«مَلّه» پنبه ای خوش یُمن برای خوسفی ها/ مله در مسیر جهانی شدن

خبرگزاری شبستان_خراسان جنوبی؛سمیه محمدی

پنبه «مَله» از جمله تولیدات منحصر بفرد خراسان جنوبی و به ویژه شهرستان خوسف است که مردم از گذشته تاکنون به خوش یُمنی این نوع پنبه و تولید آن اعتقاد داشته‌اند. مله یکی از نمونه‌های منحصر بفرد پارچه در ایران است که ماده اولیه این پارچه، از پنبه ای به رنگ خاکی است.

افراد محلی و بومی از پنبه مله به‌ عنوان پنبه‌‌ای خوش‌یمن و دارای تقدس بالا یاد می‌کنند و بیشتر از این پنبه در بافت سجاده، جانماز، چادر و سایر محصولات ابداعی استفاده می‌کنند.

کشت پنبه مله و بافت پارچه مله پس از حدود ۴۰ سال که این هنر منسوخ شده بود در سالیان گذشته دوباره احیا شده و رونق آن دوباره به شهرستان خوسف بازگشته است.

سجاده مله یادآور روز معاد

برخی هم معتقدند قدمت این سجاده مربوط به دوره قاجاریه است. مردم محلی خوسف بر روی این سجاده با نخ‌های ابریشم نقوش گل و بته گلدوزی یا بخارادوزی که یکی از نقوش رایج در منطقه است، حک می کنند. سجاده مله شهرستان خوسف خراسان‌جنوبی در فهرست میراث غیر منقول (اشیاء) ملی نیز ثبت شده است.

مردم بومی منطقه از پارچه مله، بیشتر برای سجاده و جانماز استفاده می‌کنند و معتقدند که این سجاده خاکی رنگ؛ معاد و بازگشت به خاک را برای انسان تداعی می‌کند. رنگ ذاتی پنبه مله شباهت زیادی به رنگ خاک بند سارهایی دارد که در آن کشت می شود که به آن خاک مل  می گفتند و آن پنبه نیز به مله شهرت یافت.

بافت انواع پارچه از پنبه مله و این دانش خاص به صورت انحصاری مربوط به شهرستان خوسف است که از قدیم وجود داشته و جزء میراث خراسان جنوبی است، بنابراین کشور دیگری نمی‌تواند از پنبه خام این استان محصولاتی و بازاری رقابتی ایجاد کند، لذا کشاورزان شهرستان خوسف نیازمند حمایت های جدی در خرید این نوع از پنیه هستند تا سطح زیر کشت خودشان را دوچندان کنند چراکه به دلیل فعالیت گسترده خوسفی‌ها و سطح زیر کشت این نوع پنبه در خوسف، این شهر به عنوان شهر ملی پنبه مله و مله‌بافی ثبت شده است.

احیای پنبه مله بعد از 40 سال

سلم آبادی کشاورزی از منطقه خوسف است که برای اولین بار در 6 سال گذشته برای احیای پنبه مله بعد از گذشت 40 سال، آستین همت را با کمک جهاد کشاورزی بالا زده و به کشت این محصول پنیه مله روی آورد.

به گفته این کشاورز کاشت این نوع پنبه در اوایل با استقبال خوبی همراه بود و توجیه اقتصادی داشت اما همزمان با شیوع بیماری کرونا و خاموش شدن چراغ کارخانه های نساجی و بازار خراب صنعتگران، محصول پنبه مله روی دست کشاورزان مانده است.

سلم آبادی ضمن گلایه از بازار خراب فروش این نوع پنبه، افزود: قیمت پنبه مله به دلیل گرم تر بودن و خواص آن و به دلیل عملکرد ضعیفی که نسبت به پنبه سفید دارد، سه برابر است اما هم اکنون میراث فرهنگی به این قیمت خریدار نیست و سه تن پنبه قهوه ای در انبار تلمبار کرده ام.

وی از عدم استقبال کشاورزان خوسف به کاشت پنبه مله خبر داد و گفت: در صورت حمایت میراث فرهنگی و صنایع دستی، کشاورزان خوسف به کاشت این پنبه تمایل دارند چراکه کاشت آن را نوعی خوش یُمنی و برکت سایر محصولاتشان می دانند.

به گفته این کشاورز که سال‌های گذشته یک هکتار از مزارع خود را به کاشت پنبه مله اختصاص داده بود، گفت: با بی‌انگیزگی امسال تنها هزار متر پنبه مله کاشته ام، این در صورتی است که خودم در اوایل احیای کاشت پنبه مله با تبلیغات گسترده مردم را به کاشت این پنبه تشویق می کردم.

به گفته این کشاورز در ابتدا کاشت پنبه مله در خوسف رنگ باخته و منسوخ شده بود اما برای اولین بار با جداکردن سه کیلو بذر از بین بذر پنیه های سفید و کاشت نشاء در گلخانه، کاشت این محصول دوباره در خوسف جان گرفت.

تقدس مله

علی صالحی، مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان گفت: مله در فرهنگ فارسی عمید به نوعی پنبه زرد رنگ و نوعی پارچه خاکی رنگ ترجمه شده است؛ این نوع پنبه در زبان محلی سُرخچه (به دلیل رنگ مایل به سرخ این نوع پنبه) نیز اطلاق می شود.

وی با بیان اینکه روش های کاشت، داشت و برداشت پنبه مله همانند پنبه معمولی است، اما به لحاظ کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند بلکه با چوبالش بر روی بالشتک حلاجی می‌شود، افزود: همچنین اعتقاد به خوش یمنی گیاه پنبه مله تا حدی بوده که هر کشاورز در حد توان خود کشت این نمونه پنبه را در کنار پنبه سفید انجام می داده است و اعتقاد داشته‌اند که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات(پنبه سفید) برسد در باردهی و برکت زمین موثر خواهد بود.

به گفته این مسئول پنبه مله از تاریخچه و قدمت طولانی برخوردار است و به عنوان گیاه ویژه منطقه خوسف از زمان‌های گذشته کاشت می‌شده است می‌توان تاریخچه این نوع پنبه را همزمان با پنبه سفید دانست با توجه به اظهارات و شواهد موجود صنعت پنبه در خوسف در گذشته ارزش بالایی داشته و با قرار داشتن منطقه در مسیر داد و ستدهای بین منطقه‌ای، تجارت پنبه نیز مطرح بوده است، چیزی که مشهود است این پنبه جزو سرمایه های منطقه و افراد منطقه در گذشته بوده است.

مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان خوسف خاطرنشان کرد: دانش کشاورزی، فن نخ ریسی، سنت‌ها و نمودهای شفاهی پنبه مله خراسان جنوبی، شهرستان خوسف به شماره 1623 در سال 97 ثبت شده است.

وی با اشاره به خصوصیات پنبه و پارچه مله و وجه تمایز آن با کاربافی گفت: استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند جهت تولید سرمه چشم به دلیل تقدس، احترام و قداست پنبه مله که به نسبت گرم تر بوده و برای فصول سرد سال هم مورد استفاده قرار می گیرد خاصیت آن به پشم شتر نزدیک است و سازگاری آن با طبیعت و محیط زیست انسان است چرا که به سادگی از طبیعت شکل می گیرد و نیازمند صرف هیچ گونه انرژی جانبی آلاینده نیست. همچنین قابل احترام بودن و نگاه همراه با تقدس به پنبه مله در کاربردهای آن از قبیل جانماز، سجاده، سفره، پرده، قطیفه (قدیفه)، چادر، گردن‌پیچ (یلو مله)  از جمله خصوصیات خوب این پارچه است.

وی در ادامه خود رنگ بودن، داوم و عمر طولانی مدت آن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه ای آجری، نرمتر بودن این پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه های مله اینکه تبدیل از پنبه به نخ و بافت آن کاملا به‌صورت دستی بوده است و هیچگونه دستگاه صنعتی در آن کارایی و کاربرد ندارد را از دیگر خصوصیات این نوع پنبه عنوان کرد.

بازار کار برای 100 صنعتگر

صالحی در ادامه از تولید حدود هزار متر پارچه مله ایران در خوسف خبر داد و افزود: ارزش اقتصادی این میزان پارچه ۲۹۰ میلیون تومان است. 

وی با بیان اینکه حدود 100 نفر در چرخه مله بافی در بخش‌های حلاجی، نخ ریسی، بالشت زنی، رنگرزی سنتی، چله کشی مله، بافت، رودوزی‌های سنتی و تبدیل به محصول نهایی با هدف جلوگیری از خام فروشی مشارکت دارند، افزود: علاقمندان به تولید و فعالیت در چرخه مله می‌توانند به شهرستان خوسف مراجعه کنند.

6 هکتار از اراضی کشاورزی خوسف زیر کشت پنبه مله است

سید مهدی خبیری، مدیرجهاد کشاورزی خوسف در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان سطح کشت پنبه مله در خوسف را 6 هکتار عنوان کرد.

مدیرجهاد کشاورزی خوسف در ادامه پیش بینی تولید 9 تن پنبه مله را کرد و گفت: پیش بینی می‌شود پنج هزار و 400 میلیون ریال از محل فروش این مقدار پنبه عاید کشاورزان شود.

خبیری در ادامه با بیان اینکه اولین بار در راستای احیای این محصول، کشت پنبه مله به صورت نشاء در گلخانه توسط جهادکشاورزی در سال 97 انجام شد، گفت: هم اکنون تعداد بهره بردار پنبه مله در خوسف 25 نفر است.

وی تصریح کرد: پنبه مله، پنبه قهوه ای رنگ بومی و انحصاری خوسف است که 300 سال پیش کشت می شده است اما منسوخ شده بود و مجدد در سال 97 به همت جهاد کشاورزی کار کشت را به صورت نشایی در گلخانه آغاز و تولید بذر آن تقویت شد.

مدیر جهاد کشاورزی خوسف با بیان اینکه اگر بتوانیم مبحث تولید نخ و پارچه را در خوسف انجام دهیم، آمادگی داریم سطح زیر کشت این پنبه را افزایش دهیم، افزود: قیمت این نوع پنبه دو برابر قیمت سفید است و عملکرد آن در هر هکتار 1.5 تن است.

وی در پایان در خصوص حمایت از کشاورزان و خرید محصولاتشان، گفت: خرید پنبه مله در حوزه جهاد کشاورزی نیست اما موسسه خیریه حضرت رسول(ص) محصول کشاورزان را خریداری خواهد کرد، همچنین تشکلی قرار است ورود کند تا بحث ریسندگی را انجام دهد تا مشکل کشاورزان در حوزه فروش این نوع پنبه حل شود.

مله در مسیر جهانی شدن

شهرستان خوسف خاستگاه پنبه مله استان وشهر مله بافی ایران است که در راه جهانی شدن شدن قرار دارد و به منظور تربیت نیرو، و احیای این سنت قدیمی دوره آموزشی مله بافی در این شهر آغاز شده است. 

پنبه مله پس از سال‌های طولانی که رنگ باخته بود به همت مسئولان شهرستان و استان در تیر ۹۷ به شماره ۱۶۲۳ در فهرست میرات معنوی کشور ثبت ملی و در ۳۱ تیر ۹۸ شهر خوسف به عنوان شهر مله بافی ثبت ملی شد و اکنون در مسیر جهانی شدن قرار دارد.