به گزارش خبرگزاری شبستان از سمنان:
مسجد تاریخانه دامغان،یکی از معروف‌ترین آثار تاریخی شهرستان دامغان است که بسیاری حتی نام این شهر را بانام تاریخانِه عجین می‌دانند این مسجد مهم‌ترین بنای بازمانده از قرون نخستین اسلام در کشور است که حتی جلوس اولین خلیفه عباسی بر تخت در سال۱۳۲هجری قمری را به چشم دیده است.
مسجد تاریخانه دامغان یکی از بهترین نمونه‌‌های اولین مسجدها و از قدیمیترین بناهای پس از اسلام است. این مسجد بعد از مسجد فهرج، قدیمیترین مسجد ایران محسوب می‌شود.
بنای مزبور، در خیابان شهید مطهری (خیابان تاریخانه سابق) قرار دارد و جزو آثار ثبت شده‌ی ملی به شمار می‌رود. این بنا در گذشته به عنوان آتشکده کاربرد داشت. در زمان ورود اسلام به ایران (قرن هفتم میلادی)، با الگوبرداری از ساختمان‌های دوره ساسانی به مسجد تغییر کاربری پیدا کرد.
«مسجد تاریخانه» از اولین نمونه مساجدی است که در ساختمان آن مناره نیز به کار گرفته شده است.
عده‌ای سبک معماری مسجد را عربی می‌دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان کرده‌اند، اما آثار بجا مانده از ستون‌های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان که شباهت بسیار زیادی با ستون‌های مسجد تاریخانه دارد، نشان می‌دهد که ساخت آن با الهام از معماری ایرانی و اسلامی انجام شده است.
خاورشناسان و مستشرقان بسیاری به ابعاد هنری و معماری «تاریخانه» اشاره کرده‌اند از آن جمله «شارق احمد پاکستانی»، نویسنده مقاله‌ای تحت عنوان «تاریخانه معبد ساسانی»به رشته تحریر درآورده که در کتاب شناسی ایرج افشار به آن اشاره شده است و نیز «آندره گدار فرانسوی» در کتاب خود تحت عنوان «آثار و بناهای ایران» به موضوع تاریخانه می‌پردازد و «ارنست کونل» در کتاب هنر اسلامی خویش ترجمه مهندس هوشنگ طاهری صفحاتی از کتاب خویش را اختصاص به تاریخانه می‌دهد.
آندره گدار باستان شناس فرانسوی ضمن ارائه رساله‌ای مفصل سبک تاریخانه را صد در صد ساسانی دانسته و می‌گوید در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است و حتی در بکار بردن مصالح، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت و گچ و چوب استفاده شده است.
او معتقد است این مسجد مقدم بر دوره‌ای که نمونه اصلی مساجد ایران در آن تشکیل یافته است. دو نمونه از میان آنها مسجد جامع نائین و تاریخانه دامغان است، تاریخانه به معنی خانه خداست و آن را مسجد چهل ستون هم می‌نامند و این رقم اغلب در ایران نماینده آن نیست که حتماً چهل ستون داشته باشد بلکه به معنی ستون‌های متعدد است، نقشه این بنا نقــشه مساجد صدر اسلام است که از هر عنصر خارجی عاری است .
در وجه تسمیه این بنا گفته‌می‌شود که «تاری» به معنای خداست و «تاریخانه» یعنی خدای خانه واین مسجد که نمونه‌ی بسیار زیبا و کاملی از مساجد قرون اولیه‌ی اسلامی در ایران است بعد از مسجد فهرج یزد که قدیمیترین مسجد ایران و مربوط به صدر اسلام (نیمه‌ی قرن اول هجری) است، از نظر قدمت دومین جایگاه را در بین مساجد کهن ایران زمین دارد.
ورودی این مسجد، از جناح طولی شرق است.
پوشش مسجد، با طاق های گهواره ای بر روی قوس ها و ستون های مستحکم صورت گرفته است. امروزه طاق های گهواره ای مسجد فرو ریخته اند، ولی در شکل اصلی قابل مقایسه با طاق های گهواره ای مسجد جامع فهرج بوده اند.
برای نگهداری طاق ها، ستون های عظیمی از آجر بر پا شده که توسط قوس هایی به همدیگر و به دیوار وصل شده اند. بر روی این قوس ها نیز دیواری به بلندی یک متر ساخته و سپس طاق گهواره ای را بر آن سوار کرده اند. قوس های بالای ستون ها به صورت بیضی از آجر ساخته و در بالا به آرامی شکسته شده اند.
برای حفظ تعادل و اتصال محکم قوس ها به ستون از قطعات چوب استفاده شده و دهانه طاقی که در مرکز رواق به سمت قبله قرار می گرفته، از دهانه های دیگر عریض تر و بلند تر ساخته شده و بیانگر مراحل اولیه شکل گیری ایوان در مساجد شبستانی ایران است. بدین ترتیب، علاوه بر تداوم سنت معماری دوره ساسانی، به مرکز جایی که محراب و منبر در آن قرار دارد، اهمیت خاصی شده است.
در سمت چپ، نمای سه بعدی از کاخ سروستان به چشم می خورد و در سمت راست، نمایی از فضای شبستان جنوبی. در مسجد تاریخانه دامغان، همان گونه که دیده می‌شود، نحوه قرار گرفتن طاق ها بر ستون ها به وضوح متأثر از هنر ساسانی است.
در بخش غربی مسجد، بناهای وابسته ای وجود داشته که امروزه به طور کامل از بین رفته اند؛ از جمله این بقایا می توان به یک مناره با مقطع چهار گوش اشاره کرد.
درکنارمسجد تاريخانه دامغان، مناره ساخته شده که ۶.۵ متر مربع وسعت داشته و دارای تزیینات آجری بسیار زیبا به شیوه سلجوقی است.
در كنار اين مناره، در دوره سلجوقي، مناره دايره شكل ديگري ساخته و به اين مجموفه اضافه شده كه داراي كتيبه اي به خط كوفي مشتمل بر آيات قرآني بوده كه به نام باني آن، بختيار، فرزند محمد در تاريخ ۴۲۰ هجري نام گذاري شده است. محيط آن در پايين۱۳ متر است كه كم كم از آن كاسته مي شود و در بالا به ۶.۸ متر مي رسد.
مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که تخریب شده و در ساخت آن از خشت استفاده شده بود و پلان آن با توجه به نقشه آندره گدار، مربع شکل بوده است.
مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بنا شده و مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیاربن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته شده ، این مناره سکو ندارد و مستقیما از روی زمین و با محیط دایره ایجاد شده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می شود از قطر آن کاسته می شود.
مناره دارای ۲۶ متر ارتفاع و ۸۶ پله است و نقوشی از آجر در روی منار هست که به منزلهٔ نما و تزیین آن محسوب می‌شود.
تاريخانه دامغان، يكي از كهن ترين ساختمان ها در شيوه خراساني است. بار بنا به شدت تحت تأثير معماري ساساني و شبيه ساختمان ها و كاخ هاي سروستان و فيروز آباد است.
به اعتقاد كارشناسان تاريخانه، با وجود ماهيت نيرومند ساساني اش، ساساني نيست؛ چون ساختار آن با دستاورد هاي اسلامي به طور كامل تغيير يافته است.
درباره تاريخانه و زمان ساخت بناي اوليه آن، صاحب نظران بسياري بحث كرده اند. نويسنده مرآه البلدان، دستور ساخت تاريخانه را به امير المؤمنين علي (علیه السلام) نسبت داده و آندره گدار، تاريخ ساخت اين بنا را اواسط قرن دوم هجري ذكر كرده است. آرتور پوپ، ساخته شدن اين مسجد را بين سال هاي ۱۳۰ تا ۱۷۰ هجري دانسته و محمد كريم پيرنيا تاريخ ساخت آن را حدود ۱۵۰ هجري مي داند.
در زمان بازسازي مسجد در قرن سيزدهم هجري، به جاي طاق هاي مازه دار (بيضوي) اصلي كه اغلب فرو ريخته بودند، طاق هاي نوك تيز جناغي بنا شدند، هر چند كه در بخش هايي از بنا، نمونه هايي از طاق هاي مازه دار اوليه به چشم مي خورد.
این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نظر شما