به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که از قدیم در ایران به یادگار مانده است، این شب از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد. «یلدا» برگرفته از یک واژه سُریانی که به تولد و زایش معنی شده است؛ واژه یلدا به طور دقیق مشخص نیست که چطور و چه زمانی به زبان فارسی ورود کرده است این گونه از تاریخ بر آمده است که مسیحیان اولیه که در روم زندگی می کردند دچار سختی های فراوانی بودند در همان حال عده ای از آنها تصمیم به مهاجرت به ایران می کنند و به خاطر نزدیک بودن فرهنگ ها این واژه سریانی به زبان فارسی راه پیدا می کند، اما شب یلدا دارای آئین های خاصی است که خانواده‌های ایرانی آن را جشن می گیرند؛ درباره شب یلدا و آئین های آن در میان ایرانیان با «هوشنگ جاوید»، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ایران به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
بر اساس محاسبات نجومی تفاوت شب یلدا با شب‌های قبل و بعد خود کمتر از یک دقیقه است چرا این شب را طولانی ترین شب سال می نامند؟
بلندی شب یلدا بیشتر احساسی بوده تا اینکه محاسباتی باشد؛ در گذشته مردم بر اساس غروب خورشید طول شب را می دیدند؛ مثلا زمانی که غروب زودتر فرا می رسد، شب طولانی تر می شود و روزهای دیگر که غروب دیرتر می شد شب طولانی تر به نظر می رسید. بیشتر این زمانبندی احساسی بوده تا محاسباتی. در گذشته های پیش از قاجار در آن دوران به دلیل اینکه مردم زمان خوابشان بر اساس اقتصاد زمانه تعریف می شد و جامعه کاری دامداری یا کشاورزی بود؛ زمان بر اساس همین تعریف می شد، دام ها وقتی غروب می شد به خانه بر می گشتند یا کشاورزان سر غروب از سر زمین به خانه بر می گشتند؛ در همین زمان سفره شام پهن می شدف یعنی آنها در ساعت اولیه شب شام می خوردند و تا ساعت 9 شب بسیاری از ایرانیان به جز درباریان و امرا خواب بودند.
چرا مردم شب چله را جشن می گرفتند و به دیدار بزرگتر ها در این شب می رفتند ؟
از گذشته ها وقتی بحث شب چله و دید و بازدید از بزرگترها پیش می آید این نکته را نمی شود به آن بی توجه بود، در گذشته به دلیل برودت هوا و اینکه در اکثر مناطق برف می بارید مردم در هوای سرد خانه نشین می شدند و نمی توانستند دو سه هفته همدیگر را ببینند برای همین این شب را انتخاب کرده بودند و بروند بازدید از بزرگترها و فامیل تا حداقل چند روز خیالشان راحت باشد که پدر و مادرشان را دیدند؛ آنها از سر شب در خانه بزرگترها جمع می شدند و صله رحم به جای می آوردند و بزرگترها هم برای این شب تمهیداتی می اندیشیدند و یک شب خوش می گذراندند و نهایتا یک یا دو ساعت بیشتر کنار هم بودند. در آن زمان روشنایی خانه ها شمع و مشعل بود و چراغی نبود تا اینکه در دوره ناصرالدین شاه چراغ های گردسوز به ایران می آید این چراغ ها در سفارتخانه ها استفاده می شد و از این طریق وارد ایران می شود و رواج پیدا می کند، این شب زنده داری جا می افتد، شب یلدا اهمیت اش بیشتر از زمان های دیگر می شود و برق که وارد ایران می شود اهمیت شب یلدا بیشتر از پیش می شود.
علت اهمیت شب یلدا در میان ایرانیان چیست؟
ایرانیان اعتقاد داشتند کشت پاییزه ای که داشتند در شب چله دانه های آن در زمین شکافته می شود و رشد می کند و برای همین در این شب آئین ها و مراسم خاصی برای آن برگزار می کردند، خود واژه «یلدا» واژه سریانی است که وارد زبان فارسی شده است، از طرفی برخی معتقدند یلدا از دو واژه یل و دا تشکیل شده یل به معنای پهلوان و دا به معنی مادر و در واقع به معنای مادر پهلوان تفسیر شده است و اینکه تا چه اندازه این تفسیر درست باشد مشخص نیست، اما اصل قضیه این است که ایرانیان اعتقاد داشتند نوزایی زمین در این شب اتفاق می افتد و آن را جشن می گرفتند. در این شب مشخص می شد که سال پربارش دارند یا خیر، اگر اعلام می کردند سال پربارش نیست دعا می خواندند، در آیین های زرتشت و اسلام برای این شب دعاهای مختلف وجود دارد و مردم در این شب به صورت گروهی نیایش می کردند.
چرا گفته می شود در شب یلدا نور بر تاریکی و ظلمت پیروز می شود؟
شب یلدا در واقع شب پیروزی روشنایی بر تاریکی است، یعنی هر چقدر این شب طولانی باشد این شب روشنایی پیش می آید و صبح می شود.
مهممترین آئین هایی که ایرانیان در شب یلدا اجرا می کردند چیست؟
مهمترین آیین هایی که ایرانیان در شب یلدا اجرا می کردند کرنانوازی، نقاره زنی و دعا خوانی است، در کنار آن شادی های عامیه هم داشتند و به یکدیگر هدیه می دادند. جالب تر این است که آنها تمامی محصولاتی که تا آخر پاییز به دست می آوردند را در این شب بر سفره می آوردند و تناول می کردند. ایرانیان در هر منطقه با روش خاصی میوه ها را نگه می داشتند و آن را به شب یلدا می رساندند مثلا هندوانه را لای کاه یا زیر خاک نگه می داشتند و در این شب می خوردند.
نظر شما