لیلا ضامنی
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، در روزهای 6 تا 12 آذرماه «شب یلدا» به‌عنوان نوزدهمین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو در پرونده ای مشترک میان ایران و افغانستان در رباط مراکش ثبت جهانی شد؛ در این اجلاس از ایران ۶ پرونده برای ثبت جهانی مثل پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی (مشترک با افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان)، هنر سوزن‌دوزی ترکمن (ترکمن‌دوزی) (مشترک با ترکمنستان)، هنر ساختن و نواختن عود (مشترک با سوریه)، یلدا/چله (مشترک با افغانستان)، هنر ساختن و نواختن رباب (مشترک با تاجیکستان و ازبکستان) و مراسم مهرگان (مشترک با تاجیکستان) است بررسی شد. «یاسر موحدفرد» از چهره‌هایی است که دو دهه با یاری اهالی فرهنگ، هنر، ورزش، پژوهش و رسانه توانسته است با راه‌اندازی سازمان‌های مردمی و ستادهای ملی و فراملی در ثبت‌های جهانی ایران در یونسکو همکاری داشته باشد؛ او با پیشینه دبیری جشن هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی در پایگاه اصلی سازمان جهانی یونسکو - پاریس، دبیر پیشین شوراهای سازمان میراث فرهنگی کشور در زمینه کارشناسی ثبت‌های جهانی میراث فرهنگی به نام ایران در یونسکو با همکاری نهادهای فرهنگی گام‌های ارزشمندی برداشته است؛ وی همچنین پیشنهاد دهنده ثبت جهانی هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی و پشتیبان ثبت‌های جهانی هنر نقالی و شهر خلاق ادبی مشهد به نام ایران در یونسکو است؛ درباره ثبت «شب یلدا» در کمیته جهانی یونسکو و ضرورت ثبت میراث فرهنگی ناملموس در کمیته جهانی ثبت یونسکو با «یاسر موحدفرد» به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
ضرورت ثبت میراث فرهنگی ناملموس در کمیته جهانی ثبت یونسکو چیست؟
بر پایه آیین‌نامه‌های ملی و جهانی، میراث فرهنگی ناملموس به رفتارهای خاص، نمادها، مهارت‌ها، ابزارها، دانش‌ها و فن‌های بومی و صنایع دستی، یک ملت گفته می‌شود؛ این میراث به گونه سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. میراث فرهنگی ناملموس ایران شامل هنرهای اجرایی، مهارت‌های دستی و صنایع سنتی، سنت‌های اجتماعی، رسم‌ها، جشن‌ها، آیین‌ها و دانش‌های مرتبط با طبیعت و جهان، سنت‌های شفاهی و دیگر جلوه‌های فرهنگ مانند زبان‌ها یا لهجه‌ها است.ایران به جز نوروز و ابریشم‌بافی که با چندین کشور آن را در یونسکو به ثبت جهانی رسانده است در واکنش با ثبت‌های جهانی جمهوری آذربایجان از جمله چوگان، نان لواش و ساز دوتار توانسته است به ثبت‌های کامل‌تری در این ۳ زمینه دست یابد اما هنرهای قالی‌بافی ایرانی (نه تنها دو مهارت سنتی قالی‌بافی کاشان و فارس)، مس‌گری، ساختن و نواختن ساز تار و موسیقی عاشیقی که ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد، هنوز به نام جمهوری آذربایجان ثبت جهانی شده و ایران هیچ گامی حتی برای ثبت مشترک آن هم برنداشته است.
بخشی از کشورهای آسیای میانه و حوزه خزر تا چند دهه پیش جزو ایران بزرگ به شمار می‌رفتند و اشتراک‌های میراثی فراوانی با ایران دارند؛ چرا مدیران میراث فرهنگی کشور، دیر به فکر ثبت میراث فرهنگی ناملموس به عنوان اشتراک‌های فرهنگی در یونسکو افتاده‌اند؟ آیا این مشکل به ایران برمی‌گردد یا یونسکو؟
کشورهای تمدن پارسی در دوره‌های گوناگون تاریخی در پی نبردها و قراردادهایی از ایران بزرگ جداسازی شده‌اند که ریشه‌های مشترک فرهنگی و میراثی با ایران دارند.آن‌چنان که در گزارشی جامع توانستم از چگونگی جداسازی سلیمانیه کردستان، عراق، آرارات، چچن، اینگوش، گرجستان، ارمنستان، آذربایجان، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و بحرین از ایران بزرگ در دو سده پیشین پرده‌برداری نمایم.بدین روی فرهنگ این کشورهای تازه استقلال یافته، بخشی از فرهنگ و میراث ایرانی به شمار می‌رود که در ثبت‌های میراث فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو در دو دهه پیشین به آشکاری دیده می‌شود؛ بی‌گمان کشورهای خاورمیانه به ویژه حوزه خزر و اکو، جزویی از تمدن پارسی و فرهنگ ایرانی به شمار می‌روند.
سازمان جهانی یونسکو باید به ریشه‌های ایرانی ثبت‌های جهانی میراث فرهنگی ناملموس، بیش از پیش توجه نماید و با توجه به محدود بودن ظرفیت ثبت‌های جهانی در یونسکو، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران می‌بایست در همه پرونده‌هایی که رنگ و بوی ایرانی دارد حضور کوشا و پویا داشته باشد و اگر پرونده‌ای مرتبط با فرهنگ و میراث ایرانی از سوی کشورهایی به ثبت جهانی رسانده شده با همکاری سازمان‌های مردم نهاد کشور به مستندسازی پرونده‌های مشترک اقدام نماید و به آن پرونده‌ها ملحق شده و به آنها بپیوندند؛ همچنین باید از سازمان‌های مردمی با سابقه در ثبت‌های جهانی به عنوان مشاوران ارشد وزارت میراث فرهنگی و مشاوران یونسکو بهره‌گیری شود تا بتوانند به عنوان بازوان اجرایی ایران برای آماده‌سازی، اعتراض یا دفاع از پرونده‌های مشترک میراثی و ارتباط با دیگر کشورها فعالانه اقدام نمایند.
آیین شب چله (یلدا) در هفدهمین نشست پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو از سوی ایران و با همکاری افغانستان در سال ۲۰۲۲ ثبت شد؛ افغانستان تا سال ۱۹۱۷ بخشی از ایران بوده است، چرا این میراث از سوی یونسکو مشترک ثبت شده است؟
ایران با پیشینه باستانی و چیرگی تمدنی با راهبری جهان‌شاهی (امپراتوری) خود دارای فرهنگی با گستره دامنه‌گستر است که از مرزهای چین و شبه قاره هندوستان تا آسیای میانه، قفقاز، شام، عراق، حجاز، یمن و شمال آفریقا به ویژه مصر و از دریای خزر تا میان‌رودان و کشورهای حوزه خلیج فارس را شامل می‌شود.در حالی که همه میراث‌های خاورمیانه ریشه ایرانی داشته و اشتراک‌های فراوانی نیز در فرهنگ و تاریخ ایران زمین دارد اما شوربختانه پرونده‌هایی وجود دارد که در سایه حضور نداشتن نماینده وزارت میراث فرهنگی کشور بدون حضور ایران ثبت جهانی شده است که بایست با درخواست‌های رسمی به آن پرونده‌ها به زودی زود ملحق شود.بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه، نه تنها از دوره باستانی بلکه از دو سده پیشین جزویی از ایران بودند اما شوربختانه از سرزمین مادری خود، ایران بزرگ جدا شده و به کشورهای تازه استقلال یافته مشهور شده‌اند.
بنیاد فردوسی در چه ثبت‌های ایرانی در سازمان‌های جهانی یاری داده است؟
با تلاش‌های ملی و برون‌مرزی دو دهه نهادهای فرهنگی ایرانی و همکاری بنیاد فردوسی با پشتیبانی کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ثبت‌های جهانی هزاره پایان سرایش شاهنامه فردوسی و آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران در سال ۲۰۱۰ و هنر نقالی، نیای نمایش ایرانی در سال ۲۰۱۱ و «چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی» در سال ۲۰۱۷ به نام ایران در یونسکو به انجام رسیده است. از دیگر سو با ثبت جهانی کشتی‌‌های سنتی در اتحادیه جهانی کشتی (فیلا) فدراسیون‌های جهانی کشتی باچوخه و کشتی پهلوانی در ایران راه‌اندازی شده اما هنوز در یونسکو این کشتی‌‌های سنتی ایرانی به ثبت جهانی نرسیده است.
نظر شما