ما می‌کند، مناطق عشایری ماسال همچون میراثی هستند که اصالت بشر را در جنبه‌های فرهنگی و انسانی آن می‌توان دید. عشایر جزیی افتخارآمیز از تمدن ایران زمین هستند و تجربیات چندهزار ساله زندگی‌شان در سفر بی‌شک برای طرفداران شگفت‌انگیز خواهد بود.

گردشگران بسیاری در سراسر جهان هستند که تمایل دارند از نزدیک سبک زندگی این مردمان زحمتکش را مشاهده کرده و چند روزی را در کنار آنان نظاره‌گر فعالیت‌هایی چون دوشیدن شیر، تهیه ماست، کره‌گیری، روغن‌گیری، پشم‌چینی، قالی‌بافی و بسیاری کارهای دیگر باشند.

در این راستا خبرنگار خبرگزاری شبستان برای اینکه از نزدیک فعالیت‌های این مردمان غیور را به نظاره بنشیند تا قلمش بتواند به دیده‌ها جان دهد، به یکی از ییلاقات این شهرستان سفر کرد. همراه با خانواده‌ای از عشایر شدیم، کلی گاو و گوسفند دارند، هرازگاهی باید به دام‌هایشان نمک داده شود، نمک‌ها پس از خورد شدن تفت داده می‌شود، دامدار به اسم گاوها را می‌خواند، هر گاو اسم خاص خود را دارد، نازگا له، پرگا له، گنزه له، رشکا له، گاوها نام خود را می‌دانند، می‌شنوند، می‌آیند و جمع می‌شوند.

به شانه و پشت هر کدام نمکی پاشیده می‌شود تا تعادل غدد هورمونی گاو برقرار شود و شیر گاو خوشمزه می‌ماند، زمزمه دوشیدن، لالایی مست کننده ای برای زن و مرد دامدار است، شیر بعد از ماست شدن باید به کره تبدیل شود، وسیله کره گیری «نِرَه یا نرخه» است که باید با آب پاک و زلال چشمه پاک و تمیز شسته شود، آب زلال با کاسه‌ای به اسم چیری از چشمه آورده می‌شود و برگ ها و خزه‌های درختان و گیاهان پاک کننده های طبیعی نِرَه هستند. زنان و دختران دامدار بر این باورند که اگر صبح زود جزء اولین کسی باشند که از چشمه آب بیاورند، کره آنها بیشتر خواهد شد، اینجاست که سحرخیز می‌شوند.

ماست‌ها به همراه مقداری آب چشمه به داخل نِرَه ریخته و روی دهنه آن را با «سَلَه» که قطعه‌ای از پوست گوسفند است محکم می‌بندند، نِرَه را روی قطعه‌ ابتدایی وَزَن می‌گذارند و تکان می‌دهند، هر از چندگاه پس از تکان دادن چوچوره جایگاه تخلیه هوای نره را باز و ترکه‌ای به داخل آن فرو می‌برند تا اطمینان حاصل شود که کره آماده است، با تکان دادن نِرَه زمزمه‌های آشنایی به گوش می‌رسد، «نِرَه نره دو دو، چَمَه گابین شینه کوه، امره وردوشون ماست و دو، ویشتری روغن کمتری دو، دو دو دو دو».

سَلَه باز می‌شود و محتویات نِرَه که مجموعه‌ای از کره و دوغ است در ظرفی سرازیر می‌شود، کره به وسیله دست از دوغ جدا می‌شود، کیفیت و رنگ کره بستگی به گل و گیاهی است که دام از آن تغذیه کرده است، پس از آماده شدن کره روی ان را با برگ گیاه سیفلی می‌پوشانند.

پس از استحصال کره، دوغ را روی آتش حرارت می‌دهند، پس از لحظاتی ماده سفید رنگی به نام کشک حاصل می‌شود، کشک را داخل کیسه‌ای نازک می‌ریزند و در جایی آویزان می‌کنند تا آبش گرفته شود، پس از استحصال کشک باقی مانده آن سج است که به چارپایان و سگ‌های گله می‌دهند.

این بار نوبت به درست کردن پنیر می‌شود، خرشه یا مایه طبیعی پنیر که از بَرِه شیرخوار به دست می آید پس از خشک شدن در آب حل می‌شود، مایه را با شیر مخلوط کرده و پس از به هم زدن روی آتش می‌گذارند و به آرامی به هم می‌زنند تا دَلَمِه شود، آنگاه اندک اندک به پنیر تبدیل می‌شود.

پس از اطمینان از پنیر شدن، با فشردن و متراکم کردن تکه‌های جدا از هم، به هم متصل شده آب آن گرفته و تبدیل به پنیر سارَ می‌شود، مایعات باقی مانده را پس از استحصال پنیر دوباره حرارت داده، حاصل آن مواد لذیذی به نام لورَ است که پس از نمک پاش کردن، «لورَ سورَ» نامیده می‌شود.

مایه آخر باقی مانده از لورَ، وَلیشه آب می‌باشد مایه‌ای نرم کننده برای شست‌وشوی لباس، پشم، بدن و گاه به دام‌ها و سگ‌های گله می‌دهند، و می‌بینیم که هیچی بی مصرف و بلااستفاده نیست.

در انتها در روزهای بازارهای محلی که پنجشنبه در شاندرمن و شنبه در ماسال است، محصولات دامی خود را برای فروش می‌آورند تا مایحجتاج لازمه زندگی خود را با فروش این محصولات خریداری کنند.